Boshlang’ich ta’limda aktdan foydalanish fanidan maruzlar matni

3. O`quv jarayonida axborot texnologiyalarining asosiy yo`nalishlari va uni tadbiq etish

Referat haqida to'liq ma'lumot:

Axborot kommunikatsiya texnologiyalari va uni O’zbekistonda rivojlantirishdagi davlat siyosatining asosiy yo`nalishlari. Axborot texnologiyalarining ijtimoiy iqtisodiy va boshqaruvdagi yo`nalishi
Bajardi : Azimova A.
OCHIQ AXBOROT JAMIYATINI
Axborot xavfsizligini ta’minlash iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlanishning milliy ustuvorligini hurmat qilish tamoyillari asosida ochiq axborot jamiyatini tashkil etishda muhim omil hisoblanadi.
Bugungi kunda global iqtisodiyotda komputer va telekommunikatsiya texnologiyalari
Bugungi kunda global iqtisodiyotda komputer va telekommunikatsiya texnologiyalari, dasturiy ta’minot mahsulotlarini ishlab chiqarish va ular asosida keng turdagi interfaol xizmatlar ko‘rsatishni o‘z ichiga olgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari sohasining roli va ahamiyati ortib bormoqda.
Axborot sohasi qonunchiligining asosini Konstitutsiyamiz, “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi, “Elektron hukumat to‘g‘risida”gi, “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi, “Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida”gi va boshqa qator qonunlar tashkil etadi. Mavjud me’yoriy-huquqiy hujjatlar mahalliy korxonalarning raqobatbardoshligi va samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. 

Axborot sohasining me’yoriy-huquqiy bazasini muntazam isloh qilish tufayli milliy axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasi barqaror yuksalib bormoqda. Soha korxonalari tomonidan ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi oxirgi yilda 11 foiz, jumladan, aholiga ko‘rsatilgan xizmatlar hajmi 12 foizga o‘sdi. Xalqaro axborot tarmoqlaridan foydalanish tezligi yil boshiga nisbatan 32 foizga oshdi.

Axborotlashtirishning huquqiy asoslari
Axborotlashtirish xizmatlarining yangi turlarini rivojlantirish va tartibga solishning huquqiy asoslarini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 2003-2004 yillarda «Elektron raqamli imzo to‘g‘risida», «Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida» va «Elektron tijorat to‘g‘risida» O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, shuningdek, yangi tahrirdagi «Axborotlashtirish to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi.
Mustaqillik yillarida axborotlashtirish sohasida mamlakatimizda olib borilayotgan tizimli va maqsadli ishlar
Mustaqillik yillarida axborotlashtirish sohasida mamlakatimizda olib borilayotgan tizimli va maqsadli davlat siyosati O'zbekistonda milliy axborot makonini rivojlantirish, axborotlashtirish sohasini isloh qilish, so'z va axborot erkinligini ta'minlashga imkon bermoqda. Poytaxtimizdagi xalqaro biznes markazida bo'lib o'tgan "Davlat boshqaruvini modernizatsiyalash va jamiyatni demokratlashtirishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining roli" mavzuidagi xalqaro davra suhbatida ham mazkur sohada amalga oshirilayotgan sa'y harakatlar xususida so'z bordi.
O‘ZBEKISTON AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
Mamlakatimizda AKTni jadal rivojlantirish uchun davlat va xususiy sektor sa’y-harakatlarini birlashtirish bo‘yicha O‘zbekiston axborot texnologiyalari korxona va tashkilotlari uyushmasi tashkil etildi. Ayni paytda O‘zbekiston axborot texnologiyalari bozorining o‘nlab yetakchi kompaniyalari mazkur uyushmaga a’zo bo‘ldi.
MOBIL ALOQA
Bugungi kunda mobil aloqa abonentlari soni 25 million nafardan ortdi. Yuzaga kelgan raqobat muhiti internet xizmatlarini taqdim etadigan operator va provayderlar, shuningdek, ushbu tarmoqdan umumiy foydalanish punktlari sonini ko‘paytirish imkonini berdi.
GLOBAL AXBOROT TIZIMI
Global axborot tizimidan foydalanuvchilar soni hozir 7,7 million kishidan oshdi, ularning 4,27 million nafari internetdan mobil aloqa orqali foydalanmoqda. Elektron raqamli imzoni qo‘llash imkonini beradigan me’yoriy-huquqiy baza va ochiq elektron kalitlar infratuzilmasi yaratildi.
ELEKTRON RAQAMLI IMZO
Elektron raqamli imzolarni ro‘yxatga olish markazlari samarali faoliyat ko‘rsatmoqda, «UZ» milliy domenida ko‘plab nomlar ro‘yxatga olinmoqda. Axborot resurslari bozori va dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarishni rivojlantirish axborotlashtirish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Elektron hukumat
O’zbekiston Respublikasi "Elektron hukumati haqidagi" qonuni bajarilmoqda.
O’zbekiston Respublikasi "Elektron hukumati haqidagi " qonuni muvofiqligida, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining " Davlat elektron xizmatlarini ko’rsatish bo’yicha tartibini takommillashtirish to’g’risidagi" 2016 yil 02 iyundagi 184-sonli qarori va ushbu qaror ijrosini nazorat qilish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil 03 iyundagi 08/1-832-sonli rejasini bajarish, hamda "O’zbekiston temir yo’llari" AJ tomonidan ko’rsatilayotgan davlat xizmatlarini elektron shaklga sifatli o’tkazishni ta’minlash maqsadida, temir yo’l sohasida ko’rsatilayotgan ruhsat berish bilan bog’liq davlat xizmatlarini elekron shaklga o’tkazish bo’yicha “O’zbekiston temir yo’llari” AJ boshqaruvi raisining buyrug’i va ruhsat berish bilan bog’liq davlat xizmatlarini elekron shaklga o’tkazish jadvali ishlab chiqidi.
2015 yil 9 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning “Elektron hukumat to‘g‘risida”gi qonunga imzo chekishi jamiyatimizda idoralararo, idoralar va fuqarolar, tadbirkorlar o‘rtasidagi elektron munosabatlarning rivojlanishi, fuqaro manfaatlarining mustahkam himoyalanishi, Internet tarmog‘ida ta’lim-tarbiyaviy, foydali kontentning yaratilishi, axborotlashtirish sohasida katta o‘zgarishlarning keng qamrovli yangi bosqichini boshlab berdi.

