Bismilləhir Rahmənir Rahim

‏ وَ شَاوِرْهُمْ فىِ الْأَمْرِ

“Belə isə onlarla məşvərət et.”¹

Tənhalıqda və uzaq adalarda yaşayan insanların heyvanlardan çox da fərqli olmadığı artıq sübuta yetmişdir. Bəşərin elmi, ağılı və tərəqqisi məhz ictimai mühitdə kamilləşməyə qadirdir.

MƏSCİDLƏR QURANIN ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ ÖYRƏDİLMƏSİ ÜÇÜN ƏN ÜSTÜN BİR MƏKANDIR

İslamda məscidlər və məktəblər ictimai bir mərkəz, həmçinin elmin təkmil olduğu məkanlardır. Bu iki məkan bir-birini tamamlayır.

Məscid, yəni İslami bir Universitet; məscid, yəni dini təlim-tərbiyə üçün seçilmiş məkan; məscid, yəni həqiqi və imanlı əsgərlər yetişdirən İslami bir kazarma. Pişnamaz duran imam İslam ordusunun baş komandanı və sülhsevərlərin qalxanıdır. Arxasındakı camaat isə onun əmri altında tərbiyə olunan əsgərlərdən ibarətdir.

Hərbi xidmətdə kazarma komandirləri hər gün öz əsgərlərinə “sağa dön!”, “sola dön”, “addımla marş” və s. əmrlər verməklə onları tərbiyə edir, əsgərlərin qəlbinin dərinliklərində nizam-intizam hissi oyadır və onlara əmrə tabe olmağı öyrədir. Bu ona görədir ki, döyüş meydanında düşmənlərə qələbə çalmaqla onları zəiflətsinlər

Həmçinin, camaat namazında arxada duranlar irəlidə durmuş imama itaət edərək onun hərəkətlərini eyni ilə təkrarlayır, özlərinin dini itaətini, məzhəbi nizam-intizamını və İslam əxlaqını qəlblərinin dərinliklərində gücləndirir və tərbiyə edirlər. Fərdin və cəmiyyətin saflaşdırılması üçün ən üstün yol xütbələr oxunmasıdır. Buna görə də din alimləri İslam elmlərini, Quranı, ilahi maarifi, İslam ümmətinin məzhəbi, siyasi və iqtisadi vəzifələrini xütbə və moizə şəklinə salmışlar. Bu xütbələr möminlərin cəm olduğu məscidlərdə cümə namazından qabaq, həmçinin iki bayram namazlarından və adi günlərdə qılınan namazlardan sonra həyata keçirilir.

Filosofların baxışı bundan ibarətdir ki, xütbə insanın təlim-tərbiyəsində böyük təsirə malikdir. Buna görə də Yunan filisiflarının əksəri camaata öz əqidə və fikirlərini xütbə formasında çatdırmışlar. Məsələn, Əflatunun, Sokratın və Ərəstunun şagirdləri öz müəllimlərinin söylədikləri xütbələri toplayıb kitab halına salmışlar. Bu alimlərin özlərindən bizim dövrümüzə heç bir kitab gəlib çatmamışdır. Onların şagirdləri tərəfindən xütbələr kitab şəklində toplanmış və öz ustadlarının adlarını həmin kitablarda qeyd etmişlər.

Quran təlimlərinin və İslam maarifinin ən mühüm yayım vasitələrindən biri cümə ilə bayram namazlarıdır. Bunlar vasitəsilə dini, siyasi, ictimai xütbələr müsəlmanlara çatdırılır, onların mənəvi və maddi problemləri həll edilir.