BöLÜm I aydin iLİ ve ekonomiSİ

4.1.7.3.2 Cumhuriyetin Kuruluşundan 1980’li Yıllar Arasındaki Dönemde Aydın Ekonomisi

Cumhuriyet öncesi dönemde olduğu gibi, 1923-1929 dönemi boyunca da Türkiye’nin uluslararası iş bölümündeki rolü, ihracata dayalı tarım ve madencilikte uzmanlaşmak olmuştur. Özellikle, ihraç malı tarım ürünleri uluslararası firmaların ağırlıkla İzmir’de yoğunlaşan acenteleri aracılığıyla düşük fiyatlarla satın alınmakta, ekseriyetle Avrupa ülkelerinin ürettiği mamul mallar pahalı fiyatlarla satılmaktaydı. Bu dönemde, Aydın İli bölgede üretilen incir, pamuk, zeytin, tütün gibi tarım ürünlerinin toplandığı bir merkez idi. İzmir-Aydın Demiryolu ile de toplanan bu tarımsal ürünler İzmir Limanına aktarılmaktaydı. Genellikle bu ürünlerin tasnifi ve ambalajlama işlemleri İzmir İli’nde gerçekleştirilmeydi. Aydın’daki imalathaneler ise, genellikle iç tüketime yönelik olarak, tarım ürünleri işleyen gıda, dokuma, sabun, tarım makineleri üretiminde faaliyet göstermekteydi (Yurt Ansiklopedisi, 1982: 1029).

1927’de yapılan Sanayi sayımında, Aydın İli’nde toplam 1.282 işletme faaliyet gösterdiği tespit edilmiştir. Bu işletmelerde, on bini aşkın işçi çalışmış ve bu işletmelerden 324’ünde 4’den fazla işçi istihdam edilmiştir. İşletmelerin %46’sı tarım, %14’ü dokuma, %18’i de makine imâlat sanayinde; çalışanların ise % 71’i tarım, % 6’sı dokuma ve % 8’i makine imâlat sanayinde çalışmaktaydı (Azazi, 1995: 4).
Bu dönemde yapılan sanayi sayımında Aydın İli ile ilgili bilgiler Çizelge 11’de gösterilmektedir:
Çizelge 11. 1927 Sanayi Sayımında Aydın İlin’deki Sektörel Durum

Sektörler	İşletme Sayısı	Ücretli İşçi Sayısı
Tarım, Hayvancılık Ürünleri Sanayi	589	7.313
Dokuma Sanayi	170	685
Ağaç Ürünleri Sanayi	155	491
Bina İnşaat Sanayi	109	463
Metal Eşya, Makine İmâl.San.	235	909
Kağıt Sanayi	1	2
Kimya Sanayi	18	52
Diğer	5	273
Toplam	1,282	10,188

Kaynak: Sabahattin Azazi, “ Aydın’da Cumhuriyet Döneminde Sanayi Süreci ve Bu Süreç İçinde İmâlat Sanayinin Durumu (1923-1995) Sanayi İhtisas Komisyonu Raporu” , Aydın 1995, s 5.

1930’lu yıllarda İlde yapılan en büyük atılım, Türkiye Cumhuriyeti’nin 1. Kalkınma Planı çerçevesinde kurulan, 9 Ekim 1937’de açılışı M. Kemal ATATÜRK tarafından yapılan Türkiye’nin ilk Basma fabrikası özelliğini de taşıyan Nazilli Sümerbank Basma Fabrikasıdır. Bu işletme, uzun yıllar ülke ekonomisine katma değer ve istihdam yaratarak hizmet vermiştir. 2003 senesine kadar bu işletmeden 19.000 kişinin emekli olduğu düşünülürse işletmenin Nazilli İlçesi başta olmak üzere İlin yaşamında ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmaktadır (ADÜ Haber, 2003: 1).