«ZIYONET» JAMOAT TA’LIMI AXBOROT TARMOG‘I

«ZiyoNET» jamoat ta’limi axborot tarmog‘i muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. Nogironlar uchun axborot texnologiyalari markazlari va maxsus treninglar tashkil qilindi.
TO‘RTINCHI AVLOD (4G) ALOQA TARMOG‘I
Mamlakatimizda MDHda ilk bor to‘rtinchi avlod (4G) aloqa tarmog‘i ishga tushirildi, interfaol shaklda davlat xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha «yagona oyna» markazlari ochildi. Forumda qator xorijlik ekspertlar AKT sohasidagi eng so‘nggi ishlanmalarni joriy etish bo‘yicha o‘z tajribasi bilan o‘rtoqlashdi.

Kompyuter va axborot texnologiyalari tushunchasi mazmun va mohiyati.

Kompyuter texnologiyalari to`g`risida so`z yuritilganda, odatda ko`z oldimizda axborot texnologiyalari mujassamlanadi. Buning sababi, shaxsiy kompyuterlarning ixtiro etilishi axborot texnologiyalarining ommaviylashishiga va uni keng miqyosda tadbiq etilishiga olib kelinganligidadir. Chunki shaxsiy kompyuterlarning paydo bo`lishi natijasida axborot texnologiyalarining mahsuli bo`lgan dasturiy vositalarga zaruriyat ortib, kundalik ehtiyojga aylanib bormoqda. Shaxsiy kompyuterni tadbiq etish bo`yicha erishilgan muhim yutuqlardan biri bu multimedia vositalarining yaratilishidir. Shaxsiy kompyuterlar multimedia vositalaridan, ya`ni ovoz, grafika, animatsiya, video vositalaridan keng ko`lamda foydalanish sari yo`l ochdi. Ta`lim tizimida axborot texnologiyalarining multimedia vositalari yordamida o`quv jarayonini tashkil etish imkoniyatlari paydo bo`la boshladi. Bular sirasiga virtual kutubxona, virtual o`qitish texnologiyalarini kiritish mumkin. Virtual kutubxona - bu o`quv materiallari elektron nusxada chop etilgan yagona katalog tizimiga ega bo`lgan elektron kutubxonadir. Elektron kutubxonadagi o`quv materiallarini tarmoq tizimi imkoniyatlaridan foydalanib o`qish mumkin. Elektron kutubxonadan yoki boshqa manbalardan tarmoq tizimi yordamida materiallarni olib o`qish-virtual o`qish deb yuritiladi. Yangi axborot texnologiyalari asosida boshqarishni avtomatlashtirish, ish yuritish, moliya ishlarini avtomatlashtirilgan holda boshqarishni ta`minlash kabi ishlarni bajarish imkoniyatlari tug`ildi. Bundan tashqari yangi axborot texnologiyalari tufayli yuzaga kelgan juda katta imkoniyatga ega bo`lgan muharrirlarni, tarjima qiluvchi dasturiy vositalarni keltirish mumkinki, ularning yaratilishi ta`lim tizimida ham o`z samarasini bermoqda. Shu o`rinda olamshumul ahamiyatga ega bo`lgan telekommunikatsion (kabelli, shisha tolali, sputnikli) aloqa vositalari asosida tashkil etilgan Internet tizimining insoniyatga juda keng imkoniyatlar yaratganligini ta`kidlash lozim. Internet hozirgi kunda butun insoniyat bilimlarini birlashtirish, ularning aqliy qobiliyatlaridan unumli foydalanish kabi masalalarni yechish bilan bir qatorda, yangi adabiyotlar to`g`risida ma`lumot olish, masofadan turib o`qitish texnologiyasini amalga oshirish, musiqa eshitish, kino va boshqa sohalardagi mashhur kishilarning (yulduzlarning) rasmlarini ko`rish, ular haqida ma`lumotlar olish, kundalik gazetani o`qib borish, ob-havo to`g`risida ma`lumot olish, kompyuter o`yinlari o`ynash, yangi ish joyi topish, magazindan xarid qilish va hatto keng miqyosdagi biznes ishlarini amalga oshirish mumkin. Uchinchi ming yillikning boshlarida 120 mln. kompyuter yagona dunyo tarmog`iga ulangan, ulardan 1 mlrd. dan ziyod odamlar foydalanmoqda. Keyingi vaqtda internetdan o`spirin yoshlarning va xotin-qizlarning foydalanish sur`ati o`sib borayotganligini qayd etish mumkin. Uchinchi ming yillikning boshida axborot texnologiyalarini tadbiq etishda tub o`zgarishlar ro`y berishi kutilmoqda. Bularga yo`ldosh kanali orqali internet elektron kitoblar, dunyo internet kutubxonasi, internet video-telefonlar, muloqotli tarjimonlar va nutqni hamda harakatni tushunadigan kompyuterlarning yaratilishi kutilmoqda. Bulardan ko`rinib turibdiki, ta`lim tizimida yangi axborot texnologiyalarini tadbiq etish masalalariga tubdan boshqacha ko`z bilan qaramoq lozim. Yuqorida qayd etilgan masalalar ta`lim tizimida ham yangi axborot texnologiyalarini tadbiq, etishning istiqbolli yo`nalishlarini belgilash bilan bir qatorda, ularning yechimini kechiktirmasdan hal etish uchun chora-tadbirlar ko`rish zaruratini ham yuzaga keltiradi. Shu o`rinda aytish lozimki, ta`lim tizimida yangi axborot texnologiyalarini tadbiq etishning bugungi kundagi dolzarb masalalaridan biri multimedia vositalari negizida virtual o`qitish tizimini yaratishdir.
