Biyoloji genel lise (Haftada 2, yılda 74 ders saati)

BİYOLOJİ

GENEL LİSE (haftalık ders sayısı 2, yıllık toplam 74 ders saati)

GİRİŞ

Biyoloji dersi programının 74 ders saatinde gerçekleştirilmesi öngörülmüştür. Lisenin 12. sınıfında, diğer sınıflara kıyasla, pratik ve serbest ders saatlerinin sayısı fazladır (toplam 13 ders saati). Bu sayının artırılması nedenlerinden biri okul ve sınıftaki koşulların elverişli olup olmamasıdır. Program içeriği iki kategori ve dört altkategoriden oluşmuştur. Birinci kategori (Hayatsal Olaylar) bir altkategoriden oluşur: 1. Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji. İkinci kategori (Canlılar ve Çevre) üç alt kategoriden oluşur:

1. Biyonik ve Biyomimarcılık, 2. İnsan ekolojisi ve 3. Evrim. 12. sınıf öğretim programı uzak ve yakın çevre ihtiyaçlarının, ayrıca öğretim müfredatlarının ortaya koyduğu amaçların gerçekleştirilmesi doğrultusunda hazırlanmıştır. Bu sırada ortaöğretimin ikinci ve üçüncü seviyesine ait içerikler arasında bağlılığın sağlanmasına da ayrı önem verilmiştir.Bu sınıfta gerçekleştirilmesi öngörülen program bir bütün ve ayrı ayrı konular olarak kendi içinde bir tutarlık gösterecek ve mantıklı olacak şekilde hazırlanmıştır. Örneğin, Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji, biyonik, insan ekolojisi v.b. konular. Reformlara uygun olan 12. sınıf öğretim programının ikinci bir özelliği ders içeriklerinin ''karışım'' şeklinde sunulmasıdır. Geleneksel programlarda botanik, zooloji, ekoloji ve diğer biyoloji kollarına ait içerikler ayrı ayrı işlenirken, yeni programlarda bu içerikler içiçe girmiş, bir bütünlüğü oluşturmuş ve diğer bilimlerle ilişki kurmuş şeklinde verilmiştir. Böylece öğrencilere günlük yaşam için gerekli olan bilgileri benimseme ve ileride bu bilgilerden yararlanabilme fırsatı verilmiştir.
Sonunda belirtilmesi gerekir ki, birbirine çok benzer olan birinci, ikinci ve üçüncü seviye öğretim programları her derste gerçekleştirilmesi gereken konulara indirgenince farklı içeriklerin ortaya çıktığı görülür.

UZAK HEDEFLER

12. sınıf biyoloji dersinin hedefi:

• 
  Birey ve populasyonlarda görülen hayatsal olaylara ait esas kanunları, evrimsel açıdan ve moleküler düzeyde kavrayabilmek için yetenekleri geliştirebilme;
  
• 
  Canlılar ve çevre (ekoloji, evrim) hakkındaki bilgileri geliştirebilme, bu bilgileri uygulayabilme (biyonik, biyomimarcılık) ve çevre sorunlarını yapıcı ve onarıcı bir şekilde çözebilme (insan ekolojisi);
  
• 
  Bilimsel verilerin elde edilmesi ve işlenilmesi konusunda, insan ile çevre yararları doğrultusunda uygulayabilmek (hidroponik, biyolojik monitoring vb.) için becerileri geliştirebilme.
  

GENEL HEDEFLER

• 
  Tutum ve değerlerin geliştirilmesi açısından:
  

· Canlılara ve çevreye karşı saygılı ve sorumlu davranarak ekolojik dengeyi sağlayabilme;

· Kişisel davranışları (işbirlikçilik, açıklık, hoşgörülük, saygınlık, gönüllülük, eleştirilik) geliştirebilme (gönüllü 10 kişi zorunlu 1000 kişiden daha çok iş yapar; cesur bir zihniyet korkak bir yetenekten daha iyidir);

• 
  Bilgi açısından:
  

· Biyolojik kavram ve terimleri (genetik mühendisliği, populasyon genetiği, ekoloji vb.) kavrayabilme;

