##book id=064//book name=Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti

36 .Verilən fikirlərdən biri yanlışdır.

A) Vergül bütün hallarda nitq tonunun yüksəlməsini tələb etmir.

B) Nöqtədə səs tonu aşağı enir.

C) Nöqtəli vergülün melodiyası nöqtənin melodiyasına yaxındır.

D) İki nöqtədə səsin tonu alçalır.

E) Nöqtəli vergül qoyulan yerdə səs tonu bir qədər aşağı enir.

37. Yazılı nitqdə aşağıdakı hallarda abzasdan istifadə olunur. Biri düzgün deyil.

A) Yeni fikrə keçildikdə

B) Cümlə xüsusi isimlə başladıqda

C) Dialoji nitqin tərkib hissələri olan replikalar yeni sətirdən başlayanda

D) Elmi mətndə qruplaşdırmalar sıralanma yolu ilə verildikdə

E) Elmi mətndə müəyyən əlamət və xüsusiyyətlər, təsniflər sıralanma ilə verildikdə

38. Yazılı nitqlə şifahi nitq arasındakı fərqlərdən biri yanlışdır.

A) Hər ikisi məlumatın uzun müddət yaddaşda qalması üçün əsas vasitədir.

B) Yazılı nitqdə fikir daha ardıcıl və rabitəlidir, lakin şifahi nitqdə ardıcıllıq pozula bilər.

C) Yazılı nitq şifahi nitqə nisbətən daha müfəssəldir və mürəkkəb quruluşa malikdir.

D) Yazılı nitq məlumatın uzaq məsafələrə ötürülməsi üçün əlerişli vasitədir.

E) Şifahi nitq yazılı nitqə nisbətən daha sürətlidir.

39. Şifahi nitq üçün xarakterik əlamətlər hansı sırada düzgün göstərilib?

A) jest, ritm, vergül

B) təkrar, səs, mimika;

C) nöqtə, vergül, mötərizə;

D) vergül, nida, sual;

E) ton, ritm, ahəng;

40. Hansı tip intonasiya cümlənin bitdiyini bildirir?

A) emosional

B) tamamlayıcı intonasiya

C) alçaq

D) yüksək intonasiya

E) adi intonasiya

41. Yazılı nitqdə çox nöqtə nəyi bildirir?

A) emosionallığı ifadə edir;

B) fikrin davam etdiyini bildirir;

C) fikrin bitmədiyini bildirir;

D) cümlənin başqasından fərqləndiyini bildirir;

E) böyük fasiləni bildirir.

42. İntоnаsiyаyа görə cümlənin kоmmunikаtiv tipinin müəyyənləşdirilməsi nеcə аdlаnır?

A) trаnskripsiyа

B) intоnаsiyа

C) infоrmаsiyа

D) məqsəd

E) intоnеm

43. İntоnеm nədir?

A) bеynəlхаlq məsələlər

B) intоnаsiyаnın növü

C) intоnаsiyаyа görə cümlənin kоmmunikаtiv tipi

D) bеynəlmiləl sözlər

E) dоğru cаvаb yохdur

44. Yazılı nitq və qrafemlər haqqındakı fikirlərdən biri yanlışdır.

A) şifahi nitqdə qrafemlərdən istifadə olunur

B) yazılı nitq ancaq işarələrlə öz əksini tapır

C) eyni bir qrafemin yazılı nitqdə müxtəlif variantlarına rast gəlinir

D) qrafemlər müəyyən nizama salınmış qaydada hərflər şəklində əlifbada öz əksini tapır

E) yazıda fərqləndirmək üçün qrafemlər müxtəlif şərtlərlə göstərilir

45. Məlumatverici monoloq haqqındakı fikirlərdən hansı doğrudur?

A) monoloqun bu forması çoxcümləli nitq vahidindən ibarət olur

B) məlumatverici dialoqun əsas cəhətlərindən biri onun dialoq əsasında qurulmasıdır

C) məlumatverici monoloqun məzmunu nəqletmə yolu ilə ifadə edilir

D) bu monoloq formasında hər hansı bir məsələ haqqında məlumat verilir

E) məlumatverici monoloqun nüvəsi replika hesab edilir

46. Monoton nitqlə bağlı fikirlərdən biri yanlışdır.

A) Qəsidə monoton tərzdə oxunmalıdır.

