Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

Yüklə 15,57 Mb.

səhifə	12/43
tarix	21.11.2018
ölçüsü	15,57 Mb.
	#84324

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 43

ЬG = ЏxQ

_{İstehsalзı firma istehsal etdiyi hYr bir mYhsula vY xidmYtY mьYyyYn qYdYr xYrc зYkir. MYhsullar vY xidmYtlYr YmtYY kimi istehsal edildiyindYn onların satışı ilY bağlı zYruri olan xYrclYr dY зYkilir. ЏmtYY vY xidmYtlYrin istehsalı vY satışı ilY bağlı зYkilYn xYrclYr firmanın istehsal xYrclYri adlanır.}

_{İqtisadi nцqteyi nYzYrdYn istehsal xYrclYri sYrf olunmuş bьtьn material vY xidmYtlYrin dYyYrindYn ibarYtdir. ЗYkilYn xYrclYr qiymYtlYrdY цz Yksini tapır vY qiymYtlYr vasitYsilY reallaşaraq цdYnilir. QiymYtlYrin sYviyyYsi зYkilYn xYrclYrin az vY ya зox olduğunu mьYyyYn etmYyY imkan verir. ЗYkilYn xYrclYr iki ьsulla qiymYtlYndirilir: 1) mьhasibat ьsulu; 2) iqtisadi ьsul.}

_{Mьhasibat ьsulu ilY firmanın istehsal zamanı istifadY etdiyi bьtьn resursların (xammal, material, amortizasiya, YmYyin цdYnilmYsi vY s.) pulla alınmasına sYrf edilmiş bьtьn faktiki mYsrYflYr uзota alınır vY hesablanır. Faktiki mYsrYflYr aydın mYsrYflYrdir, «aşkardır».}

_{İqtisadi ьsulla isY «gцrьnmYyYn» mYsrYflYr dY hesablanır. MYsYlYn, bankdan alınan borca gцrY firmanın цdYdiyi faiz dY xYrclYrY daxil edilir. İqtisadзılar nYzYrY alınmayan imkanlara gцrY itkilYri, sahibkarın firmasına rYhbYrlik zamanı YmYk haqqı almamasını, цz binasından istifadYyY gцrY icarY haqqının цdYmYmYsı kimi halları da nYzYrY almaqla зYkilmYli olan xYrclYri hesablayır. VY bu qYbildYn olan mYsrYflYri YldYn verilmiş (itirilmiş) imkanlara gцrY mYsrYflYr adlandırırlar. «İtirilmiş imkanlara gцrY xYrclYr» dedikdY istehsal vY reallaşmaya aid mьmkьn зoxsaylı variantlardan yalnız birindYn istifadY zamanı ortaya зıxan xYrclYr vY itirilmiş gYlir (gYlirin itirilmYsi) başa dьşьlьr. İqtisadi nцqteyi nYzYrdYn sahibkarın YmYyinY istehsal xYrci kimi baxmaq lazımdır.}

_{XYrclYrin nцvlYri. HYr bir firma mьmkьn mYcmu mYsrYflYrlY maksimum mYnfYYt gцtьrmYyY зalışır. MYcmu mYsrYflYrin hYcmi isY istehsalın hYcmindYn asılı olaraq dYyişir. MYcmu mYsrYflYr iki hissYyY bцlьnьr: 1.Sabit xYrclYr; 2.DYyişYn xYrclYr.}

_{Sabit xYrclYrY aiddir: amortizasiya, xidmYt gцstYrYn (kцmYkзi) heyYtin YmYk haqları, sığorta, reklam xYrclYri, kreditY gцrY faiz vY s.}

_{Sabit xYrclYr buraxılan mYhsulun hYcmindYn asılı deyildir vY firma heз nY istehsal etmYdiyi halda da mцvcuddur.}