• 
  Biyolojik kavram ve ilkeleri kavrayıp aralarında ilişki kurabilme;
  
• 
  Biyolojik işlem ve yöntemleri kavrayabilme;
  

• 
  Anlama açısından:
  

· Biyolojik gerçek ve ilkeleri anlayabilme ve aralarında mantıklı bağlılık (biyoloji ve teknik, biyoloji ve eczacılık) kurabilme;

· Etki ve tepki ilişkilerini anlayabilme (green hous etkisinin sıcaklığı artırması, neticeleri);

· Yöntem ve süreçleri açıklayabilme;

• 
  Uygulama açısından:
  

• 
  Biyolojik gerçek ve ilkeleri uygulayabilme (hidroponik, elverişsiz koşullarda denizaltı gemisi, uzay gemisi ve kutuplarda minyatür ekolojik sistemlerin kurulması);
  

· Süreç ve yöntemleri uygulayabilme;

· Biyolojik sorunları çözebilme;

• 
  Bilgi alış verişi açısından:
  

· Pratik çalışma yada incelemeye ait bir rapor yazabilme;

• 
  Bilgi kaynaklarından yararlanarak incelemelere ait verileri takdim edebilme;
  
• 
  Biyolojik sorunlara ait bilgileri aktarabilme (genetik mühendisliği, insan ekolojisi ve diğer bilimlere ait bilgileri sözlü anlatabilme, tablo ve grafik şeklinde gösterebilme);
  

· Çevre sorunları konusunda ''genel düşün, yerel davran'' yada ''sera etkisi'' kuralına uygun olarak tartışabilme (çevre OYQ);

• 
  Eleştirel düşünme açısından:
  

· Yararlı olan ve yararlı olmayan bilgileri birbirinden ayırt edebilme;

· Gerçekleri yargılardan ayırt edebilme;

• 
  Hekimlik, baytarlık, tarım, enerjetik (yapay petrol v.b.) alanındaki sorunları çözebilmek için biyolojik ilkeleri uygulayabilme;
  
• 
  ''Bir figür 1000 sözcük kadar değerlidir'' deyimini açıklayabilme.
  

PROGRAM İÇERİĞİ

Kategori	Alt kategori	Ders Saatleri	Yüzdelik %
I. Hayatsal Olaylar	I.1. Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji	15	20
II. Canlılar ve Çevre	II.1. Biyonik ve Biyomimarcılık	6	8
	II.2. Ekolojinin Esasları ve İnsan Ekolojisi	32	43
	II.3. Evrim	8	11
	Pratik çalışma	8	11
	Serbest Saatler	5	7
	Toplam	74	100

Kategori	Alt Kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler Arası İlişki
I. HAYATSAL OLAYLAR	I.1. Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji	İnsan için önemli olan birçok ürünlerin üretimi biyoteknolojinin kullandığı canlılar tarafından sağlanır. Genetik madde üzerinde yapılan manipülasyonlar (genetik mühendisliği) sayesinde özellikleri değiştirilip insan için yararlı canlıların meydana getirilmesi birçok alanlarda gerçekleştirilmiştir: Besin endüstrisi, enerjetik, tarım, eczacılık, içki endüstrisi, kirli suların temizlenmesi vb. Eşey kromozomları Soğan kökü uç kısmındaki hücrelerin kromozomlarının mikroskopla gözlenmesi.	Biyoteknoloji kavramını açıklar ve biyoteknolojinin esas dallarını adlandırır; Genetik mühendisliğine ait yöntem, safha ve işlemleri betimler; Doğal (spontan) ve biyoteknolojik süreçleri birbirinden ayırt eder; Biyoteknoloji sayesinde meydana getirilen biyokütlenin (saman, odun), polisakarit ve amino asit üretimindeki rolünü değerlendirir; Biyoteknolojide kullanılan ve ''Kimyasal fabrika'' olarak adlandırılan mikroorganizmaların rolünü betimler; Genetik mühendisliğin müdahale ettiği objeyi (gen, grup gen, kromozom, genom) belirler; Genetik mühendisliğinde uygulanan işlemlerin safhalarını sayar, istenilen kalıtsal maddenin elde edilişini açıklar; Kalıtsal maddenin bir sistemden diğer bir sisteme aktarılması ve bu maddenin alıcı hücreye aşılanmasını, ayrıca yapay kalıtsal maddenin elde ediliş yöntemlerini açıklar; Klonlamanın genetik olarak benzer hücre yada organizmaların meydana getirilmesi olayı olduğunu açıklar ve genleriyle oynanmış canlıların ne gibi pratik ve etik sorunlara neden olabileceğini değerlendirir; Biyoteknolojinin ekmek endüstrisi, içki endüstrisi, ilaç endüstrisi, kirli suların temizlenmesi, petrol endüstrisindeki önemini değerlendirir; Genlerin azotofiksatör bakterilerden kültür bitkilerine aktarımının önemini değerlendirir; Ağıziçi epitel dokuya (dişi ve erkek) ait preparatları hazırlar, onları karmin-asit-asetik boyası ile boyar ve eşey kromozomlarını yada çekirdek yakınında bulunan Bar cisimciklerini tanımlar; Bar cisimciği içeren preparatları karşılaştırır ve bu cisimciklerin dişi gametlere ait olduğunu açıklar;

