##book id= 064//book name=Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti

##num= 4// level= 1// sumtest=37 // name= Nitq mədəniyyəti. Adi nitq və yüksək mədəni nitq. Cəmiyyətdə nitq mədəniyyətinin yeri və rolu/xxx //

1. Şifahi nitqə aid xüsusiyyətlərdən biri yanlışdır.

A) şifahi nitq lakonikliyi sevir.

B) şifahi nitqdə elmi, texniki, siyasi və digər terminlər çox işlənir.

C) şifahi nitq tələffüz, vurğu, intonasiya, fasilə kimi vasitələrlə zəngin olur

D) şifahi nitqin normalarının yaranmasında ixtiyarilik başlıca amildir.

E) şifahi nitqdə yarımçıq cümlələrdən, qısa rublikalardan istifadə edilir.

2. Yüksək mədəni nitqə verilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitqin bu formasında ümumişlək sözlərdən, frazeoloji ifadələrdən, dialekt və şivələrdən istifadə edilmir.

B) Nitq mədəniyyətinin bu formasına sahib olan şəxs ictimai həyatın hər sahəsində fəal iştirak etməyə nail olur.

C) Nitqin bu formasında cümlələr, əsasən, uzun və quruluşca mürəkkəb olur.

D) Nitqin bu formasında cümlələr əsasən, qısa və quruluşca sadə və ya yarımçıq olur.

E) Nitqin bu formasında evfemizmlərdən daha çox istifadə olunur

3. Nitq mədəniyyətinə aid edilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitq mədəniyyəti tətbiqi dilçilik sahəsidir.

B) Nitq mədəniyyəti dedikdə ancaq dilin təsvir və ifadə vasitələrindən istifadə formaları başa düşülür.

C) Nitq mədəniyyəti geniş mənada fikir, düşüncə mədəniyyətidir.

D) Nitq mədəniyyəti, hər şeydən əvvəl, dilin fəaliyyətdə olan normalarının və kateqoriyalarının tələblərinə ciddi əməl edilməsidir.

E) Nitq mədəniyyəti şifahi və yazılı nitqin vəhdətindən ibarətdir.

4. “Sözü ən gözəl tərzdə söyləmək lazımdır ki, həm sözü anlayan olasan, həm də söz anladasan”. Bu fikir hansı əsərdəndir?

A) “Kritika” məqaləsindən

B) “Qobusnamə”dən

C) “Tənqid - risaləsi” məqaləsindən

D) “Əxlaqi - Nasir” əsərindən

E) “Abad - ülmütəəllimin” əsərindən

5. Nitq fəaliyyəti dedikdə nə başa düşürsünüz?

A) nitqin təzahürü üçün lazım gələn ictimai, psixoloji və fizioloji aktların sistemi

B) fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitələrini tapmaq

C) nitqin ədəbi tələffüz baxımından dəqiqliyi

D) obrazlılıq və məcazilikdən geniş istifadə edilməsi

E) terminlərdən istifadə etməklə elmiliyin gözlənilməsi

6. Dil sistemində norma anlayışına daxil deyil?

A) Normada dilin milliliyi, özünəməxsusluğu təcəssüm olunur

B) Bu sistemdə həm tarixilik, həm də müasirlik var

C) Norma həm ümumi, həm də sosial xarakterlidir

D) Norma həm yazılı, həm də şifahi dildə vardır

E) Norma milli dilin ayrı - ayrı nitq areallarında mövcud ola bilməz

7. Bu natiqə görə “insan öz - özü ilə də, Allahı ilə də, insanla da ünsiyyətdən çox böyük fərəh duyur, çünki o, bütün bunları dərk etmiş, həqiqətə yaxınlaşmış, Allaha qovuşmuş olur”. Bu fikir kimə məxsusdur ?

A) M. Füzuliyə

B) İ. Nəsimiyə

C) Ş. İ. Xətaiyə

D) N. Tusiyə

E) S. Şiraziyə

8. N. Gəncəvi hansı əsərində natiq obrazı yaratmışdır ?

A) “ Yeddi gözəl ”

B) “ Leyli və Məcnun ”

C) “ Xosrov və Şirin ”

D) “ İsgəndərnamə ”

E) “ Qocalıq ” qəsidəsi

9. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən mütərəqqi zialılar içərisində verilə bilməz.

