BöLÜm I aydin iLİ ve ekonomiSİ

4.3.1.9 Maliyet-Kâr-Hacim Analizi Yönünden Değerlendirme

Maliyet-Kâr-Hacim yönünden değerlendirmede Başabaş Noktası (Break Even Point) kullanılacaktır. Bu analiz tekniği, sabit maliyetler, değişken maliyetler ve kâr arasındaki ilişkilerin incelenmesinde kullanılan bir analiz tekniğidir.

Domates salçası fabrikasının değişken maliyetleri, hammadde, yardımcı madde, satış giderleri ve ambalajlama maliyetleridir. Sabit maliyetler ise, işçilik, bakım-onarım, genel giderler, amortismanlar ve faiz giderleridir.
Başabaş noktası, satış miktarı ve satış hacmi üzerinden analiz edilecektir ve aşağıdaki ilgili formüller uygulanacaktır.
BBN_{Satış Miktarı} = Toplam Sabit Maliyet / Birim Satış Fiyatı – Birim Değişken Maliyet

BBN_{Satış Hacmi} = Toplam Sabit Maliyet / 1-(Birim Değişken Maliyet / Br. Satış Fiyatı)

Ancak, öncelikle yapılması gereken toplam maliyet fonksiyonun yapılmasıdır. Bunun için, y= a + bx formülünden yaralanılacaktır. Burada, “y” toplam maliyeti, “a” sabit maliyeti, “b” birim değişken maliyeti ve “x” de üretim miktarını göstermektedir. İşletmenin ilk üç yılında, faiz giderleri oluşacağı için, ilk üç yıldaki ve son iki yıldaki sabit maliyetler farklı gerçekleşecektir. Buna göre işletmenin yıllar itibariyle maliyet fonksiyonu şu şekilde oluşacaktır.
y_{1.yıl-2.yıl-3.yıl}= 1,664,512,852,156 + 537,524,510 x

y_{4.yıl-5.yıl}= 843,262,852,156 + 537,524,510 x

Birim Değişken Maliyet = Toplam Değişken Maliyet / Toplam Üretim

Birim Değişken Maliyet = 21,336,927,918,712 / 39,695

Birim Değişken Maliyet = 537,524,510 TL/ton
Yukarıdaki, tespit edilen maliyet fonksiyonları doğrultusunda işletmenin yıllar itibariyle satış miktarı üzerinden başa başnoktası aşağıdaki gibi oluşacaktır. Pazar etüdü safhasında tespit edilen 1 kg domates salçasının satış fiyatı 1,180,000 TL’dir. Buna göre, 1 ton domates salçasının satış fiyatı 1,180,000,000 TL olacaktır.

Faiz ödemeleri, ilk üç yıl içerisinde ödeneceği için, ilk üç yılın sabit giderleri diğer yıllara göre farklılık gösterecektir. Bundan dolayı, ilk üç yılın başabaş noktası ve sonraki iki yılın başabaş noktası ayrı ayrı hesaplanmıştır.

BBN Satış Miktarı_{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 1,664,512,852,156 / 1,180,000,000 - 537,524,510

BBN Satış Miktarı_{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 1,664,512,852,156 / 642,475,490

BBN Satış Miktarı_{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 2,590.7 ton
BBN Satış Miktarı_{4.yıl-5.yıl} = 843,262,852,156 / 1,180,000,000 - 537,524,510

BBN Satış Miktarı_{4.yıl-5.yıl} = 843,262,852,156 / 642,475,490

BBN Satış Miktarı_{4.yıl-5.yıl} = 1,312.5 ton
Domates salçası fabrikası, faaliyet gösterdiği birinci, ikinci ve üçüncü yıllarda 2.590.7 ton’dan fazla bir satış miktarı gerçekleştirdiği taktirde kâra geçecektir. Faaliyetini sürdürdüğü, dördünce ve beşinci yıllarda 1,312.5 ton’dan fazla bir satış miktarı gerçekleştirdiği takdirde kâra geçecektir.
Domates salçası fabrikasının, satış hacmi üzerinden başabaş noktası ise yıllar itibariyle aşağıdaki gibi oluşacaktır.
BBN Satış Hacmi _{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 1,664,512,852,156 / 1- (537,524,510 /1,180,000,000)

BBN Satış Hacmi _{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 1,664,512,852,156 / 0.545

BBN Satış Hacmi _{1.yıl-2.yıl-3.yıl} = 3,054,152,022,305 TL
BBN Satış Hacmi _{4.yıl-5.yıl} = 843,262,852,156 / 1- (537,524,510 /1,180,000,000)

BBN Satış Hacmi _{4.yıl-5.yıl} = 843,262,852,156 / 0.545

BBN Satış Hacmi _{4.yıl-5.yıl} = 1,547,271,288,359 TL
Domates salçası fabrikası, faaliyet gösterdiği birinci, ikinci ve üçüncü yıllarda 3,054,152,022,305 TL’den fazla bir satış hasılatı gerçekleştirdiği taktirde kâra geçecektir. Faaliyetini sürdürdüğü, dördünce ve beşinci yıllarda 1,547,271,288,359 TL’den fazla bir satış hasılatı gerçekleştirdiği takdirde kâra geçecektir.