B) Monoton nitqdə səs tonu yeknəsəqdir.

C) Nekroloq monoton tərzdə oxunur.

D) Monotonluq müəllim danışığı üçün yabançı bir haldır.

E) Fəlakət , faciəvi hadisələr monoton tərzdə oxunur.

47. Bu nitq növündə danışanın müsahibi ( və ya müsahibləri ) ilə əks əlaqəsi olmur.

A) replika

B) dialoji nitq

C) məişət nitqi

D) monoloji nitq

E) atmaca

48. Monoloji nitqin formalarından biri yanlış verilmişdir.

A) çıxış

B) məruzə

C) məlumat

D) replika

E) mühazirə

49. Nitqin bu növü qədimliyi ilə seçilir. Monoton ifadə tərzi bu nitqin əsas əlamətidir. Belə nitqlərin gənclərə vətənpərvərlik hisslərinin aşılanmasında rolu böyükdür.

A) replika

B) yazılı nitq

C) məlumat

D) vida nitqi

E) ictimai-siyasi nitq

50. Biri monoloji nitqə aid deyil.

A) Məruzə

B) Rəy

C) Mükalimə

D) Mühazirə

E) Tezis

51. Nitqin bu növü görülmüş işlərin yekunu ilə bağlı olaraq əvvəlcədən hazırlanıb söylənilir.

A) Dialoji nitq

B) Mühazirə

C) Çıxış

D) Məruzə

E) Söhbət

52. Nitqin bu növü yaranmış vəziyyət haqqında yüksək vəzifə sahibinin qarşısında hesabat vermək məqsədi daşıyır.

A) Dialoq

B) Mühazirə

C) Söhbət

D) Məruzə

E) Çıxış

53. Nitqin bu növündə dinləyicilər məruzədəki fikrə həmrəy olmaq, həmin fikrə nəyisə əlavə etmək, nəyəsə münasibət bildirmək məqsədində olurlar.

A) Mühazirə

B) Söhbət

D) Rəy

D) Çıxış

E) Dialoq

54. Nitqin bu növündə insanlar müxtəlif münasibətlə başqaları qarşısında çıxış etməli, tost deməli, nitq söyləməli olurlar.

A) Söhbət

B) Epiloq

C) Mühazirə

D) Məişət nitqi

E) Dialoq

55. Monoloji nitqə aid olmayan cəhət hansı bənddədir?

A) Monoloji nitqdə sual-cavab forması əsas rol oynayır.

B) Monoloji nitq bir şəxsin öz-özünə danışığıdır.

C) Monoloji nitqdə məqsəd hər hansı bir məzmunun başqasına çatdırılmasıdır.

D) Məruzə, mühazirə monoloji nitqin formalarıdır.

E) Latınca mono (mono) bir, loqos (lagos) nitq deməkdir.

56. Mоnоlоji nitqin fоrmаlаrı hаnsılаrdır?

A) nəqlеtmə, təsviri, müzаkirə

B) müsаhibə, məlumаtvеrici, müzаkirə

C) nəqlеtmə, məlumаtvеrici, təsviri

D) suаl-cаvаb, təsviri, məlumаtvеrici

E) müsаhibə, nəqlеtmə, təsviri

57. Məlumatverici monoloq haqqındakı fikirlərdən hansı doğrudur?

A) bu monoloq formasında hər hansı bir məsələ haqqında məlumat verilir

B) məlumatverici monoloqun əsas cəhətlərindən biri onun dialoq əsasında qurulmasıdır