Kategori	Alt Kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler Arası İlişki
II.CANLILAR VE ÇEVRE	II.1.Biyonik ve Biyomimarcılık	Bitki ve hayvan organizmaları, onların organ ve doku yapıları örnek alınarak optik araç, elektronik araç, detektör, uçak, sualtı gemilerinin vb. yapılması (biyonik). Canlıların yapısı örnek olarak alınıp benzer yapıların inşaat ve mimarcılıkta yapılması (biyomimarcılık). İnsanın, toprağın bulunmadığı elverişsiz koşullarda minyatür su ekosistemlerini (hidroponik) inşa etmesi.	Biyonik kavramını tanımlar ve araştırma konusunu betimler; Biyoniğin optik araç, uçak ve sualtı gemilerinin üretimindeki önemini değerlendirir; Uçak yapısını kuş ve böceklerin kanat yapısı ile karşılaştırır; Sualtı gemilerinin yapı ve hareketlerini balinaların yapı ve hareketleriyle karşılaştırır; Askeri detektörlerin yapı ve çalışmasını hayvanların duyu organlarıyla, ayrıca yapay radarları doğal radarlar (yarasa) ile karşılaştırır; Ekolokatör kavramını açıklar ve körlere yardım amaçlı ekolokatör üretim olanaklarını araştırır; Fok kulağının yapısını su altında sesleri algılayan hidrofonla, su anasında (medüz) görülen bir organın fırtınaları 15 saat önce öngörebilen teknik bir araçla karşılaştırır; Canlıların yapısı (arı petekleri, bitkilerde destek doku yapı ve dizilişi) örnek olarak alınıp biyomimarcılıkta köprü, kubbe, gökdelen, tünel vb. yapıların inşa edilmesinin önemini değerlendirir; Hidroponik kavramını tanımlar ve hidroponiğin elverişsiz koşullardaki önemini değerlendirir;

