##book id=065//book name= Azərbaycan dili və nitq mədəniyyəti

##num= 4// level= 1// sumtest=41 // name= Nitq mədəniyyəti. Adi nitq və yüksək mədəni nitq. Cəmiyyətdə nitq mədəniyyətinin yeri və rolu //

1. Adi nitqə aid edilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitqin bu formasında yarımçıq cümlələrdən, qısa replikalardan çox istifadə edilir.

B) Nitqin bu formasıına yiyələnən hər bir kəs ictimai, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatda daha fəal və məhsuldar iştirak etmək imkanına malik olur.

C) Nitqin bu formasında nitqin tempi sürətli olur.

D) Nitqin bu formasında söz sırası pozulur, yəni cümlə üzvlərinin yerləri dəyişik düşür.

E) Nitqin bu formasında danışıq variantı “sərbəstlik” əsasında yaranır

2. Yüksək mədəni nitqə verilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitqin bu formasında evfemizmlərdən daha çox istifadə olunur

B) Nitq mədəniyyətinin bu formasına sahib olan şəxs ictimai həyatın hər sahəsində fəal iştirak etməyə malik olur.

C) Nitqin bu formasında cümlələr, əsasən, uzun və quruluşca mürəkkəb olur.

D) Nitqin bu formasında ümumişlək sözlərdən, frazeoloji ifadələrdən, dialekt və şivələrdən istifadə edilmir.

E) Nitqin bu formasında cümlələr əsasən, qısa və quruluşca sadə olur.

3. Mədəni nitqin səviyyəsi nə ilə müəyyənləşir?

A) fikrin ifadəliliyini təmin etməklə

B) nitqdə əcnəbi sözlərə yol verməməklə

C) nitqin təmizliyinə həmişə əməl etməklə

D) fikrin həqiqiliyi və doğruluğunu qorumaqla

E) bədii ifadə vasitələrindən səmərəli istifadə etməklə

4. Nitq mədəniyyətinə aid edilmiş cəhətlərdən biri yanlışdır.

A) Nitq mədəniyyəti şifahi və yazılı nitqin vəhdətindən ibarətdir.

B) Nitq mədəniyyəti tətbiqi dilçilik sahəsidir.

C) Nitq mədəniyyəti geniş mənada fikir, düşüncə mədəniyyətidir.

D) Nitq mədəniyyəti, hər şeydən əvvəl, dilin fəaliyyətdə olan normalarının və kateqoriyalarının tələblərinə ciddi əməl edilməsidir.

E) Nitq mədəniyyəti dedikdə ancaq dilin təsvir və ifadə vasitələrindən istifadə formaları başa düşülür.

5. Azərbaycan natiqlik məktəbinin banilərindən biri olmuşdur.

A) Ş. Qurbanov

B) H. Şaxtaxtinski

C) S. Vurğun

D) M. Rəfili

E) N. Nərimanov

6. “Sözü ən gözəl tərzdə söyləmək lazımdır ki, həm sözü anlayan olasan, həm də söz anladasan”. Bu fikir hansı əsərdəndir?

A) “Abad - ülvütəəllimin” əsərindən

B) “Kritika” məqaləsindən

C) “Tənqid - risaləsi” məqaləsindən

D) “Əxlaqi - Nasir” əsərindən

E) “Qobusnamə”dən

7. Nitq fəaliyyəti dedikdə nə başa düşürsünüz?

A) nitqin ədəbi tələffüz baxımından dəqiqliyi

B) fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitələrini tapmaq

C) nitqin təzahürü üçün lazım gələn ictimai, psixoloji və fizioloji aktların sistemi

D) obrazlılıq və məcazilikdən geniş istifadə edilməsi

E) terminlərdən istifadə etməklə elmiliyin gözlənilməsi

8. XVII - XVIII əsrlərdə aşıq poeziyasında “İmran dili” deyəndə nə nəzərdə tutulmuşdur ?

A) quş dili

B) gözəl danışıq

C) yazı mədəniyyəti

D) etik davranış

E) estetik görünüş

9. Bu misraların müəllifi kimdir?

“ Nədir dil ağızda , ey ağlı olan?

Hünər xəzinəsinə açardır, inan ”.

A) N. Gəncəvi

B) Ə. Firdovsi

C) S. Şirazi

D) M. Beyləqani

E) Ə. X. Dəhləvi

10. Bu natiqə görə “insan öz - özü ilə də, Allahı ilə də, insanla da ünsiyyətdən çox böyük fərəh duyur, çünki o, bütün bunları dərk etmiş, həqiqətə yaxınlaşmış, Allaha qovuşmuş olur”. Bu fikir kimə məxsusdur ?