C) məlumatverici monoloqun məzmunu nəqletmə yolu ilə ifadə edilir

D) monoloqun bu forması poliloji nitq əsasında qurulur

E) məlumarverici monoloqun nüvəsi replika hesab edilir

58. Monoloji nitq haqıındakı fikirlərdən biri yanlışdır.

A) monoloji nitq , nitq sahibindən yüksək nitq tələb edir

B) monoloji nitq məruzə formasında ola bilər

C) monoloji nitqdəki cümlələrin çoxu yarımçıq, bitməmiş ifadələrdir

D) monoloji nitq fəal və mütəşəkkil nitq növüdür

E) monoloji nitq bir şəxsin öz-özünə danışığıdır

59. Dialoji nitq daha çox hansı üslubda istifadə edilir ?

A) rəsmi-işgüzar üslub

B) bədii və məişət üslubu

C) elmi üslub

D) publisistik üslub

E) epistolyar üslub

60. Dialoji nitq forması hansılardır?

1-dialoq

2-monoloq

3-çıxış

4-diskussiya

5-məruzə

A) 1, 5

B) 2, 3

C) 1, 2

D) 3, 5

E) 1, 4

61. Nitqin əsas ünsürləri hansılardır?

1- danışmaq

2- eşitmək

3- dərk etmək

4- jestlər

5- mimika

A) 1, 2, 3

B) 1, 4, 5

C) 3, 4, 5

D) 4, 5

E) 2, 3, 4

62. Nitqin formaları hansılardır?

1-daxili

2- xarici

3- yazılı

4- şifahi

5- vasitəli

6- vasitəsiz

A) 5,6

B) 1,2

C) 3,4

D) 2,6

E) 1,3

63. Nitqin tipləri hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?

1- daxili

2- xarici

3- monoloji

4- dialoji

5- yazılı

6- şifahi

A) 1, 6

B) 2, 4

C) 3, 5

D) 5, 6

E) 1, 2

64. Nitqin tərzi hansı bənddə düzgün göstərilmişdir?

1- vasitəli

2- vasitəsiz

3- şifahi

4- yazılı

5- monoloji

6- dialoji

A) 1, 2

B) 2, 3

C) 3, 4

D) 4, 6

E) 4, 5

65.XVII-XVIII əsrlərdə aşıq poeziyasında “İmran dili” deyəndə nə nəzərdə tutulmuşdur?

1-gözəl danışıq

2-yatımlı deyiliş

3- yazı mədəniyyəti

4-estetik görünüş

5-etik davranış

A) 1, 4

B) 1, 2

C) 2, 3

D) 3, 5

E) 3, 4

66.XIX əsrin 60-cı illərində Rusiyada məhkəmə salonlarına hansı məşhurlar gedirdilər

1-M.E.Saltınov-Şedrin

2-Antoni Mark

3- E.M.Dostoyevski

4-A.P. Çexov

5- V.Mayakovski

A) 1, 4, 5

B) 2, 4, 5

C) 2, 3, 5

D) 1, 3, 4

E) 2, 3, 4

67.M.Füzuli sözü nə adlandırır?

1-müqəddəs bir ilahi varlıqdır

2-jestlər

3- ruhdur

4-mimikadır

5- simvoldur

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3, 4

E) 1, 3

68. Bir sözün müxtəlif məna çalarlarında başa düşülməsi nə ilə bağlıdır?

1-İntonasiya ilə

2- Sözün tembri iilə

3- Sinonimliyi ilə

4- Təkmənalılığı ilə

5- Antonimliyi ilə

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1

69. “Yadıma düşdükcə Dilican dərəsi

Başımdan alovlar, tüstülər qalxır ”.

Misralarda hansı bədii təsvir vasitəsi işlənmişdir ?

1- Metafora

2- Epitet

3- Təzad, inversiya

4- Mübaliğə

5- Təşbeh, inversiya

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1

70. “ Səni kimdir sevən bica, qərənfil ?!” Nümundə obrazlılıq, ifadəlilik yaradan vasitələr nədir ?

1- İnversiya, ritorik sual, bədii xitab

2- Xitab, metonimiya

3- İnversiya, təşbeh

4- Psixoloji fasilə, məntiqi vurğu, təşbeh

5- Ritorik sual, alliterasiya

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1

71.Şifahi nitqə aid olan yardımçı vasitələri ardıcıl düzün.

