Bolalar hayotida musiqaning o’rni va ro’LI
Yüklə 0,99 Mb.
|
|
BOLALAR HAYOTIDA MUSIQANING O’RNI VA RO’LI REJA:
Har xil bolalar o‘yin mashqlarida turli xil musiqalardan foydalaniladi. Bolalar o‘zlari mashg‘ulotlarda o‘rgangan: Musiqaviy ta’lim berish jarayonida musiqa tinglash, kuylash, musiqa savodini o‘rgatish, raqs tushish, cholg‘u asboblarini chalish hamda musiqa ijodkorligi kabi bilimlarni berish har tomonlama kamolga yetishida muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Musiqa rahbari: hozir sizlarga qo‘shiqni ijro etib beraman deb qo‘shiqni ijro etadi va bolalardan qo‘shiq nima haqida ekanligini so‘raydi. Cho‘zib kuylash malakasini o‘stirish (kontelenno ijrosi). Bu yoshda kuylash oldidan ovoz sozlash mashqlariga katta e’tibor beriladi. Har xil bolalar o‘yin mashqlarida turli xil musiqalardan foydalaniladi. Bolalar o‘zlari mashg‘ulotlarda o‘rgangan: «Musiqa mashg‘ulotlari», «Konsert»larda raqsga tushadilar, ashula aytadilar. Bunday o‘yinlarda tarbiyachi bolalarga ro‘llarni bo‘lib beradi, har xil musiqalarni topib beradi. Bolalar tariyasida musiqiy-didaktik o‘yinlar katta rol o‘ynaydi. Ulardan ayrimlari mashg‘ulotlar vaqtida o‘rganiladi. O‘yinlar musiqaviy qobiliyatni, fikrlashni oshiradi. Oila tarbiyachisi bolalarning kundalik hayotida olgan bilimlarini mashg‘ulotlarda takrorlaydi, ularni yangi musiqiy-didaktik o‘yinlar bilan tanishtirib boradi. Oila tarbiyachisi bolalarni har xil musiqaviy asboblar bilan tanishtirib boradi va bolalarni har xil musiqaviy asboblar qo‘yilgan stol atrofiga o‘tqizadi. Bolalarni birma-bir chaqirib, asboblarning nomini so‘raydi, tarbiyachi musiqa chalib beradi va qaysi musiqaviy asbobda chalganini bolalardan so‘raydi. Musiqaviy ta’lim berish jarayonida musiqa tinglash, kuylash, musiqa savodini o‘rgatish, raqs tushish, cholg‘u asboblarini chalish hamda musiqa ijodkorligi kabi bilimlarni berish har tomonlama kamolga yetishida muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Bolalarga musiqiy tarbiya berishning negizi qo‘shiq aytishdir. Qo‘shiq har tomonlama bolani kamolga yetaklaydi. Bolalardagi musiqiy qobilyatni rivojlantirishga hamda bolaning barkamol yetuk avlod kishisi sifatida o‘sishiga yordam beradi. Bolalar bog‘chasida o‘rgatiladigan har bir qo‘shiq mazmuni va xarakterini ongli tushunishga o‘rgatish kerak bo‘ladi. Avvalambor tarbiyachi biror bir she’rni yod olishni dasturdan foydalangan holda o‘rganadi. Har bir tanlangan she’r bolaning qiziqishlari, bolaning ishlari, guruhlari hamda fasllarga qarab bayramlarning turlariga qarab o‘rgatiladi. Qo‘shiq bolaning hayotida muhim rol o‘ynaydi. Qo‘shiq inson tafakkurini va ongini rivojlantiradi. Biz qo‘shiqni bolalarga o‘rgatayotganda avval qo‘shiq kuyini, keyin she’rini misrama-misra o‘rgatamiz. Qo‘shiq kuyini o‘rgatganda to‘rt xil musiqa asboblari orqali chalib yoki bo‘lmasa, biror-bir jonivorning ovozlarini berib, o‘rgatishimiz mumkin. She’rni esa bo‘g‘inlarga ajratib yoki chapaklar orqali yod oldiradi. Bolalar she’rlarni tezroq yod olishlari uchun she’r matnlarini takror aytishimiz kerak. Agar bolaning xayoli bir joyda bo‘lmasa, musiqa tovushlarini va she’rni tez yod olishlari murakkab bo‘ladi. Qo‘shiq kuylash yengil va oson amalga oshirilishi tufayli bolalar diqqatini