Axborot texnologiyalaridan o`quv jarayonini boshqarishda foydalanish ta`limning samaradorligini oshirishga olib keladi. Buning sababi, o`quv jarayonini to`liq nazorat qilish va uni yangilab borish imkoniyatlarining yaratilishidir. Masalan, ta`lim muassasasida lokal kompyuter tarmog`ining mavjudligi qog`ozda berilayotgan ma`lumotlar, hujjatlar hajmining qisqarishiga olib keladi, bu esa o`z navbatida, ta`lim jarayonida qabul qilinayotgan boshqaruvga doir qarorlarni qabul qilishda vaqtni tejash imkoniyatini beradi. Axborot texnologiyalarini o`quv jarayoniga tadbiq etish natijasida yangi ma`lumotlar bazasi vujudga keladi, unda pedagogik texnologiyalar, tahliliy materiallar kabi ma`lumotlar to`planadi. Shuning bilan bir qatorda, video-konferensiya o`tkazish, har xil ko`rinishdagi taqdimotlarni namoyish etish va eng yaxshi tadqiqot ishlar haqida ma`lumot berish, seminarlar va turli mashg`ulotlarni o`tkazish uchun juda ko`p imkoniyatlar paydo bo`ladi.
Hozirgi davr axborot-kommunikatsiyalar asri sifatida xarakterlanmoqda. Shu sababli mehnat kapitali va tovarlar qatorida aqliy kapitaldan foydalanish muhimligi jihatidan kam ahamiyatga ega bo`lmagan omillardan biridir.
Bugungi kunda mamlakatimiz taraqqiyoti yo`lidagi ustuvor vazifalardan biri bilimli milliy kadrlarni tayyorlash uchun ta`lim tizimini investitsiyalash va axborot-kompyuter texnologiyalarining rivojlanishini ta`minlashdan iborat ekanligi “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi”da belgilab qo`yilgan.
Axborot texnologiyalarini o`quv jarayoniga tadbiq etishning muhim yo`nalishlaridan biri elektron o`quv adabiyotlar, qo`llanmalar va kurslar yaratishdir. Elektron o`quv adabiyotlar va qo`llanmalar ma`ruza mazmunini boyitish, yangi materiallar bilan to`ldirishga imkoniyat yaratadi. Elektron o`quv adabiyotlar va qo`llanmalarning yaratilishi, ularning o`quv jarayoniga qo`llanilishi ta`lim muassasalarida elektron kutubxonalar yaratishni taqozo etadi. Bundan ko`rinib turibdiki, ta`lim muassalarida yagona katalog tizimiga ega bo`lgan kutubxonalarning paydo bo`lishi va lokal tarmoqning yaratilishi kutubxonalarga bog`liq muammolarni yechishga olib kelishi bilan bir qatorda, ular faoliyatining samaradorligini oshirishga va muvofiqlashtirishga imkon beradi.
Masofali ta`lim tizimining asosini kompyuter, axborot va pedagogik texnologiyalar tashkil etishi shubhasiz. Ta`limda axborot texnologiyalari haqida gapirganimizda, birinchi navbatda, masofali ta`lim, interaktiv pedagogika va turli o`quv shakllari ko`rinishidagi didaktik tizimlarni nazarda tutamiz.
Ta`limda texnologik yondoshuvning mohiyatini tushunish uchun, avvalo, “texnologiya” so`zi va tushunchasining mazmunini aniqlash zarur. Texnologiya yunoncha so`z bo`lib, texne-mahorat, san`at, logos-tushuncha, fan, ta`limot ma`nolarini anglatadi. Ta`limda texnologiya tushunchasi o`quv rejasiga asosan beriladigan bilimlar tizimini talabalarga yetkazib berish va shu asosda ularni bugungi kun talablariga to`liq javob beradigan kadrlar qilib tarbiyalashga yo`naltirilgan shunday usul va tajribalarni ishlab chiquvchi, takomillashtiruvchi va targ`ib qiluvchi zamonaviy fan sifatida ta`riflanadi.
Ta`lim jarayoniga texnologik yondoshuvda u qayta takrorlanadigan jarayon sifatida tashkil etiladi, undan kutiladigan natija ham mufassal tavsiflanadi va aniq qayd etiladi. O`quv materiali diagnostik ifodalangan o`quv maqsadlariga mos qayta tuzilib, ishlab chiqiladi, ayrim bo`laklarga ajratiladi. O`quv materialini talabalarga yetkazib berishning muqobil yo`llari nazarda tutiladi. Har bir bo`lakni o`rganish test yordamida nazorat etilib, xato-kamchiliklar shu paytning o`zida tuzatilib, to`g`rilanib boriladi.
Pedagogik texnologiya ta`lim jarayoniga noan`anaviy shaklda, o`ziga xos belgilar va xususiyatlarga ega bo`lgan tizimli, texnologik yondoshuvlarga asoslanadigan holda kirib keldi.
4.Word dasturida ishlashni tushuntirish

Referat haqida toliq malumot:

1. Xujjatlarni, hisobotlarni, maqollalarni, iqtisod va buxgal-teriyaga oid normativ xujjatlarni sifatli darajada tayyorlash uchun matn muharrirlari ishlatiladi.