_{DYyişYn xYrclYr YsasYn istehsalın hYcmi artırıldığı halda vY qiymYtlYrin dYyişmYsindYn asılı olaraq vY artıb-azala bilYr. DYyişYn xYrclYrY aiddir: xammalın, materialın, yanacağın alınması xYrclYri; istehsal işзilYrinin YmYk haqlarının цdYnilmYsi vY s. Bu xYrclYr istehsal olunan mYhsulun hYcminY proporsional olaraq dYyişir. HYr bir firma bilmYk istYyir ki, nY qYdYr mYhsul istehsal edib bazara зıxarmaq lazımdır. MYsrYflYrin hYddi vasitYsilY mYsYlYni hYll etmYk olar. MYsrYflYrin hYddi isY bir mYhsul vahidinY YlavY resurslar sYrf edildiyi halda mYhsul buraxılışının hYcminin dYyişmYsi ilY mьYyyYn olunur. Aydındır ki, YlavY resurslar sYrf edildikdY istehsalın hYcmi dYyişYcYkdir. Ancaq bu zaman sabit xYrclYr dYyişmYyYcYk vY istehsalın dinamikası dYyişYn xYrclYrin hesabına olacaqdır, onunla mьYyyYn edilYcYkdir.}

_{Firma bir mYhsul vahidinY зYkilYn xYrclYri dY hesablayır vY bu mYhsul vahidinin orta hesabla ona neзYyY başa gYldiyini bilmYk istYyir. Bunun ьзьn dY mYcmu mYsrYflYri, istehsal etdiyi bьtьn mYhsulun hYcminY bцlmYk lazımdır. HYr bir firma зalışır ki, az mYsrYflY daha зox mYhsul istehsal etsin, istehsal xYrclYrinY qYnaYt etmYklY istehsalın sYmYrYsini artırsın.}

_{Sabit dYyişYn vY ьmumi istehsal xYrclYrinin qrafiki}
_{C TC}

_VC

_FC

_{O Q}

_{FC- sabit xYrclYr}

_{VC- dYyişYn xYrclYr}

_{TC- ьmumi xYrclYrBu qrafikin absis xYttindY istehsalın hYcmini Q ilY, ordinat xYttindY xYrclYri G-lY işarY etsYk, onda sabit xYrclYr, absis xYttinY paralel olaraq (FC) dьz xYtt formasını almış olurlar.}

_{QrafikdY dYyişYn xYrclYr VC ilY işarY olunub. Onu da qeyd etmYk lazımdır ki, istehsal xYrclYrinin dYyişYn vY sabit xYrclYrY bцlьnmYsi yalnız firmanın qısamьddYtli fYaliyyYt dцvrьnda mьmkьndьr. QısamьddYtli dцvrdY sabit xYrclYr dYyişilmYz qalır. Firma istehsalın hYcmini yalnız dYyişYn xYrclYrY tYsir etmYklY dYyişdirir. UzunmьddYtli dцvrdY isY bьtьn xYrclYr dYyişYn olurlar, yYni bu o qYdYr ьzьnmьddYtli mYrhYlYdirki firmaya цz istehsal gьclYrinin dYyişmYsinY imkan yaradır.}

_{Sabit xYrclYrlY dYyişYn xYrclYrin cYmi ьmumi xYrclYri tYşkil edir. QrafikdY ьmumi xYrclYr TC ilY işarY olunub. Onda TC=FC+VC olacaqdır.}