tez jalb etish mumkin. qo‘shiq repertuarini tanlashda bolalarning quyidagi ovoz diapazonlariga rioya etish lozim. -2-3 yoshli guruhlarda ovoz diapazoni mi -1-lya -1; -3-4 yoshli guruhlarda ovoz diapazoni re -1-lya -1; -4-5 yoshli guruhlarda ovoz diapazoni re -1-si -1; -5-6 yoshli guruhlarda ovoz diapazoni re -1-do -1; -6-7 yoshli guruhlarda ovoz diapazoni re -1-re -2; Barcha guruh bolalari uchun (fa 1-si 1) yengil primar-qulay regstr hisoblanadi. Shuning uchun vokal mashqlarini va yengil qo‘shiqlarni shu regstrda kuylatish maqsadga muvofiqdir. Bu bolalarda musiqiy qobiliyatni har tamonlama rivojlantirishda katta ta’sir ko‘rsatadi. Qo‘shiq kuylash jarayonida bolalarning fikrlash qobiliyati, nutqi, idroki o‘sadi. Musiqa rahbari albatta har bir qo‘shiqni o‘rgatish davomida bolalar bilan suhbat qilib ulardan qo‘shiq haqidagi fikrlarini so‘rab ularni fikrlashga undashi yaxshi. Musiqa rahbari shu bilan birgalikda bolalarni ovozini asrab avaylashga o‘rgatib borishi lozim. Kichik guruh(ilk yosh) bolalariga qo‘shiq o‘rgatish texnologiyasi
Musiqa rahbari: hozir sizlarga qo‘shiqni ijro etib beraman deb qo‘shiqni ijro etadi va bolalardan qo‘shiq nima haqida ekanligini so‘raydi. Hozirgi kun talabi shuki qo‘shiqni o‘rgatish davomida musiqa rahbari bolalarni savol javobga undash kerak, ya’ni ularni mustaqil fikrlash qobiliyatlarini shakllantirib borish shart. Umumiy musiqa mashg‘uloti 10-15 daqiqa davom etsa, kuylash mashg‘ulot davomida 5 daqiqa davom etishi tavsiya etiladi. O‘rta guruh(4 yosh) bolalariga qo‘shiq o‘rgatish texnologiyasi O‘rta guruh bolalarining atrofdagi hodisalarga qiziqishi ancha ortadi, ular musiqa rahbariga turli savollar bera boshlaydilar. Bu yoshda nutq rivojlanishida jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi: bolalarning so‘z boyligi ortadi, ular tevarak-atrof haqida fikr yurita oladigan bo‘ladilar. Musiqa rahbari ushbu jihatlarni hisobga olgan holda o‘z rejasini tuzib olishi lozim. 4-yoshli bolalar tanish qo‘shiq va kuylarni bilib oladilar, ularni nomlarini aytadilar. Bolalar tovush balanligi va tembrlarini farqlay oladilar, musiqa rahbarining ovoziga yaxshi moslashadilar, cho‘zib kuy oladilar. Musiqa mashg‘uloti bu guruh bolalari uchun 20-25 daqiqani tashkil etadi. Katta guruh(5 yosh) bolalariga qo‘shiq o‘rgatish texnologiyasi Besh yoshli bolalarda qo‘shiqlarni o‘ynab kuylash. Idrok qilish faoliyatlari o‘rta guruh bolalariga qaraganda ko‘proq rivojlangan bo‘ladi.qo‘shiqlarni ifodali qilib aytib bera oladilar. Musiqa rahbari: - bolalar nutqini takomillashtirish, so‘zlarni aniq talaffuz etishga o‘rgatish. -Musiqa asari bilan tanishishda badiiy idrok qilish qobiliyatini o‘stirib borishi lozim. -Qo‘shiq so‘zlarini tabiiy ovozda, zo‘riqtirmay, to‘g‘ri talaffuz qilib kuylashga o‘rgatish. Musiqa mashg‘ulotlari davomiyligi 25-30 daqiqani tashkil qiladi. Tayyorlov guruh(6-7 yosh) bolalariga qo‘shiq o‘rgatish texnologiyasi bu yoshdagi bolalar musiqa rahbari topshiradigan vazifalarning mohiyatini tushunadilar, ko‘rsatmalarni mustaqil bajaradilar. Tovushni to‘g‘ri hosil qilib, sof intonatsiya, musiqa ostida ritmik harakatlar bajarib kuylay olishadi. Qo‘shiqni tabiiy, yengil, jarandor, yoqimli ohangda kuylash olishga o‘rgatish lozim. Qo‘shiq jumlalari orasida