Matn muharrirlari bilan ishlash jarayonida pechat qilish mashin-kalaridan farqli o`laroq hamma kiritilgan xujjatlar kompyuterda uzoq muddat saqlanadi.

Кiritilgan matnlarni qog`ozga joylash, harflar o`lchamini o`zgartirish, qator orasidagi masofalarni tanlash, saxifadagi qator va belgilar sonini belgilash avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Bundan tashqari maxsus lug`atlar yordamida avtomatik ravishda orfografik va gramatik xatolar ham to`g`irlanadi. Matn muharrirlari o`zida jadval, tasvir va grafiklar yaratish imkonini beradi.
Xozirgi kunda eng ko`p ishlatiladigan matn muharrirlariga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin. Word.Deap(WD), Winword, Placat, TEX, Jurnalist.
Word matn muharriri o`rganuvchilarga o`z ma`lumotlari va grafik tasvirlarini kompyuter xotirasiga kiritish, matn ustida ishlash va jadvallar bilan ishlashni ta`minlaydi.
2. Microsoft Word tahrirlagichida xujjatlar bilan ishlash.

Microsoft Word tahrirlagichiga kirish

Word tahrirlagichi Microsoft firmasining mahsulidir. Hozirgacha uning Word 6.0, Word 7.0, Word 97 va Word 2000 versiyalari yaratilgan. Word 6.0 versiyasi alohida paket qilib chiqarilgan. Word 7.0 versiyasi Microsoft Office 7.0 paketida, Word 97 versiyasi Microsoft Office 97 paketida va Word 2000 versiyasi Microsoft Office 2000 paketida chiqarilgan. Microsoft Office 7.0, Microsoft Office 97 va Microsoft Office 2000 paketlarida Word dan tashqari yana bir nechta dasturlar mavjud. Masalan, Microsoft Excel, Microsoft Access, Microsoft Binder, Microsoft Outlook, Microsoft Power Point. Microsoft Office 2000 paketida bulardan tashqari Microsoft Publisher 2000 va Microsoft FrontPage 2000 dasturlari ham bor.
Microsoft Office 7.0, Microsoft Office 97 va Microsoft Office 2000 dagi dasturlar bilan ishlash deyarli bir xil qoidalarga ega. Faqat keyingilari oldingilaridan imkoniyatlari kengligi bilan farq qiladi. Word tahrirlagichlari ichida Word 6.0 versiyasi eng birinchi yaratilgani bo`lib, unda ishlashni o`rganish boshqalariga nisbatan osonroq. Faqat Word 6.0 ning imkoniyatlari keyingi versiyalardan kamroq. Bu erda boshlab o`rganuvchilar uchun Word 6.0 versiyasi haqida qisqaroq ma`lumotlar berilgan. Agar Word 6.0 versiyasini yaxshi o`rganib olsangiz Word ning boshqa versiyalarida ham ishlay olasiz.

Word tahrirlagichiga kirish uchun “Pusk” tugmasi bosilib “Programmo`” menyusidan “Microsoft Word” ni ishga tushiramiz. Yoki maxsus yaratilgan yorliq orqali ham kirish mumkin. Word 7.0, Word 97 va Word 2000 ga kirish uchun mos ravishda Microsoft Office panelidan Word belgisi tugmasi orqali ham kirish mumkin.

Microsoft Word darchasi

Word tahrirlagichiga kirsak ekranda uning dastur darchasi hosil bo`ladi. Dastur darchasining ichida hujjat darchasi joylashgan bo`ladi.