_{Ьmumi xYrclYrin qeyri-bYrabYr dYyişmYsi istehsalın artması ilY mYhsul vahidinY зYkilYn xYrclYrin vY ya orta xYrclYrin dY dYyişmYsinY gYtirib зıxarır. Orta xYrclYr ьmumi xYrclYrin istehsal olunmuş mYhsula nisbYti kimi mьYyyYn olunur (AC=TC/Q). Bazar tarazlığını anlamaq ьзьn xYclYrin bu nцvь xьsusi YhYmiyyYt kYsb edir, зьnki sahibkar onları minimallaşdırmağa зalışır. Orta xYrclYrin Yyrisi, bir qayda olaraq U formalı olur vY YvvYlcY kifayYt qYdYr yьksYk olur. Bu onunla YlaqdYradır ki, bцyьk miqdarda olan sabit xYrclYr mYhsulun az qisminY paylanır. İstehsal artdıqca sabit xYrclYr M nцqtYsindY minimuma enYrYk getdikcY daha зox mYhsul vahidinin payına dьşьr. İstehsalın hYcmi artdıqca orta xYrclYrin kYmiyyYtinY sabit xYrclYr yox, dYyişYn xYrclYr tYsir gцstYrir. Ona gцrY dY gYlirliyin azalması qanununa gцrY , Yyri yuxarıya doğru qalxır. NYzYrY almaq lazımdır ki, orta xYrclYrin Yyrisi birbaşa orta sabit xYrclYrin (AFC vY orta dYyişYn xYrclYrin (AVC) YyrisindYn asılıdır.}
_{Firmanın orta xYrclYri}

_{G AC AVC}

_M

_AFC

_{O Q}

_{AC- orta xYrclYr}

_{AFC- sabit orta xYrclYr}

_{AVC- dYyişYn orta xYrclYrSabit xYrclYr qısa mьddYt YrzindY dYyişmYz qalır, ona gцrY dY istehsal olunmuş mYhsulun miqdarı artdıqca orta sabit xYrclYrin kYmiyyYti azalır. Orta dYyişYn xYrclYrY gYldikdY isY, onlar ilk YvvYl orta sabit xYrclYrY nisbYtYn aşağı olur, sonra isY orta ьmumi xYrclYrY yaxınlaşaraq artmağa başlayır. TC=FC+VC oldluğundan bu bYrabYrliyin hYr iki tYrYfini Q-yY bцlYrYk biz AC=AFC-AVC bYrYbarliyini alarıq. Başqa sцzlY, AFC vY AVC YyrilYrini toplamaqla AC Yyrisini almaq olar.}

_{Sahibkar ьзьn orta xYrclYr Yyrisi mьhьm YhYmiyyYt daşıyır, зьnki istehsalın hansı hYcmindY mYhsul vahidinY зYkilYcYk xYrclYrin minimal olmasını mьYyyYn etmYyY imkan verir.}

_{Firmanın istehsal fondları. HYr bir mьYssisY istehsal vasitYlYri vY iş qьvvYsi ilY цzьnь tYmin etdikdYn sonra bilavasitY istehsala başlayır. ЏmtYY-pul mьnasibYtlYrinin hakim olduğu bir şYraitdY istehsal ьзьn lazım olan YmYk vasitYlYri, YmYk cisimlYri vY iş qьvvYsi YmtYY kimi зıxış edir. Buna gцrY dY mьYssisY YlindY olan pulla istehsal vasitYlYri vY iş qьvvYsi alır.}
_{İstehsal vasitYlYri}

_{P – Џ}

_{İş qьvvYsi}
_{Sonra o istehsala (İ) başlayır vY istehsal etdiyi YmtYYlYri reallaşdıraraq pula зevirir (Џ-P). Bu proses daim tYkrar olunur vY fondların dцvranı adlanır. Fondların dцvranı belY bir ardıcıllıqla baş verir:}

_{İstehsal vasitYlYri}

_{P - Џ ……..İ……..Џ - P}

_{İş qьvvYsi}
_{Цz hYrYkYtindY fondlar ardıcıl olaraq ьз mYrhYlYdYn keзir, formasını dYyişir vY цzьnьn başlanğıc formasına qayıdır. Pul forması mYhsuldar formaya, mYhsuldar forma YmtYY formasına, YmtYY forması isY pul formasına зevrilir. Fondlar цz hYrYkYtindY, eyni zamanda, ьз formanın ьзьndY dY olur. İkinci mYrhYlYdY fondlar istehsalda olur, birincY vY ьзьncь mYrhYlYdY isY tYdavьl dairYsindY olur. TYdavьl dairYsindY olan fondlar tYdavьl fondu adlanır.}