yelkalarni ko‘tarmasdan nafas olish ko‘nimalarini rivojlantirish lozim. Bolalarga tantanavor ruhdagi qo‘shiqlarni o‘rgatish, bayramona rtmdagi qo‘shiqlar ko‘proq yoqadi. Musiqa mashg‘uloti davomiyligi 30-35 daqiqani tashkil etishi mumkin. Qo‘shiq o‘rgatish jarayonida yosh davrlar bo‘yicha ko‘rib chiqamiz. Kichik guruh bolalarini kuylashga o‘rgatish metodlari 3 yoshda ovoz apparati endi shakllana boshlaydi. Qo‘shiqchilik ovozi hali yo‘q, nafas qisqa, lekin bolalar shu davrda juda qiziquvchan bo‘lib, kattalar ijrochiga bajonudil qo‘shiladilar, jumlalarning ba’zi tovushlarini kuylay olishadilar. Asosiy vazifa. Boshlang‘ich kuylash malakalarini rivojlantirish va mustahkamlash. Bu yoshdagi bolalar qo‘shiqni butun yaxlitligicha kuylay olishmaydilar, faqat ba’zi qismlarinigina kuylay olishadi. 4 yoshga kelib ovoz kuchayadi, ular eng oddiy qo‘shiqlarni kuylay olishadi. Bunda qo‘yiladigan vazifa — bolalarda tabiiy tovushda kuylashga, zo‘riqmasdan, tovushni siqmasdan kuylashga o‘rgatish. Bu yoshda muhim ishlardn biri bu talaffuz ustida ishlash. Bolalar bu yoshda hali ko‘p so‘zlarni ma’nosini tushunmaydilar. Ularga so‘zlarning mazmunini va to‘g‘ri talaffuzini tushuntirish kerak. Bu yoshdagi bolalar umumiy bir tempda kuylashi qiyin kechadi. Bu narsa tarbiyachining doimiy e’tiborida bo‘lishi va bolalarning birgalikda kuylashga o‘tgatishi kerak. 5 yoshli bolalar murakkab bo‘lmagan qo‘shiqlarni musiqiy rahbariga ergashib kuylaydilar. Metodik usullar: 1. Musiqa rahbari tomonidan qo‘shiqni ifodali emotsional ijroda ko‘rsatish; 2. Qo‘shiqni birinchi bor tanishtirish jarayonida rasm, o‘yinchoqlar bilan qo‘shiqni mazmunini ochib berishga yordam beradi. 3. O‘yin shakllarini qo‘llash. 4. Ta’limiy usul — musiqa rahbari asarni 2-3 marta fortepianoda chalib beradi va bolalar bilan birgalikda kuylaydilar. 5. Qo‘shiq matnini kuy bilan birgalikda o‘rganiladi. O‘rta guruh bolalarini kuylashga o‘rgatish metodlari 5 yoshdagi bolalar ma’lum darajadagi umumiy musiqiy tayyorgarlikka ega. Ovozi ancha mustahkamlangan bo‘lib diapazon (re 1 — si 1) kengaygan. Nafas biroz mustahkamlangan, chuqqurlashgan, so‘zlarni to‘g‘ri to‘laffuz qilish malakalariga egadir. Asosiy vazifa: 1. Tabiiy tovushda zo‘riqmasdan kuylash. Bu malaka ustida muntazam ravishda ish olib boriladi. 2. To‘g‘ri nafas olish, ya’ni bir jumlani bir nafasda kuylash. 3. To‘g‘ri talaffuzga e’tibor berish 4. Artikulyatsiya ustida ishlash (qo‘shiq ijrosi vaqtida og‘izni to‘liq ochishga, past jag‘ni zo‘riqtirmasdan, siqmasdan ochib kuylash). 5. Ansambl malakalari — qo‘shiqni birga boshlab, birga tugatishga erishish. Bu yoshdagi bolalarni jo‘rsiz ijroga o‘rgatish (yaxshi o‘rganilgan va mustahkam biladigan qo‘shiqni jo‘rsiz aytishi mumkin) kerak. Metodik usullar: 1. Qo‘shiqni o‘rgatish jarayonida fortepiano jo‘rligida yoki jo‘rsiz olib boriladi. 2. Musiqa rahbarining ovozidan kuylashga o‘rgatish bolalar uchun osonlashadi. 3. Qo‘shiq o‘rgatish jarayonida musiqiy jumlalarni bolalarni guruhlarga bo‘lib, navbatma-navbat ayttirish (bunday metodni qo‘llashdan maqsad bolalarning eshituv jarayonini va diqqatini rivojlantiradi). 