Word darchasining ko`rinishi quyidagicha
Word tahrirlagichida dastur darchasi boshqa darchalar kabi sarlavha satriga va menyu satriga ega. Darchaning ayrim belgilari Windows dasturlarining barchasiga tegishli. Sarlavha satrining chap qismida tizimli darchani masalalar paneliga yig`adigan, darchani butun ekranga yoyadigan, (agar darcha butun ekranga yoyilgan bo`lsa, yoyiq darchani kichraytiradigan), darchani yopadigan uchta tugmacha joylashgan. Menyu satridan pastda xohlasak qo`yib, xohlasak olib tashlaydigan uskunalar paneli joylashgan. Dastur darchasining pastki qismida holat satri joylashgan. Unda odatda kursorning joriy holati, joriy vaqt va tahrirlash takrtibi haqidagi ma`lumotlar chiqadi.
Hujjat darchasi ham sarlavha satriga ega. Sarlavha satrining pastida tizimli menyu va o`ng qismida darchani masalalar paneliga yig`adigan, darchani butun ekranga yoyadigan, (agar darcha butun ekranga yoyilgan bo`lsa, yoyiq darchani kichraytiradigan), darchani yopadigan uchta tugmacha joylashgan. Xujjat darchasining chap va yuqori qismlarida chizg`ichlar joylashgan. Bu chizg`ichlarni qo`yish yoki olib tashlash mumkin. Xujjat darchasining o`ng va pastki qismlarida o`tkazish yo`lakchalari mavjud. Ular yordamida xujjat darchasidagi ma`lumotning ko`rinmay qolgan qismlarini ko`rish mumkin.
Word ishga tushganda faylga “DOKUMENT 1” nomi beriladi. Bir necha xujjat bilan ishlaganda nomning raqami o`zgaradi, ya`ni masalan, “DOKUMENT 2” va xakazo. Bu nom xujjatning nomi o`zgartirilgandan so`ng o`zgaradi.
Microsoft Word taxrirlagichidan chiqish
Word tahrirlagichidan chiqish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin.
1) [Alt] Q [F4] - tugmalari yordamida
2) “Fayl” menyusining “ВЎХОД” buyrug`i yordamida
3) Dasturlar darchasi sistemali menyusining “ЗАКРЎТЬ” buyrug`i yordamida
4) Dasturlar darchasi sarlavha satrining o`ng qismidagi yopish tugmachasi orqali.
Word ning dastur darchasida hujjat darchasini oldin yopib, keyin dastur darchasini yopish ham mumkin. Hujjat darchasini yopish uchun quyidagi usullardan foydalanish mumkin.
1) [Ctrl] Q [s] - tugmalari yordamida
2) Hujjat darchasi tizimli menyusining “ЗАКРЎТЬ” buyrug`i yordamida
3) Hujjat darchasi sarlavha satrining o`ng qismidagi yopish tugmachasi orqali
4) “Fayl” menyusining “ЗАКРЎТЬ ” buyrug`i yordamida.
Hujjat darchasini kichik holatga yoki yoyilgan holatga o`tkazish mumkin. Yoyilgan holatda hujjat darchasi sarlavhasi dastur darchasi sarlavhasining davomidan ko`rinib turadi.
Hujjat darchasini yopishda yoki birdaniga dastur darchasini yopishda o`zgartirilgan fayllarning diskka yozilganligini Word tekshiradi. Biror hujjat diskka yozilmagan bo`lsa, ekranda savol hosil bo`ladi. Savolga quyidagicha javob berishingiz zarur.
Ha (Da), agar siz faylni saqlab, dasturdan chiqmoqchi bo`lsangiz.
Yo`q (Net), agar siz faylni saqlamasdan dasturdan chiqmoqchi bo`lsangiz.
Bekor qilish (Otmenit), agar siz faylni saqlamasdan dasturdan chiqmoqchi bo`lmasangiz.
Word oynasining elementlari

Wordni ishga tushirilgandan keyin ekranga uning oynasi chiqadi.

Oynaning birinchi satrida quyidagi elementlar joylashgan:
a) sistema menyusining belgisi;
b) dasturning va faylning nomlari;
c) oynani yopish belgisi;
d) oynani o`z holatiga keltirish yoki oynani kattalashtirish belgilari.
Wordni birinchi marta ishga tushirganda, fayl nomini o`rnida siz ”DOKUMENT1” nomini ko`rasiz. Bu Wordda bir necha hujjatlar bilan baravariga ishlash mumkinligi va shulardan birini bildiradi.
”DOKUMENT 1” - matnga nom berilmagan bo`lsa va boshqa bir nom bilan saqlanmagan yangi matnga beriladi.
Ikkinchi satrda menyu joylashgan bo`lib, bu oynaning asosiy bo`limidir. Undan kerakli buyruqlar tanlanadi. Bu satrning chap tamonida hujjatning tizim menyusining belgisi joylashgan.
Menyu satrining tagida instrumentlar paneli joylashgan. Sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini instrumentlar paneliga olib borib va chap tugmachasini bosib, biz kerakli bo`lgan instrumentni ishga tushiramiz. Agar oynada instrumentlar paneli yo`q bo`lsa, menyudan “Vid - Paneli instrumentov” buyruqini tanlab, uni o`rnatsa bo`ladi.
Instrumentlar paneli tagida va matnni chap tamonida, agar siz “rejim prosmotra razmetki stranis`” tartibida ishlasangiz, lineykalar joylashgan bo`ladi. Bu lineykalar yordamida “abzasno`y otstup”, matnni ekrandagi ko`rinish masshtabini, tabulyasiyani, matnni kengligini o`zgartirsa bo`ladi.
Oynaning o`rtasida hujjatni o`zi joylashadi.
Hujjatni o`ng tamonida va tagida kichkina to`rtburchak (begunok) bilan vertikal va gorizontal surgichlar (prokrutkalar) joylashgan. Bular matnni hammasi ekranda ko`rinmaydigan holatlarida ishlatiladi. Sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini to`rtburchak ustiga olib borib, chap tugmachasini bosib turib to`rtburchakni tepaga-pastga yoki chapga-o`ngga qarab yurgiziladi. Shu yordamida butun matnni ko`rib chiqsak bo`ladi. Oynaning tagida holat satri (stroka sostoyaniya) joylashgan. Bu satr, kursor hujjatning qaysi joyida turganini, joriy vaqt va joriy tahrirlash tartibi to`g`risida axborot beradi. Agar bu satr yo`q bo`lsa, uni menyuning Servis-Opsii-prosmotr buyrug`i yordamida o`rnatsa bo`ladi. «Stroka sostoyaniya» oldiga x belgisini qo`yiladi.
3. Microsoft Word tahrirlagichi menyusi

Word tahrirlagichi menyusi 9 bo`limdan iborat. Menyuga kirish uchun sichqonchadan yoki klaviaturaning [Alt] tugmachasidan foyda-lanish mumkin. Menyu buyruqlarining qisqacha tavsifi quyidagicha.