4.3.1.10 Milli Ekonomi Yönünden Değerlendirme

Domates salçası işletmesinin katma değeri hesaplanırken, üçüncü yıldaki faaliyet verileri alınmıştır. Bu verilerin kullanılmasının sebebi, üçüncü yıldaki kapasite kullanım oranının işletme için en uygun oran olduğunun düşünülmesidir.

Net Yurtiçi Katma Değer = Personel Gideri + Projenin Vergiden Önceki Kârı+ Faiz Giderleri

Net Yurtiçi Katma Değer = 279,975,000,000+ 4,010,091,271,290 + 821,250,000,000

Net Yurtiçi Katma Değer= 5,111,316,271,290 TL
Aydın İli’nde bir domates salçası fabrikası kurulduğu takdirde, bu işletmenin İlin GSYİH’na 5,111,316,271,290 TL’lik bir katkıda bulunacaktır. Bu katma değerin İl’de kalması kuşkusuz İlin ekonomik kalkınmasına büyük katkıda bulunacaktır. Aydın İli’nin 2000 yılı GSYİH 416,113,000,000,000 TL’dir (bkz. Çizelge 34). Basit bir orantıyla, kurulacak domates salçası fabrikası İlin GSYİH hasılasında %5 ile %10 arasında bir artış meydana getirecektir.
Net Yurtiçi Katma Değer rakamından hareketle, yatırımın üretkenliğini ise, aşağıdaki gibi hesaplamak mümkündür:
Yatırımın Üretkenliği= Net Yurtiçi Katma Değer ÷ Toplam Yatırım Tutarı

Yatırım Üretkenliği= 5,111,316,271,290 ÷ 1,548,306,996,897

Yatırımın Üretkenliği= % 330
Domates salçası fabrikası faaliyete geçtiği takdirde, bu fabrika için harcanan toplam yatırım tutarının % 330’u yine Türkiye ekonomisine geri dönmekte diğer bir deyişle Türkiye ekonomisine % 330 oranında katkı sağlamaktadır.

Domates salçası fabrikasının, sermayesinin istihdam oranı da aşağıdaki hesaplanmıştır:

Sermayenin İstihdam Oranı = Toplam Yatırım ÷ Personel ve İşçi Sayısı

Sermayenin İstihdam Oranı = 1,548,306,996,897÷ 124

Sermayenin İstihdam Oranı = 12,486,346,749 TL/kişi’dir.
Domates salçası fabrikasında 1 kişinin iş sahibi olması için 12,486,346,749 TL harcanmaktadır. Bulunan değer, oldukça düşük olduğu için, yatırım projesinin istihdama katkısı fazla oluyor demektir.
Sermaye istihdam oranın düşük olması, daha fazla istihdamı ifade ettiğinden tercih edilmektedir (Büker ve Aşıkoğlu, 199:309).

Millî ekonomi yönünden değerlendirme de bir diğer ölçüt de sermayenin hasıla oranıdır. Domates salçası fabrikası için bu oran aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

Sermayenin Hasıla Oranı = Toplam Yatırım ÷ Net Yurtiçi Katma Değer

Sermayenin Hasıla Oranı= 1,548,306,996,897 ÷ 5,111,316,271,290

Sermayenin Hasıla Oranı= 0.30 ’dur.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde genel olarak, sermaye hasılat oranı düşük olan, yani kıt faktör durumundaki sermaye ile azâmi değerin sağlanabileceği, dolayısıyla fazla sermaye ihtiyaç göstermeyen projelere öncelik verilmektedir. Türkiye’de daha önceden sermaye hasıla oranında herhangi bir standart geliştirilmediğinden en azından iki alternatifli yatırım projelerinde düşük olan tercih edilmesi lâzım gelmektedir (Bayar, 2000: 344).
Ancak, daha önce hazırlanan yatırım projelerine bakıldığında genel olarak bu oranın 0.5 ve 2 arasında değiştiği görülmektedir. Bu bakımdan, domates salçası fabrikasının sermaye hasıla oranı makul ölçülerdedir.