A) N. Nərimanov

B) M. F. Axundov

C) M. Mahmudbəyov

D) M. Ə. Sabir

E) F. Köçərli

10. “Bizim yəqinimizdir ki, dili dolaşıq şəxsin fikri də dolaşıqdır. Doğru və salamat fikirli adamların kəlamı həmişə aydın, açıq və düzgün olur” fikrinin müəllifi kimdir?

A) M. F. Axundov

B) F. Köçərli

C) N. Nərimanov

D) C. Məmmədquluzadə

E) M. Rəfili

11. XI əsrdə Bağdadda yaşamış məşhur azərbaycanlı natiq kimdir?

A) X. Təbrizi

B) Ə. Təbrizi

C) N. Gəncəvi

D) X. Şirvani

E) A. Ərdəbili

12. “Əsl sənətkarın, əsl şairin özü qocalsa da, sözü qocalmaz” aforizmi kimə məxsusdur?

A) B. Vahabzadə

B) N. Nərimanov

C) S. Vurğun

D) N. Gəncəvi

E) M. Ə. Sabir

13. “Hər bir insan öz dilinin altında gizlənmişdir” aforizmi kimə məxsusdur?

A) Həzrət Əliyə

B) S. Ə. Şirvaniyə

C) M. F. Axundova

D) İbn Sinaya

E) M. Ş. Vazehə

14. “Əvvəli deyilməmiş söz başı əzilmiş adam kimidir”. Bu kəlam kimə aiddir ?

A) K. S. Stanislavskiyə

B) S. M. Qənizadəyə

C) S. Şiraziyə

D) S. Təbriziyə

E) M. Füzuliyə

15. Bu alimə görə, natiq dinləyicinin hissiyyatına təsir etməlidir. Bunun üçün də o, natiqliyin təsirgöstərmə vasitələrindən istifadə etməyi bacarmalıdır.

A) Aristotel

B) A. P. Çexov

C) Lomonosov

D) Əflatun

E) İbn Qabus

16. Rusiyada natiqlik sənətinin məşhur nümayəndələri kimlərdir?

A) Plevako, Koni

B) Vilhelm Volf, Sigizmund

C) Anakar. Aristotel

D) Demonj, Dupen

E) Sisi, Siseron

17. “ Gözəl danışığa etinasız yanaşan adamlar özlərini insana layiq ola biləcək ən ali, nəcib bir zövqdən məhrum edirlər”. Bu kəlam kimə məxsusdur ?

A) A. P. Çexova

B) K. S. Stanislavskiyə

C) Siserona

D) Lisiyə

E) Aristotelə

18. Doğru fikirləri seçin.

1 - Natiqlik sənətinin vətəni qədim Yunanıstan hesab olunur.

2 - Diksiyanın aydınlığı və düzgünlüyü nitqdə rol oynamır.

3 - İki və daha artıq şəxsin növbələşən canlı ünsiyyəti dialoq adlanır.

4 - Ədəbi tələffüz həmişə yazılı nitqlə eyni olmalıdır.

A) 1, 3

B) 1, 2, 4

C) 1, 4

D) 2, 4, 3

E) 3, 4

19. Doğru fikirləri müəyyən edin.

1 - Yazılı nitqin sürəti aşağıdır.

2 - İntonasiya şifahi nitqdə rol oynamır.

3 - Diksiya yazılı nitqin əsas elementidir.

4 - Yazılı nitqdə qeyri - verbal ifadə vasitələrindən ustifadə olunmur.

A) 1, 4

B) 1, 2, 4

C) 1,

D) 2, 4, 3

E) 3, 4

20. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Aristotel orta əsrlər nitq mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndəsidir.

2 - Natiqliyin növlərindən biri də elmi natiqlikdir.

3 - B samiti tələffüz zamanı heç vaxt dəyişmir.

4 - Kitab üslubuna bədii, elmi, ictimai - siyasi və digər üslublar daxildir.

A) 2, 4, 3

B) 4, 2, 1

C) 1, 4

D) 1, 3

E) 4, 3

21. Doğru fikirləri seçin.

1 - Natiqlik sənəti nəzəriyyəsinin banisi Aristoteldir.

2 - İntonasiyanın ünsürlərindən biri də nitq fasiləsidir.

3 - Orfoqrafiyanın əsas və başlıca prisipi fonetik prinsipdir.

