Bu sırada cemiyetin İstanbul’daki merkezinden bazı temsilciler, sarayın; İzmir’in işgali ve Türkiye’nin yapacağı Barış Anlaşması’nın şartlarının hayli ağır olacağı artık iyice anlaşılmış olduğundan, sorumluluğu yaymak amacıyla düzenlediği Şurayı Saltanat’a katıldılar. Şurayı Saltanat, sarayın beklediğinin aksine hükümetin politikalarını tasvip eden kararlar almadı. Buradan çıkan ortak kanaatin Mustafa Kemal Paşa vasıtasıyla Vilayat-ı Şarkiye olarak adlandırılan bölgeye duyurulduğu 1 Haziran 1919 tarihli Tamim’de şu ifadeler kullanılıyordu:
“...Türkiye-Havas-Reuter ajansı Padişah hazretlerinin Yıldız Saray-ı hümayununda açmış bulundukları Şurayı Saltanat’ta Heyet-i Umumiye’nin fikri, Türkiye’nin ülke bütünlüğünün korunması şartıyla büyük devletlerden birinin yardımını sağlamak merkezinde olduğunu bildiriyordu.”
“...Türkiye-Havas-Reuter ajansı Padişah hazretlerinin Yıldız Saray-ı hümayununda açmış bulundukları Şurayı Saltanat’ta Heyet-i Umumiye’nin fikri, Türkiye’nin ülke bütünlüğünün korunması şartıyla büyük devletlerden birinin yardımını sağlamak merkezinde olduğunu bildiriyordu.”
Bu tamimi yayınladığı gün Mustafa Kemal Paşa Vilayat-ı Şarkiye MHC ile de ilgilenmeye başlamış ve cemiyetin toplamak istediği kongreye dikkatleri çekmek üzere harekete geçmiştir.
Haziran ayında Şark vilayetlerinde durumu kritik hale getiren gelişmelerden biri şüphesiz Ermeniler’in Evliye-i Selase’deki şura hükümetlerine son vererek bu bölgede katliama girişmeleri ve Türk topraklarına taarruza hazırlanmaları idi.
Haziran ayında Şark vilayetlerinde durumu kritik hale getiren gelişmelerden biri şüphesiz Ermeniler’in Evliye-i Selase’deki şura hükümetlerine son vererek bu bölgede katliama girişmeleri ve Türk topraklarına taarruza hazırlanmaları idi.
23 Haziran’da Ali Fuat Paşa Kolordusu’nun başına geçmek üzere Amasya’dan ayrılırken Rauf Bey’le Mustafa Kemal Paşa’nın 10 Temmuz’da yapılması kararlaştırılan Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere Erzurum’a hareket etmeleri kararlaştırılmıştı. İki gün sonra Tokat-Sivas yoluyla Erzurum’a yönelen bu grup, 3 Temmuz’da şehre vardı.
Kongre, bazı vilayetler henüz hazırlıklarını tamamlayamadıklarını bildirdikleri için 23 Temmuz’a ertelendi. Fakat bu arada da Mustafa Kemal Paşa ile hükümet arasındaki ilişkilerde önemli değişmeler yaşandı.
Kongre, bazı vilayetler henüz hazırlıklarını tamamlayamadıklarını bildirdikleri için 23 Temmuz’a ertelendi. Fakat bu arada da Mustafa Kemal Paşa ile hükümet arasındaki ilişkilerde önemli değişmeler yaşandı.
23 Haziran’da Dahiliye Nazırı Ali Kemal Bey vilâyetlere yaptığı gizli bir tamimde “...Mustafa Kemal Paşa büyük bir asker olmakla beraber zamanın siyasetine o derece agâh olmadığı için pek fazla gayret ve hamiyetine rağmen yeni memuriyetinde asla muvaffak olamadı. İngiliz fevkalade mümessilinin talep ve ısrarı ile azledildi...” diyerek aslında İstanbul’un niyetlerini açığa vuruyordu.
“...Her taraftan yola çıkmış olan Erzurum Kongresi’nin üyeleri toplanmak üzeredir. Toplantının gecikmemesi için, seçilmiş Kongre üyelerinin iki güne kadar yola çıkarılması ve isimlerinin bildirilmesiyle beraber, hangi gün Erzurum’da hazır bulunacaklarının haber verilmesi...”ni istedi.
Bu gelişmelerin sonunda bilindiği gibi Mustafa Kemal Paşa, 8 Temmuz 1919’da bütün resmi sıfat ve yetkilerinden vazgeçerek askerlik mesleğinden de istifa etti. Bu münasebetle Rauf Bey’le ertesi gün ordulara ve millete hitaben birer beyanname yayınlayarak durumu açıkladılar.
Bu gelişmelerin sonunda bilindiği gibi Mustafa Kemal Paşa, 8 Temmuz 1919’da bütün resmi sıfat ve yetkilerinden vazgeçerek askerlik mesleğinden de istifa etti. Bu münasebetle Rauf Bey’le ertesi gün ordulara ve millete hitaben birer beyanname yayınlayarak durumu açıkladılar.
9 Temmuz sabahı “Bütün rütbe ve memuriyetlerinden” ayrılmış olan Mustafa Kemal Paşa “Bir ferd-i millet” olarak milletin başına geçmek için Vilayat-ı Şarkiye Müdafaayı Hukuk-u Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi’nden Başkan Raif imzasıyla bir davet aldı. Burada, Mustafa Kemal Paşa’nın Heyet-i Faale’nin başına geçmesi ve Rauf Bey’in de Heyet-i Faale’nin II. Başkanlığı’nı üstlenmesi arzu ediliyordu. Mustafa Kemal Paşa bu daveti kabul ederek Heyet-i Faale Reisi sıfatıyla ilk toplantıyı 10 Temmuz 1919’da öğleden sonra saat dörtte yaptı.
Toplantıya daveti yapan beş kişiden başka Rauf Bey ve Kâzım Karabekir Paşa da katıldılar. Toplantıdan sonra bazı vilayetlerden Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere seçilen delegelerin hemen gönderilmesi için bazı teşebbüslerde bulunuldu. Mamafih çevre vilayetlerden gelecek delegelerin kongreye katılması ve gerekli hazırlıkların yapılması için kongrenin 23 Temmuz’a ertelenmesine de karar verildi. Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Beyler’in kongreye Erzurum’dan delege olarak katılabilmelerini temin için delegelerden emekli Binbaşı Kâzım ve Dursun Bey Zade Cevat Bey istifa ettiler.
Toplantıya daveti yapan beş kişiden başka Rauf Bey ve Kâzım Karabekir Paşa da katıldılar. Toplantıdan sonra bazı vilayetlerden Erzurum Kongresi’ne katılmak üzere seçilen delegelerin hemen gönderilmesi için bazı teşebbüslerde bulunuldu. Mamafih çevre vilayetlerden gelecek delegelerin kongreye katılması ve gerekli hazırlıkların yapılması için kongrenin 23 Temmuz’a ertelenmesine de karar verildi. Mustafa Kemal Paşa ve Rauf Beyler’in kongreye Erzurum’dan delege olarak katılabilmelerini temin için delegelerden emekli Binbaşı Kâzım ve Dursun Bey Zade Cevat Bey istifa ettiler.