_{Fondların dцvriyyYsi. – Fondların dцvranı daimi tYkrar olunan bir prosesdir. Bu prosesdY dцvranlar bir-birini YvYz edir vY fondların dцvriyyYsini tYşkil edir. Fondların dцvriyyYsi mьYyyYn vaxt YrzindY baş verir vY dцvriyyY vaxtını tYşkil edir. DцvriyyY vaxtı istehsal vaxtı ilY tYdavьl vaxtının cYmindYn ibarYtdir. DцvriyyY vaxtının azaldılması istehsalın sYmYrYsini artırmağın gьclь mYnbYyidir. Bu eyni mYblYğ resurslarla daha зox mYhsul istehsal etmYyY imkan verir. DцvriyyY vaxtının uzanması istehsal fondlarının hYrYkYtini lYngidir, YlavY xYrclYrY sYbYb olur.}

_{DцvriyyY vaxtının Yn mьhьm tYrkib ьnsьrь istehsal vaxtıdır. İstehsal vaxtına daxildir:}

_{xammal, material vY avadanlıqların istehsal ehtiyatında olduğu vaxt;}
_{iş dцvrь, yYni YmYk cisminin iş qьvvYsi tYrYfindYn emal prosesindY olduğu vaxt;}
_{insanın iştirakı olmadan istehsalın tYbii tYsir prosesindY olduğu vaxt (kimya sYnayesindY, YkinзilikdY, şYrab istehsalında, mebel istehsalında vY başqa sahYlYrdY);}
_{YmYk prosesindY fasilY vaxtı, bu mьYssisYnin iş rejimindYn irYli gYlYn vaxt (nцvbYlYrarası vaxt, istirahYt gьnь) vY mьxtYlif sYbYblYrdYn boşdayanmalardır.}

_{DцvriyyY vaxtının ikinci tYrkib ьnsьrь tYdavьl vaxtıdır. Ona daxildir:}

_{İstehsal vasitYlYrinin alınmasına sYrf olunan vaxt; mьYssisYnin iş qьvvYsi ilY tYmin edilmYsinY gedYn vaxt; YmtYYlYrin reallaşdırılması vaxtı.}

_{DцvriyyY vaxtını qısaltmağın yolları: elmi-texniki nailiyyYtlYrin mYnimsYnilmYsinin sьrYtlYndirilmYsi; istehsalın tYşkilinin yaxşılaşdırılması vY onun ritmikliyinin tYmin edilmYsi; avadanlığın nцvbYlilik Ymsalının yьksYldilmYsi; iş vaxtı itkisinin azaldılması; iqtisadi YlaqYlYrin mьtYrYqi formalarının inkişafı; topdansatış ticarYtinin vY nYqliyyatın işinin tYkmillYşdirilmYsi.}

_{Bu vaxtın qısaldılması istehsal fondlarından istifadYsinin faydasını artırır.}

_{DцvriyyY prosesindY istehsal fondlarının bьtьn ьnsьrlYri eyni sьrYtlY dцvr etmir vY цz dYyYrlYrini istehsal edilYn mYhsulun ьzYrinY eyni tYrzdY keзirmir. Buna gцrY dY цzьnьn dцvretmY xьsusiyyYtlYrinY gцrY fondlar Ysas vY dцvriyyY fondlarına ayrılır. Bu cьr bцlgьnьn maddi Ysası YmYk vasitYlYri ilY YmYk cisimlYrinin fYrqidir.}

_{Џsas fondlar – istehsal prosesindY bьtцvlьkdY iştirak edir, цz dYyYrini istehsal olunmuş mYhsula hissY-hissY keзirir, istehsal prosesindY uzun mьddYt iştirak edir vY цz formasını uzun mьddYt dYyişmir. İstehsal binaları, maşınlar, qurğular, avadanlıqlar vY digYr YmYk alYtlYri Ysas fondlara aiddir.}