A) İ. Nəsimiyə

B) N. Tusiyə

C) Ş. İ. Xətaiyə

D) M. Füzuliyə

E) S. Şiraziyə

11. N. Gəncəvi hansı əsərində natiq obrazı yaratmışdır ?

A) “ Yeddi gözəl ”

B) “ Leyli və Məcnun ”

C) “ Xosrov və Şirin ”

D) “ İsgəndərnamə ”

E) “ Qocalıq ” qəsidəsi

12. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən mütərəqqi zialılar içərisində verilə bilməz.

A) M. Ə. Sabir

B) N. Nərimanov

C) M. Mahmudbəyov

D) M. F. Axundov

E) F. Köçərli

13. “Bizim yəqinimizdir ki, dili dolaşıq şəxsin fikri də dolaşıqdır. Doğru və salamat fikirli adamların kəlamı həmişə aydın, açıq və düzgün olur” fikrinin müəllifi kimdir?

A) N. Nərimanov

B) M. F. Axunlov

C) F. Köçərli

D) C. Məmmədquluzadə

E) M. Rəfili

14. Natiqlik sənətinin Azərbaycanda dahilərindən biri kim olmuşdur?

A) N. Nərimanov

B) S. M. Qənizadə

C) S. Vurğun

D) M. Müşfiq

E) H. Şaxtaxtinski

15. “Qəzəblənməyin, simic olmayın, bərkdən salam verin, şirin danışın”. Bu fikir kimə aiddir?

A) A. Şaiq

B) F. Köçərli

C) N. Nərimanov

D) B. Çobanzadə

E) Həzrət Əli Əleyhissalam

16. XI əsrdə Bağdadda yaşamış məşhur azərbaycanlı natiq kimdir?

A) X. Şirvani

B) Ə. Təbrizi

C) N. Gəncəvi

D) X. Təbrizi

E) A. Ərdəbili

17. “Hər bir insan öz dilinin altında gizlənmişdir” aforizmi kimə məxsusdur?

A) M. Ş. Vazehə

B) S. Ə. Şirvaniyə

C) M. F. Axundova

D) İbn Sinaya

E) Həzrət Əliyə

18. “Hər bir insan öz dilinin altında gizlənmişdir” aforizmi kimə məxsusdur?

A) İbn Sinaya

B) S. Ə. Şirvaniyə

C) M. F. Axundova

D) Həzrət Əliyə

E) M. Ş. Vazehə

19. “Əvvəli deyilməmiş söz başı əzilmiş adam kimidir”. Bu kəlam kimə aiddir ?

A) S. Şiraziyə

B) S. M. Qənizadəyə

C) K. S. Stanislavskiyə

D) S. Təbriziyə

E) M. Füzuliyə

20. Bu alimə görə, natiq dinləyicinin hissiyyatına təsir etməlidir. Bunun üçün də o, natiqliyin təsirgöstərmə vasitələrindən istifadə etməyi bacarmalıdır.

A) A. P. Çexov

B) Lomonosov

C) Aristotel

D) Əflatun

E) İbn Qabus

21. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində fəaliyyət göstərən mütərəqqi ziyalılar içərisində verilə bilməz.

A) M. Mahmudbəyov

B) N. Nərimanov

C) M. F. Axundov

D) M. Ə. Sabir

E) F. Köçərli

22. “ Gözəl danışığa etinasız yanaşan adamlar özlərini insana layiq ola biləcək ən ali, nəcib bir zövqdən məhrum edirlər”. Bu kəlam kimə məxsusdur ?

A) Lisiyə

B) K. S. Stanislavskiyə

C) Siserona

D) A. P. Çexova

E) Aristotelə

23. Doğru fikirləri seçin.

1 - Natiqlik sənətinin əsl vətəni qədim Yunanıstandır.

2 - Diksiyanın aydınlığı və düzgünlüyü nitqdə rol oynamır.

3 - İki və daha artıq şəxsin növbələşən canlı ünsiyyəti dialoq adlanır.

4 - Ədəbi tələffüz həmişə yazılı nitqlə eyni olmalıdır.

A) 3, 4

B) 1, 2, 4

C) 1, 4

D) 2, 4, 3

E) 1, 3

24. Doğru fikirləri müəyyən edin.

1 - Yazılı nitqin ifadə vasitələri hərf və yazıdır.

2 - İntonasiya şifahi nitqdə rol oynamır.

3 - Diksiya yazılı nitqin əsas elementidir.