FAYL menyusi

Fayl - menyuning bu bo`limida, hujjatlarni hosil qilish, ochish va saqlash buyruqlari joylashgan. Bu erda hujjatlarni butun qattiq disk bo`yicha qidirish, sahifa o`lchamlarini o`rnatish, hujjatlarni printerga chiqarish va Word ishini yakunlash mumkin.

“СОЗДАТЬ...” - yangi fayl yaratish,

“ОТКРЎТЬ...” - diskdagi mavjud fayllarni ochish,

“ЗАКРЎТЬ” - joriy hujjatni yopish,
“СОХРАНИТЬ” - xotiraga saqlash,
“СОХРАНИТЬ kak...” – boshqa nom bilan xotiraga saqlash,
“СОХРАНИТЬ ВСЕ” - hujjatni, shaklni, makrokomandani va boshqa o`rnatilgan tartiblarni saqlab qolish,
“ПОИСК ФАЙЛА” - faylni qidirish,
“СВОДКА...” - hujjat haqida ma`lumot olish,
“ШАБЛОНЎ`...” - hujjatni mavjud shakl bilan bog`lash,
“ПАРАМЕТРЎ СТРАНИЦЎ`...”-sahifa o`lchamlarini o`rnatish,
“ПРОСМОТР” - chop etishdan avval hujjatni ko`zdan kechirish,
“ПЕЧАТЬ...” - hujjatni chop etish,
“ПОСЛАТЬ...” - hujjatni elektron pochta orqali jo`natish,
“ДОБАВИТЬ РАССЎЛКУ...” - manzilni o`zgartirish,
“ВЎХОД” - tahrirlagichdan chiqish.
PRAVКA menyusi

Pravka - menyuning Pravka bo`limi bilan hujjatlarni tahrirlash mumkin. Bu: belgilash, o`chirish, nusxa olish, matndagi kerakli joylarni berilgan model bo`yicha qidirish, kerakli betga o`tish va noto`g`ri berilgan buyruqlarni bekor qilish.

“ОТМЕНИТЬ ВВОД” - hujjat ustida bajarilgan oxirgi amalni bekor qilish,
“ПОВТОРИТЬ ВВОД” bekor qilishdan qaytish, ya`ni bajarilgan amalni takrorlash,
“ВЎРЕЗАТЬ” - hujjatning ajratilgan qismini cho`ntakka olish,
“КОПИРОВАТЬ” - ajratilgan qism nusxasini olish,
“УДАЛИТЬ” - ajratilgan qismni o`chirish,
“ВСТАВИТЬ” - cho`ntakdagi qismni kursor turgan joyga qo`yish,
“СПЕЦИАЛЬНАЯ ВСТАВКА...” – boshqa ilova fayllarni qo`yish,
“НАЙТИ...” - ko`rsatilgan belgi yoki so`zlarni qidirish,
“ЗАМЕНИТЬ...” - ko`rsatilgan belgi yoki so`zlarni boshqasiga almashtirish,
“ПЕРЕЙТИ...” - ko`rsatilgan joyga o`tish,
“АВТОТЕКСТ” - odatdagi ko`p ishlatiladigan jumla va iboralardan foydalanish,
“ЗАКЛАДКА” - hujjatning zarur joylarini belgilash,
“СВЯЗИ” - ob`ekt bilan aloqani yangilash,
“ОБЪЕКТ” - ilovalarga murojaat qilish.
VID menyusi

Vid - menyuning Vid bo`limida, hujjatni ekranda ko`rish shakli va masshtabi o`rnatiladi.

“НОРМАЛЬНЎЙ” - hujjatni ekranda normal ko`rinishda tasvirlash,
“РАЗМЕТКА СТРАНИЦ`” - hujjatni ekranda sahifalangan ko`rinishda tasvirlash,
“СТРУКТУРА ДОКУМЕНТА” hujjatni ekranda shakliy ko`rinishda tasvirlash,
“ГЛАВНЎЙ ДОКУМЕНТ” - asosiy hujjatni bir necha hujjatga bo`lish,
“ВО ВЕСЬ ЭКРАН” - hujjatni butun ekranga yoyish,
“ПАНЕЛИ ИНСТРУМЕНТОВ...” - uskunalar panellarini o`rnatish,
“ЛИНЕЙКА” – chizg`ichlarni o`rnatish,
“КОЛОНТИТУЛ” - sahifaning yuqori va quyi sarlavhalarini o`rnatish,
“СНОСКА” - tushuntirma bilan ishlash,
“ПРИМЕЧАНИЕ” - izohlar bilash ishlash,
“МАСШТАБ...” - hujjatning ekrandagi ko`rinishini kichraytirish yoki kattalashtirish.
VSTAVКA menyusi

ВСТАВКА - bu bo`lim matnga har xil ob`ektlarni, matn elementlarini, grafiklarni va h.k. o`rnatish imkonini beradi.

“РАЗРЎВ..” - hujjatni sahifalarga ajratish,
“НomeРА СТРАНИЦ...” - sahifalarni raqamlash,
“ПРИМЕЧАНИЕ” - izohlash,
“Дata И ВРЕМЯ...” - sana va vaqtni o`zgartirish,
“ПoЛe...” - almashlash maydonlarini qo`yish,
“СИМВОЛ...” - ixtiyoriy shriftdagi belgini qo`yish,
“ПoЛe ФОРМЎ...” - maydon shaklini qo`yish,
“НАЗВАНИЕ...” - sarlavhalarni qo`yish,
“СНОСКА...” - tushuntirmani qo`yish,
“ССЎЛКА...” - ko`rsatmani qo`yish,
“ОГЛАВЛЕНИЕ И УКАЗАТЕЛИ...” - ko`rsatma va mundarijalarni qo`yish,
“kaДР” - kadrni qo`yish,
“РИСУНОК...” - rasmlarni qo`yish,
“OБЪЕКТ...” - ob`ektni qo`yish,
“ФАЙЛ...” - hujjatni qo`yish.
FORMAT menyusi

Format - menyusi yordamida matnni formatlash mumkin.