1950’li senelere gelindiğinde, Aydın’da tarıma dayalı sanayinin hâlâ egemen olduğu görülmektedir. Ancak, 1950’nin ortalarında hızlanan sanayileşme sürecinde Aydın İli de etkilenmiş ve 1950’lerin sonuna gelindiğinde kentte sanayi 3 alt sektörde yoğunlaşmıştır. Bu üç alt sektör, geleneksel olarak sürdürülen gıda ve dokuma sanayi, inşaat malzemesi ve metal eşya sanayidir. Özellikle, 1958 yılında açılan Kemer Hidroelektrik Santrali’nin inşaat sektörünün İlde büyümesinde olumlu katkıları olmuştur. Bu dönemde Söke Çimento Fabrikası faaliyete geçmiştir. İnşaat Malzemeleri sektörünün bir diğer alt kolu olan tuğla ve kiremit fabrikaları ve bu fabrikaya hammadde sağlamakta olan ocaklardır. Bu dönemlerde bir çok yeni tuğla ve kiremit fabrikası açılmıştır (Yurt Ansiklopedisi, 1982: 1030).
Bu dönemde gelişen bir başka sektörde, sabun imâlatıdır. Zeytin işletmeciliğinin bir yan kolu olarak gelişen bu sektör eski dönemlerde küçük imâlathanelerde Rum tebaa tarafından yapılmaktaydı. İlde sabun üretimi faaliyeti Cumhuriyet sonrası da eski yöntemlerle üretilemeye devam ettirilmiştir. 1960’lı yıllara gelindiğinde o dönem için modern üretim yapan tesisler kurulmuştur.
Ayrıca, 1958 yılında faaliyete geçen Aydın Tekstil, İlin 2. büyük dokuma sanayi tesisi olmuştur. Dokuma sanayi Aydın İli ekonomisi içinde ağırlığını bu senelerde iyice hissettirmiştir. Bu yıllarda devlet ve özel sektör ortaklığı ile toplam 12 tane dokuma fabrikası kurulmuştur. 1970’li yıllara gelindiğinde iki büyük dokuma tesisi SÖKTAŞ ve Nazilli İplik Fabrikaları faaliyete geçmiştir (Azazi, 1995: 7).
1950- 1980 yılları aralığında büyüyen bir başka sanayi sektörü de metal eşya ve makine imâlat sanayisi olmuştur. Bu sektörde daha çok ulusal pazara, tarım makineleri, büro ekipmanları, dişli, jant, oto yedek parçası gibi ürünler üretilmekteydi. Bugün Türkiye’nin en büyük dondurma ve soğutucu makineleri üreticisi Uğur Dondurma Fabrikası, 1940’larda Nazilli’de atölye niteliğinde kurulmuş ve kendi sektöründe dünyada hatırı sayılır markalardan biri haline kısa zamanda gelmiştir (Azazi, 1995: 8-9).
1980 yılında alınan 24 Ocak kararlarıyla birlikte Türk ekonomisi, devletçi ekonomi perspektifinden uzaklaşmış ve piyasa ekonomisi şartlarında dışa açık ve ihracata dayalı bir ekonomik büyüme stratejisi ortaya koymuştur. Bu modelde, ithal ikameci politikalar bırakılıp piyasa şartına dayalı politikalar ortaya konmuştur. Günümüzde de geçerliliğini sürdüren bu yeni kalkınma stratejisi ile Türkiye’de özellikle piyasaların serbestleşmesi, faiz ve döviz kuru oranlarının piyasa tarafından belirlenmesi, sermaye piyasasının geliştirilmesi, yabancı sermaye hareketine yönelik engellerin kaldırılması ve ithâlât-ihracat rejiminin serbestleştirilmesi gibi bir çok önemli değişiklik gerçekleştirilmiştir (Şahin, 2000: 203-204).
Bu dönemde, küçük ve orta ölçekli işletmelere ayrıca önem verilmiş bunlara ucuz kuruluş yerleri, ucuz enerji sağlayan organize sanayi bölgelerinin kurulması teşvik edilmiştir. Bu iç politika değişikliğinin yanı sıra globalleşen dünyada daha fazla ticari pay ve rekabet edilebilirlik için müteşebbisler desteklenmiştir.