4 - Şifahi nitqin ifadə vasitələri səs və sözdür.

A) 2, 4

B) 1, 2, 4

C) 1, 4

D) 2, 4, 3

E) 3, 4

25. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Aristotel orta əsrlər nitq mədəniyyətinin ən görkəmli nümayəndəsidir.

2 - Natiqliyin növlərindən biri də elmi natiqlikdir.

3 - B samiti tələffüz zamanı heç vaxt dəyişmir.

4 - Kitab üslubuna bədii, elmi, ictimai - siyasi və digər üslublar daxildir.

A) 4, 3

B) 4, 2, 1

C) 1, 4

D) 2, 4, 3

E) 1, 3

26. Doğru fikirləri seçin.

1 - Natiqlik sənəti nəzəriyyəçilərindən biri də Demosfendir.

2 - İntonasiyanın ünsürlərindən biri də nitq fasiləsidir.

3 - Orfoqrafiyanın əsas və başlıca prisipi fonetik prinsipdir.

4 - Dilimizdə bütün sözlərdə vurğu ilk hecaya düşür.

5 - Nitq etiketləri milli təfəkkürlə bağlı deyil.

A) 2, 4, 3

B) 1, 4

C) 2, 3, 5

D) 1, 2, 3

E) 3, 4

27. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Nitqin sadəliyi onun asan qavranılmasına təsir göstərmir.

2 - Məntiqi vurğu sözdə hecalardan birinin o birinə nisbətən qüvvətli tələffüzüdür.

3 - Monoloji və dialoji nitq formaları mövcuddur.

4 - Orfoepik prinsiplərdən biri də fonetik prinsipdir.

A) 1, 4

B) 3, 2, 1

C) 1, 3

D) 2, 1, 3

E) 1, 2

28. Doğru fikirləri seçin.

1 - Azərbaycan dili sözlərində vurğu əsasən sona düşür.

2 - Mürəkkəb qısaltmaların xüsusi tələffüz şəkili var.

3 - Dil ünsiyyətinin geniş forması adi danışıq üslubunda aparılır.

4 - Nitqin rabitəliliyi müəyyən məntiqi ardıcıllığa riayət edilməsini tələb edir.

A) Hamısı

B) 2, 4

C) 1, 4

D) 4, 3

E) 3, 4

29. Yalnış fikirləri seçin.

1 - Diksiyanın pozulması fikrin anlaşılmasına təsir etmir.

2 - Ədəbi tələffüz orfoepiya adlanır.

3 - Elmi üslubda terminlərdən geniş istifadə olunur.

4 - Ərizə əməli yazı növü deyil.

A) 1, 2

B) 4, 2, 3

C) 1, 4

D) 1, 4, 3

E) 2, 3

30. Bu cür nitqdə ən müvafiq, üslub baxımından ən uğurlu dil vasitəsini tapıb işlətmək tələb olunur.

1 - Nitqin ifadəliliyində

2 - Nitqin düzgünlüyündə

3 - Nitqin sadəliyində

4 - Nitqin yığcamlığında

5 - Nitqin aydınlığında

A) 4

B) 2, 5

C) 1

D) 2, 4

E) 1, 2

31. Bu cür nitqdə fikrin ifadəsi üçün bilavasitə tələb olunan dil vasitəsi işlədilməlidir.

1 - Nitqin dəqiqliyində

2 - Nitqin sadəliyində

3 - Nitqin ifadəliliyində

4 - Nitqin aydınlığında

5 - Nitqin təmizliyində

A) 1

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1, 2

32. “At naxırı” birləşməsində nitqin hansı tələbi pozulub?

1 - Dəqiqlik

2 - Aydınlıq

3 - Orijinallıq

4 - Sadəlik

5 - Təmizlik

A) 1, 2

B) 2, 5

C) 4

D) 2, 4

E) 1

33. “ Əli Sultanlının əsərləri 50 - ci ildən bəri bir dəfə nəşr olunmasa da, indi tələbələrimiz ondan geniş istifadə edirlər ”. Bu cümlə haqqında nə deyə bilərsiniz ?

1 - Düzgünlük və məntiqlik yoxdur.

2 - Cümlədə aydınlıq pozulub.

3 - Dəqiqlik pozulub.

4 - Cümlədə ifadəlilik pozulub.

5 - Cümlədə yığcamlıq pozulub.

A) 1

B) 2, 5

C) 4, 5

D) 3

E) 1, 2

34. Adları verilmiş əsərlərin nəşr olunma ardıcıllığını uyğun seçin.

1 - H. Əliyev dil haqqında və H. Əliyevin dili

2 - Orofqrafiya və orfoepiya lüğəti

3 - Nitq mədəniyyəti və natiqlik məharəti haqqında

4 - Vurğu lüğəti

5 - Orfoqrafiya - orfoepiya - qrammatika lüğəti

A) 2, 5, 4, 3, 1

B) 4, 2, 3, 5, 1

C) 3, 5, 4, 1, 2

D) 1, 2, 3, 4, 5

E) 5, 4, 2, 3, 1

35. Vurğusu ilk, orta, son hecada olan sözləri ardıcıl düzün.

1 - fonetika, morfologiya

2 - opera, lirika

3 - təhlil, vətən

A) 2, 3, 1

B) 2, 1, 3

C) 1, 2, 3

D) 2, 1, 2

E) 1, 3, 2

36. Heca, məntiqi və həyəcanlı vurğuya aid olanları ardıcıl düzün.

1 - Axx! Nə gözəldir!

2 - Azərbaycan, bakı

3 - Biz bu gün konfransda iştirak etdik.

A) 2, 1, 3

B) 3, 2, 1

C) 1, 2, 3

D) 2, 3, 1

E) 1, 3, 2

37. Vurğusu ilk, orta, son hecada olan sözləri ardıcıl düzün.

1 - reduksiya, İngiltərə

2 - ölkəmiz, Azərbaycan

3 - kosmos, Afrika

A) 3, 1, 2

B) 2, 3, 1

C) 1, 2, 3

D) 2, 3, 1

E) 1, 3, 2

38. Nitqin təmizliyini pozanları ardıcıl düzün

1 - məhəlli sözlər

2 - jarqon sözlər

3 - tüfeyli sözlər

A) 2, 3, 1

B) 1, 3, 2

C) 1, 2, 3

D) 2, 3, 1

E) 3, 2, 1

39. Uyğunluğu müəyyən edin.

I – adi nitq

II – yüksək mədəni nitq

1 - Bu nitqin leksikasında ümumişlək sözlərə, frazeoloji ifadələrə

2 - Bu nitqdə cümlələr, əsasən, qısa və quruluşca sadə olur.

3 - Nitq mədəniyyətinin bu formasına sahib olan şəxs ictimai həyatın hər sahəsində fəal iştirak etməyə malikl olur.

4 - Bu nitqdə cümlələr əsasən uzun və quruluşca mürəkkəb olur.

5 - Nitqin bu formasında yarımçıq cümlələrdən, qısa replikalardan çox istifadə edilir.

6 - Nitqin bu formasında söz sırası pozulmur, yəni cümlə üzvləri yerini dəyişmir.

A) I – 1, 2, 3; II – 4, 5, 6

B) I – 3, 4, 5; II – 1, 2, 6

C) I – 1, 2, 5; II – 3, 4, 6

D) I – 2, 5, 6; II – 1, 3, 5

E) I – 2, 3, 6; II – 1, 4, 5.

40. Uyğunluğu müəyyən edin.

I – Nədir dil ağızda ey, ağlı olan?

Hünər xəzinəsinə açardır, inan.

II – Turana qılıncdan daha kəskin ulu qüvvət

Yalnız mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət!

II – Varlığında danışıq gözəlliyi olmayan adam bu dünyada su və gil palçıq ilə suvanmış divar surətinə bənzəyir.

IV - Dil nə qədər asan, sadə olsa bir o qədər gözəl, göyçək və məqbul olar

V – Hər bir gözəl insan öz dilinin altında gizlənmişdir

1 - Həzrəti Əli

2 - F. Köçərli

3 - S. Təbrizi

4 - H. Cavid

5 - S. Şirazi

A) I – 3; II – 2; III – 4; IV – 1; V – 5

B) I - 5; II – 4; III – 3; IV – 2; V – 1

C) I – 2; II – 5; III – 1; IV – 4; V – 3

D) I – 1; II – 2; III – 3; IV – 4; V – 5

E) I – 4; II – 3; III – 5; IV – 1; V – 2

41. Uyğunluğu müəyyən edin:

I – Nitq mədəniyyəti

II - Üslubiyyat

1 – Nəzəri dilçilik sahəsi olub hər hansı dilin normalarını müəyyənləşdirir.

2 – Cümlənin məqsəd və intonasiyaya görə növlərini öyrənir.

3 – Dil vahidlərindən istifadə üsüludur.

4 – Söz birləşmələrinin rolunu öyrənir.

A) I - 4, II - 3,

B) I - 2, II - 1

C) I - 2, II - 4

D) I - 1, II - 3

E) I - 4, II - 3