4 - Dilimizdə bütün sözlərdə vurğu ilk hecaya düşür.

5 - Nitq etiketləri milli təfəkkürlə bağlı deyil.

A) 1, 2, 3

B) 1, 4

C) 2, 3, 5

D) 2, 4, 3

E) 3, 4

22. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Nitqin sadəliyi onun asan qavranılmasına təsir göstərmir.

2 - Məntiqi vurğu sözdə hecalardan birinin o birinə nisbətən qüvvətli tələffüzüdür.

3 - Monoloji və dialoji nitq formaları mövcuddur.

4 - Orfoqrafik prinsiplərdən biri də fonetik prinsipdir.

A) 1, 2

B) 3, 2, 1

C) 1, 3

D) 2, 1, 3

E) 1 , 4

23. Doğru fikirləri seçin.

1 - Azərbaycan dili sözlərində vurğu əsasən sona düşür.

2 - Mürəkkəb qısaltmaların xüsusi tələffüz şəkli var.

3 - Dil ünsiyyətinin geniş forması adi danışıq üslubunda aparılır.

4 - Nitqin rabitəliliyi müəyyən məntiqi ardıcıllığa riayət edilməsini tələb edir.

A) 1, 4

B) 2, 4

C) Hamısı

D) 4, 3

E) 3, 4

24. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Diksiyanın pozulması fikrin anlaşılmasına təsir etmir.

2 - Ədəbi tələffüz orfoepiya adlanır.

3 - Elmi üslubda terminlərdən geniş istifadə olunur.

4 - Ərizə əməli yazı növü deyil.

A) 1, 4

B) 2, 3, 4

C) 1, 3

D) 1, 4, 3

E) 2, 3

25. Bu cür nitqdə ən müvafiq, üslub baxımından ən uğurlu dil vasitəsini tapıb işlətmək tələb olunur.

1 - Nitqin ifadəliliyində

2 - Nitqin düzgünlüyündə

3 - Nitqin sadəliyində

4 - Nitqin yığcamlığında

5 - Nitqin aydınlığında

A) 1

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1, 2

26. Bu cür nitqdə fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitəsi işlədilməlidir.

1 - Nitqin dəqiqliyində

2 - Nitqin sadəliyində

3 - Nitqin ifadəliliyində

4 - Nitqin aydınlığında

5 - Nitqin təmizliyində

A) 1

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1, 2

27. “At naxırı” birləşməsində nitqin hansı tələbi pozulub?

1 - Dəqiqlik

2 - Aydınlıq

3 - Orijinallıq

4 - Sadəlik

5 - Təmizlik

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1

28. “Əli Sultanlının əsərləri 50 - ci ildən bəri bir dəfə nəşr olunmasa da, indi tələbələrimiz ondan geniş istifadə edirlər ”. Bu cümlə haqqında nə deyə bilərsiniz ?

1 - Düzgünlük və məntiqlik yoxdur.

2 - Cümlədə aydınlıq pozulub.

3 - Dəqiqlik pozulub.

4 - Cümlədə ifadəlilik pozulub.

5 - Cümlədə yığcamlıq pozulub.

A) 3

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 1

E) 1, 2

29. Adları verilmiş əsərlərin nəşr olunma ardıcıllığını uyğun seçin.

1 - H. Əliyev dil haqqında və H. Əliyevin dili

2 - Orofqrafiya və orfoepiya lüğəti

3 - Nitq mədəniyyəti və natiqlik məharəti haqqında

4 - Vurğu lüğəti

5 - Orfoqrafiya - orfoepiya - qrammatika lüğəti

A) 2, 5, 4, 3, 1

B) 4, 2, 3, 5, 1

C) 3, 5, 4, 1, 2

D) 1, 2, 3, 4, 5

E) 5, 4, 2, 3, 1

30. Vurğusu ilk, orta, son hecada olan sözləri ardıcıl düzün.

1 - fonetika, morfologiya

2 - opera, lirika

3 - təhlil, vətən

A) 2, 3, 1

B) 2, 1, 3

C) 1, 2, 3

D) 2, 1, 2

E) 1, 3, 2

31. Heca, məntiqi və həyəcanlı vurğuya aid olanları ardıcıl düzün.

1 - Axx! Nə gözəldir!