Kategori	Alt Kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler Arası İlişki
II. CANLILAR VE ÇEVRE 2. CANLILAR VE ÇEVRE	II.1. Ekoloji Esasları II.2. İnsan Ekolojisi	Ekosistemi aynı bir yerde yaşayan ve birbiriyle ilişki kuran canlılar ile cansızlar oluşturur. Besleyici maddeler ekosistemde dolaşır. Örneğin karbon, oksijen, azot ve su dolaşımı. Ekosistemlerde bir de enerji dolaşımı gerçekleşir. Enerji akışını sağlayan unsurlar aşağıda verilmiştir: besin zinciri, besin ağı, enerji piramidi, biyokütle piramidi, sayılar piramidi Ekolojik süksesyon yaşama birliğinde (biyosenoz) görülen ve birbirinin yerini alan populasyonlarla gerçekleşen değişmelerdir. Ekolojik süksesyonların birkaç çeşidi vardır: otokton süksesyonlar, alokton süksesyonlar, antropogen süksesyonlar, primer süksesyonlar, sekonder süksesyonlar, klimatik süksesyonlar. Yaşama birliğinin gelişmesinde görülen en yüksek kademeye klimaks adı verilir (kararlı yaşama birliği). Kosova’nın yaprak döken ormanları klimaks kademesine ulaşmış olan yaşama birlikleridir. Doğa kanunlarını tanımayan ve uygulamayan insanlar yerküreyi ve kendi geleceğini olumsuz etkilemiştir (genel kirlilik, asit yağmurları; hava, su ve toprak kirliliği, yeşi alanların yok edilmesi, canlıların tüketilmesi). Ürban ekosistemlerde özellikle büyük şehirlerde insanın karşılaştığı birçok sorunlar vardır: çöpler sorunu, gürültü sorunu, ’’ruhsal kirlilik’’, yeşil alan yetersizliği. Yaşam ortamını koruyabilmek için kanuni ve monitoring önlemleri alınır. PRAKTİKUM VE UYGULAMA Tatlı su ekosistemlerinin tanımı. Otomobiller ve çevrenin termal kirliliği. Asit yağışları	Ekoloji, biyosfer ve ekosfer kavramlarını tanımlar; Biyotik ve abiyotik etkenleri adlandırır ve açıklar; Ekosistem kavramını tanımlar, ekosistemi oluşturan unsurları sayar ve ekosistemleri sınıflandırır; Akvaryumun bir miniekosistem olduğunu açıklar; Doğal ekosistemlerin temelini bireylerin değili populasyonların oluşturduğunu, ayrıca populasyon yapı ve dinamiğinin biyotik ve abiyotik etkenlere bağlı olduğunu açıklar; Ekolojik valans kavramını tanımlar; Ekolojik valansın fiziksel, kimyasal ve biyolojik etkenlere bağlı olduğunu açıklar; Ekosistem, biyosenoz, populasyon ve organizmaları birbirinden ayırt eder; Su, karbon, oksijen ve azotun ekosistemdeki dolaşımını açıklar; Enerjinin besin zincirindeki akışını sağlar; Enerjinin besin zinciri, besin ağı, biyokütle piramidi, sayılar piramidi ve enerji piramidinin bir halkasından diğer halkalarına akışını açıklar; Süksesyon yada birbirinin yerini alma kavramlarını tanımlar; Süksesyon çeşitlerini sayar ve açıklar; Klimaks kavramını tanımlar ve yaşama birliklerinin klimaks kademesine ulaşması olayını açıklar; Doğal ve yapay ekosistemler arasındaki farkları sayar ve açıklar; İnsanın biyosfere etkisini ve biyosferdeki yerini açıklar; Çevre kirliliğinin sağlık, genetik ve kalıtım açısından zararlarını örneklerde açıklar; Çağdaş yaşam ve çevre kirliliğinin zihniyete etkisini açıklar ve korunmada alınması gereken önlemleri sayar; Yaşam koşullarının değişmesinin zoosenoz ve fitosenozlara etkisini (ormandaki ağaçların kesimi, asit yağmurları, balık ve yabani hayvanların aşırı derecede avlanması) açıklar; Şehirleşme olayında ekolojik ilkelerin ne derecede önemli olduğunu (şehirlerin progresif ve kültürel modelleri) açıklar; Yerleşim yerlerindeki sorunları (çöpler, gürültü, yeşil alanlar, ’’şehir hastalık sendromları’’, ’’ruhsal kirlilik’’ vb.) sayar; Şehirdeki streslerin, sürücü ve yaya saldırganlıklarının, trafik kazalarının, ruhsal hastalıkların vb. nedenlerini açıklar; Yeşil alanların ekolojik önemini, gürültüden korunmayı, çeşitli atıkların toplanması ve işlenmesinin önemini değerlendirir; Şehirleşmenin olumsuz etkilerini açıklar; Kirli havanın maddi zararlarını açıklar; Güneş enerjisinin doğrudan ve dolaylı olarak istifade edilmesinin ekolojik önemini değerlendirir; Ekolojinin ürbanistik planlaştırmalardaki önemini açıklar; Çevre korunmasında alınan kanuni, teknik, bilimsel, eğitsel ve monitoring önlemlerini sayar; Çevre sorunlarının yapıcı ve onarıcı bir şekilde çözümü için katkıda bulunur; Tatlı suların fizyografik ve biyosenolojik özelliklerini sayar; Su bitki ve hayvanları aracılığıyla suların kirlilik derecesini tespit eder; Bataklık ve su birikintilerinden plankton örneklerinin plankton ağı yardımıyla alınmasını ve işaretlenmsini açıklar; Plankton organizmalarını mikroskopta gözler, bir hücreli su yosunlarını adlandırır ve defterine çizer; Yaz aylarında semafor yakınında ve semafordan 200-300 metre uzaklıkta (dairesel olarak) hava sıcaklığını ölçer; Semafor yakınındaki sıcaklığın neden daha yüksek olduğunu açıklar; Turnusol kağıdı aracılığıyla yağışların (yağmur, kar), ayrıca endüstri bölgesi ve rural yerleşim yerlerinden alınan toprak örneklerinin pH değerini ölçer; Toprak (asit yağmurları) pH değerinin değişmesinin bitkilere etkisini açıklar;