“ШРИФТ...” - shriftni tanlash,
“aБЗАЦ...” - abzasning o`lchamlarini o`rnatish,
“taБУЛЯЦИЯ...” - tabulyasiya ustunlarini o`rnatish,
“koЛОНКИ...” - ustunlarni o`rnatish,
“oБРАМЛЕНИЕ И ЗАПОЛНЕНИЕ...” - jadval chiziqlarini chizish, fonni o`zgartirish,
“РeГИСТР...” - belgilarni yozish,
“БУКВИЦА...” - satr boshining birinchi harfini yozish,
“СПИСОК...” - abzaslardan ro`yxat tashkil etish,
“НОМЕРАЦИЯ ЗАГАЛОВКОВ...” - sarlavhalarni raqamlash,
“aВТОФОРМАТ...” - hujjatni formatlash,
“taБЛИЦА СТИЛЕЙ...”, “СТИЛЬ...” - hujjatni formatlash shakllarini tanlash,
“РИСУНОК...” - rasmni formatlash,
“kaДР...” - kadrni formatlash,
“РИСОВАННЎЙ ОБЪЕКТ...” - grafik ob`ektni formatlash.
SERVIS menyusi
Servis - cervis bo`limi yordamida, orfografiyani tekshirish, sinonimlarni topish, avtokorreksiya tartibini yoqish, Wordning har xil rejim opsiyalarini o`rnatish, makrokomandani yozish mumkin.
“oРФОГРАФИЯ...” - imloni tekshirish,
“ПeРЕНОС СЛОВ...” - so`zlarni bug`inlab ko`chirish,
“СИНОНИМЎ...” - sinonimlarni qidirish,
“ЯЗЎК...” - imloni tekshirishda tilni ko`rsatish,
“СtatИСТИКa...” - hujjat haqidagi ma`lumotni berish,
“aВТОКОРРЕКЦИЯ...” - matn imlosini avtomatik tarzda tekshirish,
“СЛИЯНИЕ...” - bir turdagi xatlarni yozish,
“koНВЕРТЎ И НАКЛЕЙКИ...” - manzilni konvert va kartochkalarda yozish,
“УСТАНОВИТЬ ЗАҲИТУ..” - hujjatni tahrirlashdan himoyalash,
“ИСПРАВЛЕНИЯ...” - matnning o`zgartirilgan, belgilangan joylari bilan ishlash,
“makРОКОМАНДА” - makrokomandalar bilan ishlash,
“НaСТРОЙКА...” - tugmachalar majmuini tashkil etish,
“oПЦИИ” - tahrirlagich opsiyalarini o`zgartirish
TABLISA menyusi

Tablisa - bu bo`limda jadvallar bilan ishlash uchun buyruqlar joylashgan.

“ДoБАВИТЬ ТАБЛИЦУ...” - berilgan o`lchamdagi jadvalni o`rnatish,
“УДАЛИТЬ ЯЧЕЙКИ...” - jadval kataklarini o`chirish,
“oБЪЕДЕНИТЬ ЯЧЕЙКИ” - jadval katakchalarini birlashtirish,
“РaЗБИТЬ ЯЧЕЙКИ...” - jadval katakchalarini bo`lish,
“ВЎДЕЛИТЬ СТРОКУ” - jadvalda satrni belgilash,
“ВЎДЕЛИТЬ СТОЛБЕЦ” - jadvalda ustunni belgilash,
“ВЎДЕЛИТЬ ТАБЛИЦУ” - jadvalni belgilash,
“aВТОФОРМАТ ТАБЛИЦЎ...” - jadvalni formatlash,
“ВЎСОТА И ШИРИНА ЯЧЕЙКИ...” - katakcha balandligi va enini o`rnatish,
“ЗaГАЛОВКИ” - sarlavhani o`rnatish,
“ПРЕОБРОЗОВАТЬ tekСt...” - jadvalni matnga keltirish,
“СoРТИРОВКА tekСta...” - belgilangan ustun yoki satrdagi ma`lumotlarni saralash,
“ФoРМУЛА...” - hisoblarni bajarish,
“РaЗБИТ ТАБЛИЦУ...” - jadvalni 2 ga bo`lish,
“ЛИНИИ СЕТКИ” - jadval chiziqlarini chizish yoki o`chirish.
OКNO menyusi

Okno - bu bo`lim yordamida, ishni bitta hujjatdan ikkinchi hujjatga o`tkazish, oynalarni ichidagi hujjatlari bilan joylanishini o`zgartirish mumkin.

“НoВОЕ ОКНО” - yangi darchani ochish,
“УПОРЯДОЧИТЬ ВСЕ” - ekrandagi barcha darchalarni tartiblash,
“РАЗБИТЬ” - darchani bo`lish.
? menyusi

? - ish mobaynida Word dasturi haqida yordam olish.