1-bədən hərəkətlərindən istifadə

2-jest

3-mimika

A) 3, 2, 1

B) 2, 3,1

C) 1, 2,3

D) 2, 1, 3

E) 1, 3, 2

72.Monoloji nitqin formalarını ardıcıl düzün.

1-mühazirə

2-məruzə

3-məlumat

4-çıxış

5-nitq

A) 2, 4, 5, 3, 1

B) 2, 1, 5, 3, 4

C) 4, 1, 2, 5, 3

D) 5, 3, 2, 1, 4

E) 1, 2, 3, 4, 5

73. Dil və nitq haqqında tədqiqat aparan müəllifləri dövrünə görə ardıcıl düzün.

1-F.De.Sössür

2-Aristotel

3-N.Abdullayev

A) 1, 2,3

B) 3, 2, 1

C) 2, 1, 3

D) 2, 3, 1

E) 1, 3, 2

74. Verilmiş fikirləri variantlarına uyğun müəyyən edin:

1 - Nitqdə başqasına müraciət, çağırış, əmr və s. mənaları ifadə edən sözlərə;

2 - Nitq prosesində danışan şəxsin gördüklərini və ya eşitdiklərini yamsılayaraq ifadə etdiyi sözlərə;

3 - Müəyyən yaş dövründə kiçik yaşlı uşaqların nitqində işlənən sözlərə;

4 - Danışanın obyektiv varlığa, əşya və hadisələrə, söylənilən fikrə münasibətini bildirən sözlərə;

5 - Nitqdə insanın keçirdiyi hiss və həyəcan bildirən sözlərə.

A) modal sözlər

b) uşaq sözləri

c) imperativ sözlər

d) təqlidi sözlər

e) nidalar

A) 1 – c; 2 – d; 3 – b; 4 – a; 5 – e

B) 1 – e; 2 – a; 3 – d; 4 – b; 5 – c

C) 1 – a; 2 – b; 3 – c; 4 – d; 5 – e

D) 1 – d; 2 – e; 3 – c; 4 – b; 5 – a

E) 1 – b; 2 – c; 3 – a; 4 – e; 5 – d

75. Dil və nitqi funksiyalarına uyğun müəyyənləşdirin:

I – Dil

II – Nitq

1 - Ictimai-tarixi təcrübəni yaşatmaq, ötürmək və mənimsəmək funksiyasını daşıyır;

2 - Kommunikasiyaya (ünsiyyətə) xidmət edir;

3 - Sözlər vasitəsilə ümumiləşdirmələr aparılır;

4 - Əşyalar, hal-hərəkət, vəziyyət, zaman və s. konkret adlandırılır;

5 - İntelektual fəaliyyəti xarakterizə edir.

A) I – 1, 2, 3; II – 4, 5

B) I – 2, 3, 5; II – 1, 4, 5

C) I – 1, 3, 4; II – 3, 5

D) I – 1, 2, 5; II – 2, 3, 4

E) I – 2, 4, 5; II – 1, 3, 4

76. Uyğunluğu müəyyən edin.

I – dil

II – nitq

1-ünsiyyət prosesidir

2-ünsiyyət vasitəsidir

3-fərdi xarakter daşıyır

4-ümumxalq səciyyəlidir

5-tarixi səciyyə daşıyır

6-tarixdən kənardadır

A) I -3, 5, 6, II – 1, 2

B) I – 1, 2, II – 3, 4

C) I – 2, 4, 6, II – 1, 3, 5

D) I – 5, 6, II – 3, 4

E) I – 1, 5, II – 2, 4

77. Uyğunluğu müəyyən edin:

I – Natiqlik sənətini öyrənən elm

II - Nitq mədəniyyəti

1 – Tətbiqi dilçilik sahəsi olub, hər hansı dilin normalarını öyrənir.

2 - Morfologiya

3 - Ritorika

4 – Dil vahidlərindən məqsədyönlü istifadə üsulunu öyrənir.

A) I - 4, II - 2

B) I - 2, II - 1

C) I - 2, II - 4

D) I - 4, II - 3

E) I - 3, II - 1

##num=6// level= 1// sumtest=46 // name= Düzgün nitq və norma anlayışı. Azərbaycan ədəbi dilinin normaları//
1. Ədəbi dil nəyə deyilir?

