BiSMÎllahîrrahmanirrahiM 4 BİRİNCİ mesele 5

FASIL

"Mü'minlerin ruhları, büyük bir havuzdadır. Kâfirlerin ruhları ise Had­ramevt'te bulunan Berhût kuyusundadır. Bbû Muhammed b. Hazm der ki: "Bu, Rafizilerin görüşüdür." Ancak bu İbn Hazm'ın dediği gibi değildir. Ehl-i Sünnetten de aynı görüşte olanlar vardır.

Ebû Abdullah b. Mendeh der ki: "Sahabe ve tabiinden rivayet edildiğine göre onlar, mü'minlerin ruhlarının büyük bir havuzda olduğunu belirtmiş­lerdir." Bu bilgileri verdikten sonra, Ebû Abdullah b. Mendeh anlatır: Bize Muhammed b. Yunus, ⁴⁴⁶ o da Ahmed b. Asım'dan, o da Ebû Davud Süleyman b. Davud'dan, o da Hemmam'dan, o da Katâde'den,o da bir adamdan, o da Saîd b. Müseyyeb'den, o da Abdullah b. Amr'dan şöyle dediğini nakleder: "Mü'minlerin ruhları büyük bir havuzda toplanır. Kâfirlerin ruhları ise Had­ramevt'te Berhût denilen tuzlu, çorak bir arazîdedir."

Hammad b. Seleme ⁴⁴⁷, Abdulcelîl b. Atiyye'den, o da Sehr b. Hûşeb'den naklettiğine göre Ka'b, Abdullah b. Amr'ı insanlar etrafında toplanmış, ona soru sorarlarken görür. Soru soranlardan birine yaklaşarak: "Abdullah b. Amr mü'minlerin ve kâfirlerin ruhlarının nerede olduğunu sor!" der. Adam da bunu kabul edince, Abdullah b. Amr'a sorar. Abdullah b. Amr der ki: "Mü'minlerin ruhu büyük bir havuzdadır. Kâfirlerin ruhu ise Berhût'tadır. [Berhût, Hadramevtte kâfir ruhların içerisinde toplandığı bir kuyudur.]

İbni Mendeh der ki: "Bu hadisi Ebû Davud ve diğerleri Abdullah b. CehTden rivayet etmişlerdir. Sonra, Süfyan'm Ferat el-Kazzaz'dan ⁴⁴⁸, o da Ebû Tüfeyl'den, o da Hz. Ali'den rivayet ettiği hadistir. Hz. Ali der ki: "Yeryü­zünde en hayırlı kuyu zemzem kuyusudur. En şerli kuyu İse Hadramevt'te bulunan Berhût kuyusudur. Yeryüzünün en hayırlı vadisi, Mekke vadisi ve Hz. Adem'in yeryüzüne indiği Hind vadisidir. Yeryüzünün en şerli vadisi ise Hadramevt'te kâfir ruhların bulunduğu ahkâf (rüzgârın oluşturduğu kum tepe) vadisidir.

Yine İbni Mendeh: Hammâd b. Seleme ⁴⁴⁹ Ali b. Yezid'den, o da Yusuf b. Mihran'dan, o da İbni Abbas yoluyla, Hz. Ali'den şöyle dediğim nakleder: "Yeryüzünün en kötü yeri Hadramevt'teki içerisinde kâfirlerin ruhları bulunan, gündüzleri bile, üzerine atılmış zehirden dolayı kanayan yaradan çıkan kan gibi simsiyah suyu bulunan Berhût denen bir kuyudur."devmenin kafirlerin ruhlarıyla görevli melek olduğunu söyledi. ⁴⁵⁰

İsmail b. Ishak el-Kâdî de Ali b. Abdullah'tan, o da Süfyan'dan, o da Ebân b. Tağlib'den şöyle dediğini nakleder: Adamın biri geldi ve: "Bir gece bu böltan biri bana, 'devme'nirî kâfirlerin ruhlarıyla görevli melek olduğunu söyle Süfyan de ki: "Bunu Hadramevt sakinlerine anlattık. Bize dediler ki:"Hiç kimse orada geceleyemez."