4. Cho‘zib kuylash malakasini o‘stirish (kontelenno ijrosi). Bu yoshda kuylash oldidan ovoz sozlash mashqlariga katta e’tibor beriladi. Mashqlar bolalarda qo‘shiqchilik ovozini va qo‘shiqchilik nafasi rivojiga olib keladi. Katta guruhda kuylashga o‘rgatish metodlari Tovush hosil qilish ustida ishlaganda zo‘riqmasdan kuylashga e’tiborini qaratadi, ammo ovoz jaranglash turli-tuman bo‘lishini, ya’ni tabiiy, jarangdor, chaqqon, yengil, mayin kuylashga erishish kerak. Qo‘shiqchilikda diksiya va qo‘shiqchilikni rivojlantirib o‘z-o‘zini eshitishga ovoz kuchini boshqarishga, so‘zlarni aniq talaffuz etishga o‘rgatish. Musiqa rahbari doim bolalar sof kuylashiga e’tibor berishi kerak. Kuylashning sifati kuylash holatiga bog‘liqdir. Ifodali kuylashga erishishda dinamiz tuslar, ansambl malakalari to‘g‘ri bajarilishi muximdir. Metodik usullar: 1. Aks-sado usuli. 2. Qiyoslash-taqqoslash metodlaridan foydalaniladi. Maktabga tayyorlov guruhlarida kuylashga o‘rgatish metodlari Maktabga tayyorlov guruhida musiqiy-estetik masalalar alohida ahamiyat kasb etidi. 6-7 yoshli bolalarda kuylashga ehtiyoj kuchayadi. Maktabga bolalarni puxta egallagan bilim va malakalar bilan yuboriladi. Maktabga tayyorlov guruhi bolalaridan talab etiladi: Qo‘shiqchilik malakalari 1. Tovush hosil qilish ustida ishlash (yengil, yuqori, jarangdor, kuychan). Musiqa rahbari qo‘shiq o‘rgatish jarayonida o‘zi yoki yaxshi kuylaydigan bola misolida ko‘rsatadi. 2. Unli tovushlar (a, o, u, e, i)ni to‘g‘ri talaffuz qilish. Bunda musiqa rahbari kuylashdan oldin ovoz sozlash mashqlarida (lya-le-li bo‘g‘inlari) qo‘llashi maqsadga muvofiqdir. 3. Qo‘shiqchilik nafasi ustida ishlash. 4. Diksiya rivoji. Bola matnni mazmunini tushungan holda to‘g‘ri kuylashi kerak. 5. Intonatsiya (stroy) ning sofligi va to‘g‘riligiga erishish. Metodik usullar: 1. Qo‘shiq kuylashdan oldin ovoz sozlash. 2. Qo‘shiqni yuqori va past tonalliklarda transportda kuylash. 3. Kuyni eshitish qobiliyatini rivojlantirish. 4. Kuyni qo‘l xaraktida ko‘rsatish (dirijyorlik elementlari). Musiqiy asar tahliliga namuna: «Yangi yil archasi» M.Abdushukurova she’ri A. Berlin musiqasi asar maktabga tayyorlov yosh bolalarga mo‘ljallangan. Bu qo‘shiqning murakkab joylari ko‘p bo‘lib, bolalarda kuylash faoliyatini takomillashtiradi. Qo‘shiq diapazoni mi 1 – do 2. Bu qo‘shiqda qishning ziynati, quyoncha, tulkicha, qorbobo va boshqa mexmonlarni kutayotganlari haqida, umuman olganda, bolalarning hayotida yangi yil xotiralari o‘chmas iz qoldiradi. Uning yorqinligi, bolalar ertak qahramonlari bilan hamnafaslikda bo‘lganligi bolalarni o‘ziga jalb etadi. Mashg‘ulotda qo‘shiq kuylash holati. Qo‘shiqchilik nafasi. Ovoz hosil qilish. Sozlanish. Ansamblga jo‘r bo‘lish. Talaffuz. Deksiya lotincha “talaffuz” nutq aniq so‘z talaffuzi ma’nosini bildiradi. Bolalar ovozini rivojlantirish Ovoz-axborotini o‘zatishning g‘oyat muhim tovush vositasidir, odamlarning o‘zaro aloqa bog‘lash vositasidir. Odamlarning ovoz bilan bog‘liq faoliyatining asosiy turlari nutq va qo‘shiq aytishdan iborat bo‘lib, ularga ayni vaqtda musika faoliyatining bir turi deb ham qaraladi. Ovoz – insonning katta boyligi bo‘lib, bu boylikdan u butun umri davomida foydalanadi. Shu munosabat bilan tovush xosila tizilmasini ustalik bilan mashq qildirish, chiniqtirish, uni mumkin qadar uzoq vaqt sog‘lom saqlashga intilish muhimdir. O‘zbekiston Mustaqillikka erishdi. Istiqlol sharofati tufayli qadryatlarimiz, unutilgan, lekin bola tarbiyasida nihoyatda zarur bo‘lgan urf-odatlarimiz tiklanmoqda. Shu sababli bayram ertaliklari shaklan va mazmunan o‘zgarmoqda. Bolalar bog‘chalarida nishonlanadigan asosiy bayramlar quyidagilardan iborat: 1. O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillik kuni. 2. O‘qituvchi va murabbiylar kuni. 3. Mehrjon bayrami. 