A) ümumxalq dilinin cilalanmış, müəyyən normalara salınmış qoluna

B) obrazlı və emosional danışığa

C) mədəni davranış qaydalarını xarakterizə edən dilə

D) ümumxalq dilinin ziyalı danışıq formasına

E) ümumxalq dilinin paytaxt danışıq formasına

2. Ədəbi dilin normalarından biri səhv verilmişdir:

A) derivatoloji norma

B) onomastik norma

C) tekstoloji norma

D) morfoloji norma

E) semantik norma

3. Verilmiş fikirlərdən biri səhvdir:

A) ədəbi dilin yazılı formasında jest və mimikadan istifadə edilmir.

B) ədəbi dilin yazılı formasının tarixi şifahi formadan daha qədimdir.

C) ədəbi dilin yazılı formasında bağlayıcılara və silsilə mürəkkəb cümlələrə daha çox yer verilir.

D) ədəbi dilin yazılı formasında elmi, texniki, siyasi və digər terminlər çox olur.

E) ədəbi dilin yazılı forması hər hansı məlumatın nəsildən-nəslə keçməsində əsas rol oynayır.

4. “Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir” ifadəsinin müəllifi kimdir?

A) H.Cavid

B) N.Nərimanov

C) M.F.Axundov

D) H.Əliyev

E) C.Məmmədquluzadə

5. “Mən bir çox dağlar aşdım, Şuşa, Quba və Şamaxı şəhərlərində oldum... azərbaycanca öyrənməyə başladım...” Bu fikirlərin müəllifi kimdir?

A) M.Y.Lermontov

B) A.Bestujev-Marlinski

C) A.S.Puşkin

D) A.Düma

E) L.Tolstoy

6. Verilən fikirlərdən biri yanlışdır.

A) Ədəbi dil normalara tabedir.

B) Ədəbi dil tarixi hadisədir.

C) Ümumxalq dili ədəbi dilin cilalanmış qoludur.

D) Ədəbi dil xalqın ən nümunəvi ünsiyyət vasitəsidir.

E) Norma düzgün və vahid nitq yaratmağa kömək edir.

7. Bu nitq normalarından biri yalnız şifahi ədəbi dilə aiddir.

A) sintaktik

B) orfoqrafik

C) morfoloji

D) orfoepik

E) leksik

8. “Onun çox yüksək hafizəsi var” cümləsində ədəbi dilin hansı norması pozulub?

A) üslubi

B) sintaktik

C) morfoloji

D) leksik

E) fonetik

9. Orfoqrafiya qaydalarının pozulması nəticəsində baş verən qüsurlar aşağıdakı hallarda özünü göstərir. Biri yanlış verilmişdir.

A) söz və ifadələrin yerində işlədilməməsində

B) xüsusi isimlərinin yazılışında

C) mürəkkəb sözlərin yazılışında

D) alınma sözlərin yazılışında

E) ixtisarların yazılışında

10. Tarixilik cəhətdən nitq normalarının hansında dəyişmə ləng gedir?

A) hamısında

B) leksik və qrammatik normalarda

C) fonetik və leksik normalarda

D) leksik normalarda

E) fonetik və qrammatik normalarda

11. Sözlərin birində orfoqrafik norma pozulub.

A) fosfat

B) fosvor

C) fotoatelye

D) funikulyor

E) funksional

12. Sözün mənasını yaxşı bilmək və onu düzgün işlətmək hansı nitq normasının tələbidir ?

A) fonetik

B) leksik-fonetik

C) leksik

D) morfoloji

E) qrammatik

13.“Çatışmamazlıq, görməməzlik”sözlərində hansı norma pozulub?

A) leksik

B) sintaktik

C) fonetik

D) morfoloji

E) üslubi

14. Ədəbi dilin tələffüz normalarını şifahi dil üzərində qurmağı kim irəli sürmüşdür ?

