20.Pul bozori. Pul bozorida muvozanat. I kirish I bob pul bozori (1)
Bular : 1) to`lov vositasi (almashinuv vositasi); kiymat o`lchovi vositasi,. jamgarish ( boylik to`plash) vositasi.
Umumiy ekvivalentlilik, yukori likvidlilik xususiyatlari pulni ideal to`lov vositasiga aylantiradi. Xozirgi zamon iktisodiyotida to`lovlar uch yo`l bilan amalgam oshiriladi: 1) nakd pul to`lovi; 2) bankdagi xisobvaraklarda yozuv orkali, ya`ni nakd bo`lmagan pul ko`chirish orkali; 3) bir shaxsning ikkinchi shaxsga karzdorliligini tasdiklovchi xujjatlar( veksellar, karz majburiyatlari) yordamida.
Kiymat o`lchovi sifatida pullar tovarlar baxosini ifodalaydi va turli tovarlar kiymatini takkoslash imkonini beradi.
O`z tovari uchun olgan pulini sotuvchi doim xam birdaniga ishlatvermaydi. SHu sababga ko`ra pullar ularga o`tkazilgan kiymatni saklab turishlari juda muxim. Agar pul aytilgan xususiyatga ega bo`lsa, unda u boylik to`plash maksadida jamgariladi. Pulning bu funktsiyasini mukobil tarzda mulkning boshka turlari - obligatsiyalar, aktsiyalar, ko`chmas mulk xam bajarishi mumkin.
Rivojlangan iktisodiyot sharoitida pulning to`lov vositasi sifatidagi vazifasi jamgarish vositasi vazifasiga nisbatan muximrok ao`xamiyat kasb etadi.
Pulning yukori likvidliligi va kiymatni saklab turishi xususiyatlar barcha turdagi to`lov vositalarida bir xil emas. Nakd pullar va muddatsiz depozitlarning likvidliligi djarajasi muddatli depozitlarga yoki veksellarga karaganda yukorirok. SHu sababli pul massasi likvidlilik darajasining pasayib borishi tamoyiliga asoslangan agregatlarga bo`linadi. Rivojlangan mamlakatlarda pul massasini aniklashda - M1; M2; M3; M4 deb belgilanadigan pul agregatlaridan foydalaniladi.
Pul agregatlarining tarkibi va mikdori turli mamlakatlarda o`zaro fark kilish mumkin. Kuyida umumlashtirib olingan pul agregatlari tarkibini keltiramiz:
“M0- bank tizimidan tashkaridagi nakd pullar va tijorat banklarining Markaziy bankdagi rezervlari;
M1 = M0 + muddatsiz depozitlar, yo`l cheklari va boshkalar;
M2 =M1 + (mikdori va muddati cheklangan) muddatli depozitlar va boshkalar ;
M3 = M2+(mikdori va muddati cheklanmagan) muddatli depozitlar va
boshkalar”*
Makroiktisodiy taxlilda M1va M2pul agregatlari eng ko`p foydalaniladi. Pul agregatlarining dinamikasi turli sabablarga boglik. Masalan, daromadlarning oshishi natijasida M1ga talab tezrok o`ssa, foiz stavkasining o`sishi natijasida M2 va M3ga talab M1ga nisbatan tezrok o`sadi. Pulning mikdoriy nazariyasi pulga bo`lgan talabni almashinuv tenglamasi yordamida aniklaydi:
