Bolalarni tabiat bilan tanishtirish metodikasi fani

1.5.Qishloq xo'jalik ishlari.  

---

Sentabr oyida O'zbekistonning barcha hududlarida, shu jumladan, Toshkent viloyatida ham 

asosiy xo'jalik ishlaridan biri — paxta yig'imterimi boshlanadi. Har bir chanog'da 3—5 palladia 

bo'lib,  har  bir  pallachada  esa  paxta  tolalari  bilan  o'rab  olingan  8—9  tadan  chigit  bo'ladi.  Paxta 

tolasi  paxtaning  eng  qimmatbaho  qismi  hisoblanadi.  Paxta  tolasidan  gazmollar  va  boshqa 

ko'pgina texnik mahsulotlar, chigitidan esa moy, kunjara va boshqa narsalar tayyorlanadi. 

Sentabr oyida mevali bog'larda olma, behi teriladi, uzum uziladi. Bu ishlarda bolalar ham 

qo'llaridan kelgancha ishtirok etishlari mumkin. 

Tarbiyachilar  bu  paytda  bahorda  bog'cha  hovlisiga  o'tkazilgan  uy  o'ismliklarini  tabiat 

burchaklariga ko'chirib o'tqazadilar. 

Gulzorlarda  qo'qongul,  xushbo'y  no'xat,  ajdarog'iz  (gullari  kattakatta  bog'  o'simligi), 

nastursiya,  petuniy,  sambittol,  floks  va  tirnoqgul  kabi  o'simliklar  urug'ini  terishni  davom 

ettiradilar, bunda bolalar ham qatnashadi. 

Oktabr  oyida  dalalarda  ommaviy  ravishda  paxta  yig'imterimi  davom  etadi.  Paxta 

chanoqiari tungi sovuq va kunduzgi issiqning keskin ta'siri natijasida ochila boshlaydi. 

Dalalar  va  polizlarda  karam,  pomidor,  lavlagi,  baqlajon,  kartoshka  singari  sabzavotlar 

yig'ibterib olinadi. Bu kabi manzarani qishloq joylarda teztez uchratib turish mumkin. 

Bog'larda  mevali  daraxtlarni  qish  sharoitiga  tayyorlaydilar.  Yerga  o'simliklar  o'sishdan 

to'xtagan vaqtda o'g'it solinadi. 

So'ngra  daraxt  atroflari  chopib  qo'yiladi,  qator  oralari  haydaladi.  Daraxtning  ildiziga 

yaqinroq  yerlari  yuzaroq haydaladi, chunki daraxt ildizlari  yerning ustki qatlamiga  yaqinroq turadi. 

Daraxt ildizlaridan uzoqlashgan yer chuqurroq haydalishi kerak. Bunda daraxt turlarining o'ziga xos 

xususiyatlari  hisobga  olinishi  lozim.  Jumladan,  nok  va  olma  daraxtlarining  ildizlari  olcha  va 

olxo'rilarga  nisbatan  katta  chuqurlikda  joylashgan,  shuning  uchun  ham  shu  daraxtlar  atrofidagi 

yerlarni chuqurroq haydash talab qilinadi. 

Yerni kuzgi shudgorlash vaqtida tuproqni haddan tashqari maydalab yubormay, balki uni 

yirik qilib ag'darish va shu holicha qishga qoldirish kerak, bunday qilinganda tuproq strukturasi 

yaxshilanib  uni  saqlab  qolishga  imkoniyat  tug'iladi.  Bundan  tashqari  yerni  yirikyirik  qilib 

ag'darish foydali, chunki u namni va qorni yaxshi saqlaydi. Bu esa o'simlikning yaxshi rivojlanishi 

uchun  juda  muhimdir.  Odatda  qish  faslida  tuproqning  ustki  qatlamida  zararli  hasharotlar 

yashirinib  qoladilar.  Yerni  haydash  va  namlash  natijasida  ular  o'ladilar,  demak  ular  kelgusi  yil 

hosili uchun zarar keltira olmaydilar. 

Barglarning to'kilishi bilan barcha zararli hasharotlar ham yerga tushadilar va to'kilgan barglar 

orasiga joylashib oladilar. Shuning uchun barcha axlatlarni to'plash va yoqish yoki ko'mib tashlash 

kerak.  Bu  yerda  ularning  hammasi  chirib  o'g'itga  aylanadi.  Zararli  hasharotjar,  ularning  bolalari, 

lichinka  va  tuxumlari  daraxt  po'stloqlarining  yoriqlari  orasida  ham  bo'ladi.  Ularni  eski,  chirigan 

ildizlari  bilan  birga  yo'qotish,  yoriqlarini  esa  suvash  kerak.  Daraxt  tanalarini  yangi  go'ng  yoki  loy 

qo'shilgan ohak bilan oqlash kerak (daraxt ildizlari kuyib ketib, zarar yetkazmasligi uchun) yoki dust 

DDT  (geksaxloral)  ning  bo'r  bilan  aralashmasini  daraxtlarga  surish  kerak.  Ana  shu  vaqtda  daraxt 

po'stlog'idan shiralar olib tashlanadi. 

Oktabr oyida daraxt va novdalarni butash boshlanadi. Bu ish shoxlarning uzunasiga qarab 

o'sishini  to'xtatadi  va  yosh  novdalarning  rivojlanishiga  yordam  beradi.  Bunday  holda  o'simlik 

qishni  osonlik  bilan  o'tkazadi.  Daraxt tanasidagi  o'sishga  qarshilik  qilgan  ortiqcha,  eski,  chirigan 

shoxlari  ham  qirqib  tashlanadi.  Shu  yo'l bilan daraxtlarning kelgusi  yil rivojlanishi uchun  yaxshi 

sharoit yaratib berishga harakat qilinadi. 

Oktabr  oyining  oxirida  daraxtlar  va  butalarni  (1  va  2ilova)  bir  joydan  ikkinchi  joyga 

ko'chirish,  toklarni  qish  mavsumiga  tayyorlash  boshlanadi.  Bunda  toklar  kesilib  ko'miladi. 

Toshkent  viloyati  sharoitida  ba'zi  paytlarda  toklarni  ko'mmasdan  ham  qishlatish  mumkin,  ayrim 

hollar,  ya'ni  to'satdan  sovuq  tushishidan  saqlash  uchun  toklarni  ko'mish  maqsadga  muvofiqdir. 

Shu maqsadda gullar, anorlar va boshqa o'simliklar ham xashak va somon bilan o'raladi yoki qish 

davri uchun yerga ko'miladi. 

Xmel, pechak, chirmashuvchi gullar singari o'simliklar yig'ib olinadi yoki o'rab qo'yiladi. 

Gulzorlardan kanna ildizlari, gladiolus ildizi, kartoshkagul va boshqa shu kabi sovuqqa chidamli 

---

ko'p  yillik  o'simliklar  tuganaklarini  kavlab  olinadi.  Kartoshkagul  tuganaklari  oftobda  bir  oz 

quritilib, so'ng salqin joyda saqlanadi. Gladiolus ildizlari yaxshilab tuproqdan tozalanadi va doka 

xaltachaga solib quruq, salqin yerga osib qo'yiladi. 

Oktabrning ikkinchi yarmida kapalakgul (bo'tako'z), dastargul urug'lari sepiladi, bular erta 

bahorda gulzorlarni bezaydi. 

Bolalar  dala  va  bog'larda  kattalar  qilayotgan  ishlarni  kuzatib  boradilar  va  urug'  sepish, 

qirqilgan  shoxchalarni  yig'ish,  yerni  ko'p  yillik  o'tildizlaridan  tozalash  va  ularni  quritish  singari 

ishlarda o'zlari bevosita qatnashadilar. 

Noyabr oyida dalalarda g'o'zaning ochilmagan ko'saklari ham terila boshlanadi. G'o'zapoya 

yulib olinadi, ekin maydonlariga o'g'it solinib, shudgor qilinadi. Bundan tashqari mana shu vaqtda 

kelgusi  yil  hosiliga  zamin  hozirlash  maqsadida  yoppasiga  sug'orish  o'tkaziladi.  Ekin  maydonlari 

haydalgandan  keyin  ham  sug'orish  o'tkazish  mumkin.  Bog',  maktab  oldi  maydonlarida,  agar 

harorat 5 darajadan past bo'lmasa, daraxt ko'chatlarini o'tqazish mumkin. 

Noyabr  oyida  daraxtlarni  butash,  mevali  daraxtlar  hamda  boshqa  daraxtlarda  bo'ladigan 

zararkunandalarga  qarshi  kurash  ishlari  davom  ettiriladi.  Gulxonalarni  xazonlardan  tozalanadi, 

qizitilgan  go'ng  yoki  sharbat  va  superfosfat  solinadi.  Shuningdek,  tuproqni  kuzgi  shudgor  qilib 

qo'yiladi.