Kategori	Alt Kategori	Program İçeriği	Kazanımlar	Dersler Arası İlişki
II. CANLILAR VE ÇEVRE	II.4. Evrim	Yerkürede biyolojik evrim öncesinde uzun süren bir kimyasal evrim olmuştur. İlk deniz ve okyanuslarda gerçekleşen bu evrim süresince basit moleküllerden bileşik olanları (proteinler, nükleik asitler), sonra koasit adında makromolekül kompleksleri meydana gelmiştir. Nükleik asitlerin kendi kendini çoğaltabilme sonucunda ilk heterotrof canlılar, sonra da heterotrof canlılardan ototrof olanlar meydana gelmiştir. Bugünkü canlılar (bitki ve hayvanlar, ayrıca insan) milyonlarca yıl süren bir evrim sonucunda meydana gelmiştir. İnsan hayvan kökenli bir canlıdır. Bunun böyle olduğunu paleontoloji ve antropoloji bilimleri kanıtlar. İnsanın türeyişinde önemli rol oynayan etken iştir (iş biyolojik değil, toplumsal bir etkendir). PRAKTİKUM VE LABORATUVAR ÇALIŞMASI: Bağ salyangozunun kabuk örneğinde varyasyonların evrim etkeni olduğunun kanıtlanması.	Evrim kavramını tanımlar; Eski Yunan felsefecilerinin hayatın başlangıcı ile ilgili görüşlerini betimler; Luy Pastör’ün ’’genera spontanum’’(kendiliğinden oluş) teorisini çökerten deneylerinin pratik önemini açıklar; Mikroorganizmaların kendiliğinden meydana gelemediğini örneklerle kanıtlar; İlk atmosferin yapısını ve hayattan önceki kimyasal evrimi açıklar; Miller’in ilk atmosfer gazlarıyla yaptığı deneyi betimler; İlk deniz ve okyanuslarda basit ve bileşik organik maddelerin meydana gelmesini ve koasitlerin yapısını açıklar; İlk canlıların heterotrof olduğunu benimser; Farklı jeolojik çağlarda farklı canlıların meydana geldiğini ve baskınlık gösterdiğini betimler; Karşılaştırmalı anatomi, embriyoloji, biyocoğrafya, biyokimya, fizyoloji ve paleontoloji (fosil) kanıtlarının önemini değerlendirir; Darvin’in evrim teorisinin bilimsel önemini değerlendirir; İnsan türünün hayvanlar alemindeki sınıflandırılmasını belirler; Primatların soy ağacını betimler ve maymunlarda görülmeyen insan özelliklerini sayar; İnsanın evrimsel gelişimine ait safhaları sayar, insan ırklarının meydana gelmesiyle ilgili psödobilimsel görüşleri anlatır; Öğrenciler bağ salyangozu kabuklarını sınıfa getirerek, onları renklerine göre (açık renklerden koyu renklere doğru), çizgilerine göre (ince çizgililerden kalın çizgililere doğru) ve şekillerine göre karşılaştırırlar; Kabuklardaki farklılıkların nedenlerini açıklar.