4. Yangi yil bayrami. 5. Vatan himoyachilari kuni. 6. Xalqaro xotin-qizlar bayrami. 7. Navro‘z bayrami. 8. Xotira va qadrlash kuni. 9. Gul va qushlar bayrami. 10. Sog‘lomjon va polvonjon bayram ertaligi. 11. Bolalarni maktab quchog‘iga kuzatish tadbiri. Har bir bayramning o‘z ma’nosi va alohida xususiyati bor. XULOSA
1. Musiqa – bolalar estetik tarbiyasida asosiy o‘rin tutadi. 2. Bolalar musiqiy estetik madaniyatini shakllantirish muammosi asrlar davomida ilm ahli uchun dolzarb muammo bo‘lib kelgan. Chunki jamiyat ma’naviyatini shaxs ma’naviyatining yuksakligi, qolaversa, bolalarning musiqiy estetik madaniyatning shakllanganlik darajasi tashkil etadi. 3.Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa mashg‘ulotlari imkon darajasida tashkil etilgan, ammo kichik yoshdagi bolalarni estetik tarbilash uchun davr talabi asosida musiqa mashg’ulotlarini yanada takomillashtirish va qo‘shiq o‘rgatishda yangi texnologiyalardan foydalanishga undamoqda. 4. Bolalar ma’naviy-estetik tarbiyasini yanada takomillashtirish uchun mo‘ljallangan tadbirlarda qo‘shiq va raqslardan ko‘proq foydalanish lozim. 5. Bolalarning musiqaga qiziqishini oshirish maqsadida muntazam tashkil etiladigan tadbirlarga o‘zgacha ruh bag‘ishlash kerak. 6. Demak, maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa vositasida kichik yoshdagi bolalarni musiqiy madaniyatini shakllantirishdan pirovard maqsadimiz xalq farovonligi, yurt tinchligi, Vatan taraqqiyotini o‘zida mujassam qilgan Ozod va obod Vatan quradigan barkamol shaxslarni tarbiyalashdan iborat. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1.O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni. Barkamol avlod orzusi. –Toshkent: O‘zbekiston, 1998. –20-29 b. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod orzusi. –T.: O‘zbekiston, 1998.- 31-61 b. 3.Karimov I. A., “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” -T.:, “Ma’naviyat”, 2008 4.Karimov I. A., O‘zbekiston o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. T.: , “O‘zbekiston”, 1992. 90 bet 5.Karimov I.A. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –T.: “O‘zbekiston” 1996 y. 6.Karimov I.A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. 5-tom. –T.: O‘zbekiston, 1997. -384 b. 7.Karimov I. A. Jamiyatimiz mafkurasi xalqni –xalq, millatni – millat qilishga xizmat etsin -Toshkent: O‘zbekiston, 1998. –30 b. 8. Karimov I. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.: “O‘zbekiston”, 2000 y, -66 b. 9. Qodirov R. G‘. “Musiqa psixologiyasi” T: Musiqa. 2005- yil 7-b 10. Sharipova G., Yakubova Sh. Maktabgacha ta’lim muassasalarida musiqa o‘qitish metodikasi Toshkent-Cho‘lpon nashriyoti -2007 yil 11. Bola ma’naviyatini shakllantirish. (Yo‘ldoshev J.tahriri ostida.) – Toshkent: Sharq, 2000. – 301 bet. Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|