2 - Azərbaycan, Bakı

3 - Biz bu gün konfransda iştirak etdik.

A) 2, 1, 3

B) 3, 2, 1

C) 1, 2, 3

D) 2, 3, 1

E) 1, 3, 2

32. Vurğusu ilk, orta, son hecada olan sözləri ardıcıl düzün.

1 - reduksiya, İngiltərə

2 - ölkəmiz, Azərbaycan

3 - kosmos, Afrika

A) 3, 1, 2

B) 2, 3, 1

C) 1, 2, 3

D) 2, 1, 3

E) 1, 3, 2

33. Uyğunluğu müəyyən edin.

I – adi nitq

II – yüksək mədəni nitq

1 - Bu nitqin leksikasında ümumişlək sözlər, frazeoloji ifadələr çox olur.

2 - Bu nitqdə cümlələr, əsasən, qısa və quruluşca sadə olur.

3 - Nitq mədəniyyətinin bu formasına sahib olan şəxs ictimai həyatın hər sahəsində fəal iştirak etməyə nail olur.

4 - Bu nitqdə cümlələr əsasən uzun və quruluşca mürəkkəb olur.

5 - Nitqin bu formasında yarımçıq cümlələrdən, qısa replikalardan çox istifadə edilir.

6 - Nitqin bu formasında söz sırası pozulmur, yəni cümlə üzvləri yerini dəyişmir.

A) I – 2, 5, 6; II – 1, 3, 4

B) I – 3, 4, 5; II – 1, 2, 6

C) I – 1, 2, 3; II – 4, 5, 6

D) I – 1, 2, 5; II – 3, 4, 6

E) I – 2, 3, 6; II – 1, 4, 5.

34. Uyğunluğu müəyyən edin.

I – Nədir dil ağızda ey, ağlı olan?

Hünər xəzinəsinə açardır, inan.

II – Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət

Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!

III – Varlığında danışıq gözəlliyi olmayan adam bu dünyada su və gil palçıq ilə suvanmış divar surətinə bənzəyir.

IV - Dil nə qədər asan, sadə olsa bir o qədər gözəl, göyçək və məqbul olar

V – Hər bir gözəl insan öz dilinin altında gizlənmişdir

1 - Həzrəti Əli

2 - F. Köçərli

3 - S. Təbrizi

4 - H. Cavid

5 - S. Şirazi

A) I - 5; II – 4; III – 3; IV – 2; V – 1

B) I – 3; II – 2; III – 4; IV – 1; V – 5

C) I – 2; II – 5; III – 1; IV – 4; V – 3

D) I – 1; II – 2; III – 3; IV – 4; V – 5

E) I – 4; II – 3; III – 5; IV – 1; V – 2

35. Uyğunluğu müəyyən edin:

I – Nitq mədəniyyəti

II - Üslubiyyat

1 – Tətbiqi dilçilik sahəsi olub hər hansı dilin normalarını müəyyənləşdirir.

2 – Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini öyrənir.

3 – Dil vahidlərindən istifadə üsüludur.

4 – Söz birləşmələrinin rolunu öyrənir.

A) I - 1, II - 3

B) I - 2, II - 1

C) I - 2, II - 4

D) I - 4, II - 3,

E) I - 2, II – 3

36. Uyğunluğu müəyyən edin:

I - Fiziki şəxslərə aid sənədlər

II - Mədəni nitqin başlıca cəhətləri

1 - Fərman, nota, sərəncam

2 - Düzgün nitq, kamil nitq

3 - Nitqin rabitəliliyi, nitqin aydınlığı

4 - Ərizə, tərcümeyi - hal

A) I - 1, II – 3

B) I - 4, II - 2

C) I - 3, II – 2

D) I - 2, II - 1

E) I - 4, II – 3

37. Uyğunluğu müəyyən edin:

I - Nitq mədəniyyətinin əsasını təşkil edən komponentlər

II - Nitq mədəniyyətinin başlıca tələbləri

1 - Zərurilik, təbiilik, işləklik

2 - normativlik, kommunikativlik, etiklik

3 - düzgünlük, aydınlıq, sadəlik

4 - fonetik, leksik, orfoepik, orfoqrafik

A) I - 3, II – 2

B) I - 2, II - 3

C) I - 4, II – 1

D) I - 1, II - 4

E) I - 3, II – 4