_{DцvriyyY fondları – istehsal prosesinY hissY-hissY daxil olur, цz dYyYrini}

_{istehsal olunmuş mYhsula bьtцvlьkdY keзirir, yalnız bir istehsal dцvrьndY iştirak edir vY цzьnьn ilkin formasını dYyişir. Xammal, yarımfabrikat, yardımзı material, yanacaq, enerji dцvriyyY fondlarına aiddir. DцvriyyY fondları il YrzindY bir neзY dYfY dцvr edir.}

_{İstehsal prosesindY Ysas fondlar aşınır, xarab olur, tYdriclY цz istehlak dYyYrini itirir, onların dYyYri isY istehsal olunmuş mYhsulun ьzYrinY keзir. BYs xarab olub sıradan зıxmış Ysas fondlar nYyin hesabına bYrpa olunur? HYmin fondlarla istehsal olunmuş mYhsullar satıldıqca Ysas fondların dYyYrindYn hYmin mYhsulun dYyYrinY daxil olan hissYsi ayrılıb xьsusi fondda yığılır. Bu amortizasiya fondu adlanır.}

_{Bu fondun bir hissYsi xarab olmuş, kцhnYlmiş Ysas fondun cari vY Ysaslı tYmirinY sYrf olunur vY fondların itirdiyi dYyYrin bir hissYsi yenidYn bYrpa olunur.}

_Amortizasiya_fondu_ьзьn_ay_ı_rmalar_amortizasiya_normas_ı_na_YsasYn_mьYyyYn_edilir_._Amortizasiya_normas_ı_Ysas_fondun_ilkin_dYyYrinin_onun_цmьr_mьddYtinY_nisbYtilY_mьYyyYn_edilir_._MYsYlYn_,_fYrz_edYk_ki_,_frezer_dYzgah_ı_n_ı_n_ilkin_dYyYri₄₅₀₀₀_manat_,_fYaliyyYt_mьddYti_isY₁₅_ildir_._Bu_zaman_amortizasiya_normas_ı _olacaqd_ı_r_.

_{Џsas fondların iki cьr aşınması mYlumdur: fiziki vY mYnYvi aşınma.}

_{Fiziki aşınma Ysas fondların işlYnib, xarab olub, цz istehlak dYyYrini tamamilY itirmYsidir. Fiziki aşınma bir tYrYfdYn istehsal prosesindY onların işlYyib, sьrtьlьb, kцhnYlmYsi nYticYsindY, digYr tYrYfdYn isY kьlYyin, şaxtanın, yağıntının, bir sцzlY tYbii proseslYrin tYsiri nYticYsindY baş verir.}

_{Fiziki aşınma ilY yanaşı Ysas fondların mYnYvi aşınması da baş verir. MYnYvi aşınma elmi-texniki tYrYqinin tYsiri nYticYsindY baş verir. MYnYvi aşınma zamanı Ysas fondlar fiziki cYhYtdYn işlYmYyY qabil olduğu halda mYnYvi cYhYtdYn kцhnYlir, vaxtından YvvYl sıradan зıxır. MYnYvi aşınmanın iki nцvь mYlumdur. Birinci nцv mYnYvi aşınma o zaman baş verir ki, YmYk mYhsuldarlığının yьksYlmYsi nYticYsindY mцvcud YmYk vasitYsinin dYyYri aşağı dьşьr, ucuzlaşır. YYni yeni istehsal edilYn maşın, cihaz vY s. hYmin dцvrdY istehsalda fYaliyyYt gцstYrYn eyni nцvdYn olan maşın, cihazdan ucuz başa gYlir. Bununla belY eyni cihazların mьxtYlif dYyYri ola bilmYz. Зьnki onların real ictimai dYyYri mцvcud dцvrdY istehsallarına sYrf olunan ictimai zYruri YmYyin miqdarı ilY mьYyyYn olunur. Buna gцrY dY, YmYk vasitYsinin ilkin dYyYri yeni şYraitdY, yYni eyni nцvdYn olan YmYk vasitYlYrinin daha ucuz başa gYldiyi şYraitdY hesablanacaqdır. Amortizasiya norması dYyYri daha aşağı olan YmYk vasitYlYrinin dYyYrinY uyğun hesablanacaq. BelY olduqda YvvYlki istehsal vasitYsi mYnYvi cYhYtdYn yararsızlaşır vY istehsaldan зıxarılır.}