Bu görüşle ilgili bildiğim şeyler bunlardan ibarettir. Abdullah b. Amr, genişliğine, güzelliğine benzeterek ruhların kalacağı yeri cabiyeye, yani bü­yük bir havuza benzetiyorsa bu yorum uzak değildir. Yok bundan bilfiil diğer yerler dışında sadece büyük havuzu kastediyorsa biz bunu bilemeyiz. Zaman bunu bize gösterir. Bu bilgiyi Abdullah b. Amr'ın ehli Kitap'tan birinden al­mış olması muhtemeldir. ⁴⁵¹

FASIL

"Ruhlar yeryüzünde toplanacaktır" diyenlerin ileri sürdükleri: "Tev­rat'ta ve Zebur'da yeryüzüne salih kullarımızın varis olacağını yazmıştık"⁴⁵² âyet-i celîlesi, bu düşüncenin hiçbir zaman kaynağı olamaz.

Ayeti celîlede geçen "arz" lafzının manası konusunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Saîd b. Cübeyr, İbni Abbas'ın şu görüşünü nakleder: "Ayette geçen arz, cennet arzıdır." Birçok müfessir de bu görüştedir, ibni Abbas'tan gelen diğer bir görüşte de: "Allah'ın Muhammed ümmetine fethini nasîb etti­ği arzdır" diye belirtmiştir. Doğru görüş budur. Kur'ân-ı Kerim'de, Yüce Al­lah: "Allah sizden iman edip salih ameller işleyenleri yeryüzünde kendile­rinden öncekileri halife bıraktığı gibi halife bırakacağını va'detmiştir" ⁴⁵³ bu­yurmaktadır. es-Sahih'te geçen bir hadisle de Rasûlullah şöyle buyurur: "Yeryüzü doğusundan batısına kadar bana sunuldu. Ümmetimin idarecisi, bana gösterilen bir kısım yerlere ulaşacaktır." ⁴⁵⁴

Müfessirlerden bir kısmı: "Burada sözkonusu edilen yer, Beyt-i Mak-dis'dir" demektedir. Burası, Allah'ın salih kullarının bıraktığı arzdır. Âyet-i celîle sadece bununla ilgili değildir. ⁴⁵⁵

FASIL

"Mü'minlerin ruhları, yedinci kat semâda illiyyûndadır. Kâfirlerinki ise yedi kat yerin altında Siccîn'dedir" görüşüne bir kısım önceki ve sonraki âlimler de katılmışlardır. Bu manada Rasûlullah da: "Ey Allah'ım, refiki a'lâ'ya" ⁴⁵⁶ diye duâ etmiştir. Yukarıda geçen Ebû Hureyre'den gelen: "Kişi ölünce ⁴⁵⁷ruhu Allah'ın bulunduğu kata çıkıncaya kadar, semâya doğru çıkar­tılır" şeklindeki hadisi de bu manadadır. Bunun yanında Ebû Musa'nın: "Ruh arşa kada çıkartılır" sözü; Huzeyfe'nin: "Ruh, Rahman'ın katında bu­lunmaktadır" sözü; Rasûlullah'm: "Şehidlerin ruhları, arşın altındaki kan­dillere sığınırlar" sözü ve Berâ b. Âzib hadisinde zikredilen: "Ruh bir semâ­dan diğer semâya çıkarken o, yedinci kata varıncaya kadar Allah'a yakın me­lekler tarafından karşılanıp uğurlanırlar." Bir rivayette de Allah'a varınca­ya kadar ifadelerin hepsi yine bu mânadadır.

Fakat bu, ruhun devamlı olarak orada kalacağına delalet etmez. Ayrıca ruh, Rabbine arzedilir, hakkında Allah (cc) hüküm serdikten sonra illiyyûna yahut Siccîn'e gidecekler arasında yazılır; sorgulanmak için kabre gönderilir. Sonra ayrıldığı yere yeniden döner. O halde mü'minlerin ruhları merte­belerine göre illiyyûndadır. Kâfirlerin ruhları da kendi mertebelerine göre Siccîn'dedir. ⁴⁵⁸

FASIL

"Mü'minlerin ruhları zemzem kuyusundadır" diyenlerin görüşünü des­tekleyebilecek ne bir kitap, ne bir sünnet, ne de güvenilir bir söz vardır. Çün­kü bu kuyu mü'min ruhları içine alamaz. Ayrıca bu açık sünnetlerde belirti­len: "Mü'minin ruhu ⁴⁵⁹cennet ağacından yiyen bir kuştur" hadisine de aykırı­dır.

Velhasıl, bu görüş, ruhların büyük havuzda olduğunu söyleyen görüşle­re nazaran çok daha kötüdür, bozuktur. Hiç olmazsa büyük havuzun oturdu­ğu alan, küçük dar bir kuyudan daha büyüktür, daha geniştir. ⁴⁶⁰