A) M. F. Axundov

B) C. Məmmədquluzadə

C) N. Vəzirov

D) Ö. F. Nemanzadə

E) Ü. Hacıbəyov

15. Məntiqi vurğu haqqında deyilmiş fikirlərdən biri düzgün deyil.

A) məntiqi vurğulu söz cümlənin mənaca fərqlənən vahididir.

B) məntiqi vurğulu söz yalnız xəbərin əvvəlində gəlməlidir və sabit vurğudur.

C) məntiqi vurğulu söz danışanın məqsədini qabarıqlaşdıran vahiddir.

D) məntiqi vurğu nitqdə məna dəqiqliyi, məqsədin anlaşılması deməkdir.

E) məntiqi vurğu cümlədə hər dəfə yeni söz üzərinə düşəndə xüsusi məna çaları əmələ gətirir.

16. Məntiqi vurğunun müəyyənləşdirilməsi üçün göstərilən qaydalardan biri yanlışdır.

A) ki ədatı ilə işlənən sözlər məntiqi vurğu tələb etmir.

B) cümlədə həmcins üzvlərin hər biri məntiqi vurğu qəbul edir.

C) umumiləşdirici sözlər məntiqi vurğu ilə deyilir.

D) xitablar məntiqi vurğulu olur.

E) xüsusiləşmələr məntiqi vurğu ilə oxunur.

17. Bunlardan biri məntiqi vurğulu sözün göstərilməsində istifadə olunan qrafik üsula aid deyil.

A) məntiqi vurğulu sözün dırnaqda göstərilməsi

B) fərqləndirilən sözün seyrək xətlə göstərilməsi

C) məntiqi vurğulu sözün xəbərin əvvəlinə keçirilməsi

D) məntiqi vurğulu sözün altından xətt çəkilməsi

E) sözün xüsusi kursivlə verilməsi

18. Məntiqi vurğunun müəyyənləşməsinə aid qaydalardan biri düzgün deyil.

A) Sual cümlələrindəki sual ədatları ilə işlənən sözlər məntiqi vurğu tələb etmir.

B) Da, də bağlayıcıları ilə işlənən sözlər məntiqi vurğu ilə tələffüz olunur.

C) Sual cümlələrindəki sual əvəzlikləri məntiqi vurğulu olur.

D) Qarşılaşdırılan zidd mənalı sözlər məntiqi vurğulu olur.

E) Tərzi -hərəkət zərfləri çox vaxt məntiqi vurğulu olur.

19. Əgər cümlədə məntiqi vurğunu göstərmək üçün qrafik və leksik vasitələr yoxdursa , məntiqi vurğulu söz hansı olur ?

A) təyindən əvvəlki söz

B) zərflikdən əvvəlki söz

C) mübtədadan əvvəlki söz

D) xəbərdən əvvəlki söz

E) tamamlıqdan əvvəlki söz

20. Bunların ikisi ədəbi tələffüzün məzmununda xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

1- vurğu, intonasiya

2- vurğu, leksik məna

3- intonasiya, tembr

4- tembr, vurğu

5- diksiya, leksik məna

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3, 4

E) 1

21. Ədəbi dilin bu normasında sözlərin məna dəqiqliyi, çoxmənalılıq, məna dəyişmələri, məna qruplarına və sairəyə dair normalar nəzərdə tutulur.

1- semantik norma

2- frazeoloji norma

3- morfoloji norma

4- fonetik norma

5-onomastik norma

A) 1, 3

B) 3, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1

22. Qədim yer adlarının, qəbilə, tayfa, xalq, şəxs, dağ, dərə və s. adlarının düzgün yazılış və tələffüz formalarının sabitləşməsi bu normanın başlıca əlamətidir.

1-onomastik norma

2- semantik norma

3- orfoqrafik norma

4- sintaktik norma

5- uslubi norma

A) 1, 2

B) 2

C) 4, 5

D) 3

E) 1

23. Əgər mədəni nitqdə “dilçilik” termini əvəzinə “lisaniyyat” işlənərsə, hansı norma pozulmuş sayılır?

1-leksik

2- onomastik

3- fonetik

4- morfoloji