_{MYnYvi aşınmanın ikinci nцvь daha tYkmil vY sYmYrYli YmYk vasitYlYri meydana gYldikdY baş verir. Yeni YmYk vasitYlYri daha ucuz mYhsulların istehsalını artırır vY buna gцrY eyni nцvdYn işdY olan YmYk vasitYlYri fiziki cYhYtdYn işlYmYyY qabil olduğu halda mYnYvi cYhYtdYn kцhnYlmiş hesab olunur vY qiymYtdYn dьşьr. CYmiyyYt daha mYhsuldar YmYk vasitYsi tYtbiq etmYkdY maraqlı olur.}

_{MYnYvi kцhnYlmY nYticYsindY hYr hansı bir mьYssisY itirirsY bьtцvlьkdY cYmiyyYt qazanır. Зьnki yeni fondların istifadY olunmasından YldY edilYn qYnaYt itkilYrin yerini doldurur.}

_{MьYssisYlYrin Ysas vY dцvriyyY fondları ilY yanaşı tYdavьl fondları olur. TYdavьl fondlarına aiddir: hazır olub istehsalı tYrk edYn mYhsullar, mьYssisYnin pul vYsaiti. DцvriyyY prosesindY tYdavьl fondu dцvriyyY fondu ilY зox yaxın olub bir-birini tamamlayır vY hYr bir dцvriyyYdYn sonra bYrpa olunurlar. MYcmu halda dцvriyyY fondu ilY tYdavьl fondu dцvriyyY vYsaitini tYşkil edir.}

_{DцvriyyY vYsaitinin istifadYsinin sYmYrYliliyi dцvriyyY sьrYti ilY xarakterizY olunur.}

_{§4. Firmanın gYlirlYri vY mYnfYYti. MYnfYYtin bölgüsü}
_{Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY fYaliyyYt gцstYrYn hYr bir firma YmtYY vY xidmYtin istehsalına зYkdiyi xYrclYrin mьqabilindY mьYyyYn mYblYğ gYlir YldY edir.}

_G_Y_lir_–_firman_ı_n_f_Y_aliyy_Y_tinin_Y_n_mühüm_göst_Y_ricisi_olub_pul_formas_ı_nda_bütün_daxilolmalar_ı_n_m_Y_cmusundan_ibar_Y_tdir_._G_Y_lir_firman_ı_n_bütün_f_Y_aliyy_Y_tinin_n_Y_tic_Y_sind_Y_yaran_ı_r_._Firman_ı_n_i_ş_inin_son_n_Y_tic_Y_si_istehsal_edilmi_ş_v_Y_realla_ş_d_ı_r_ı_lm_ı_ş_,_y_Y_ni_haqq_ı_öd_Y_nilmi_ş_m_Y_hsullard_ı_r_.

_{XYrclYrin növlYrinY görY gYlirlYr müxtYlif olur:}

_{1. Ümumi gYlir – müYyyYn miqdar YmtYYnin satışından YldY olunan pulun miqdarıdır. Onun mYblYği YmtYYlYrin qiymYtlYrinin hYmin YmtYYlYrin kütlYsinin hasilinY bYrabYrdir:}

_{ЬG = ЏxQ}

_2._Orta_g_Y_lir_–_ümumi_g_Y_lirin_m_Y_hsul_vahidinin_miqdar_ı_na_nisb_Y_tin_Y_b_Y_rab_Y_rdir_.
_{YYni: OG= ÜG}

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:

1 ... 8 9 10 11 12 13 14 15 ... 43

Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com

ЬG = ЏxQ

_{ЬG = ЏxQ}