“СoДЕРЖАНИЕ” - ko`rsatma mundarijasini berish,
“НАЙТИ СПРАВКУ ПО...”, “УkaЗАТЕЛЬ” - ko`rsatilgan buyruq haqida ko`rsatma olish,
“ПРИМЕРЎ” - misollar ko`rsatish.
Hujjatni ko`rish tartiblari

Menyuning Vid bo`limi buyruqlari yordamida, hujjatni har xil tartibda ko`rish mumkin. Bular: normalno`y rejim prosmotra, rejim prosmotra razmetki stranis, rejim prosmotra strukturo` dokumenta. Bitta tartibdan ikkinchiga o`tish uchun gorizontal surgichning chap tamonidagi uchta tugmacha yordamida yoki menyuning Vid bo`limining buyruqlari bilan amalga oshiriladi.

Microsoft Word ning uskunalar paneli
Uskunalar paneli- tugmachalar majmuidan iborat bo`lgan menyu. Bunda tugmachani bosish natijasida biror buyruq bajariladi. Har bir tugmacha aniq vazifa va nomga ega. Uskunalar panelidagi tugmachalar menyuda bajariladigan ishlarning ekvivalentidir. Bular yordamida tugmachaga mos menyu buyrug`ini menyuga kirmasdan bajarish mumkin. Uskunalar panelini olib tashlash yoki o`rnatish mumkin. Agar uskunalar paneli o`rnatilmagan bo`lsa, uni o`rnatish uchun menyuning “Vid” punktida “paneli instrumentov” buyrug`ini ishlatish kerak. Natijada ekranda quyidagi (rasmdagi) darcha hosil bo`ladi.
Darchaning chap tomonida uskunalar panellarining ro`yxati keltirilgan. Кerakli uskunalarni sichqoncha tugmachasi yordamida tanlasangiz, tanlangan uskuna nomlari oldidagi katakchasida belgi paydo bo`ladi. Кatakcha bo`sh bo`lsa, shu uskuna tanlanmagan hisoblanadi. Darchaning «Ok» tugmasini ishlatsangiz, tanlangan uskunalar Word ning uskunalar panelida paydo bo`ladi.
Agar uskunalar paneli o`rnatilgan bo`lsa, sichqoncha strelkasini uskunalar paneli joylashgan maydonchaga olib borib sichqonchaning o`ng tugmasini bossak u erda uskunalar ro`yxati hosil bo`ladi. U erdan kerakli uskunani o`rnatish yoki olib tashlash mumkin.
Uskunalar panelida eng ko`p ishlatiladigan uskunalar “Standartnaya” va “Formatirovanie” bo`limlari hisoblanadi. Bu bo`limlardagi uskunalarni bo`limdan olib tashlash yoki bo`limga yana uskuna qo`shish mumkin. Buning uchun uskunalarni o`rnatish darchasida “Nastroit...” buyrug`ini ishlatish kerak va u erdan kerakli uskunalarni olib uskunalar paneliga o`rnatish mumkin. Yoki uskunalar panelida sichqonchaning o`ng tugmachasi bosilganda hosil bo`lgan ro`yxatda “Nastroyka...” buyrug`ini ishlatib ham shu ishni bajarish mumkin.
Masshtablash

Masshtab - bu o`ziga xos bir funksiya. Uning yordamida matnning ekrandagi ko`rinish masshtabini o`zgartirsa bo`ladi. Buning ikkita yo`li bor:

menyuning «Vid-Masshtab» buyrug`i bilan,
instrumentlar paneli yordamida.
Sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini instrumentlar panelining joriy masshtab faktori yonidagi, pastga qaragan strelkaga olib borib, chap tugmachasini bosib masshtab faktorlari ro`yxatini chiqaramiz. Shu ro`yxatdagi kerakli masshtabdan foydalanamiz yoki joriy masshtab faktorining ustiga sichqonchaning ko`rsatgich strelkasini olib borib chap tugmachasini bir bosib kerak bo`lgan masshtabni yozish mumkin.
Wordning yordam dasturi
Ish maboynida kompyuterdan foydalanuvchi shunday vaziyatlarga duch keladiki, u qaysidir funksiyani ishlatishni biladi, lekin shu funksiya menyuning qaysi bo`limida joylashganini bilmaydi. Bu vaziyatlarda ekranda holat satri o`rnatilgan bo`lsa, menyuning bir bo`limini faol qilsak va shu bo`limning bir punktni tanlasak, holat satrida menyuning shu punkti to`g`risida qisqacha axborot chiqadi.
Ammo ish davomida to`liq axborot ham olsak bo`ladi. Buning bir necha usullari bor.
F1 tugmachasi
Agar ish jarayonida F1 tugmachasi bosilsa, ekranga joriy tartib to`g`risida Spravka Word oynasi chiqadi. Masalan, menyuning bir punktini faol qilsak va F1 tugmachasini bossak shu punktto`g`risida to`liq axborot olamiz.
Shift va F1 tugmachalarini baravar bosing.
Sichqonchanini ko`rsatkich strelkasi so`roq belgisi bilan paydo bo`ldi.
Menyuning sizga kerakli bo`lgan buyrug`ini tanlang yoki oynaning bir elementini ustiga sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini olib borib chap tugmachasini bosing.
Ekranga Spravkaning oynasi chiqadi. Spravka dasturi- bu Windowsning dasturi bo`lib u o`zining oynasiga ega.
Shift va F1 tugmachalari o`rniga instrumentlar panelidagi ? tugmachasini bosak ham bo`ladi.
Dialog (muloqot) oynasi bilan ish olib borish mobaynida F1 tugmachasini bosak ham bo`ladi.
4. Word tahrirlagichida matnlar bilan ishlash

Word tahrirlagichi ishga tushgach unda hujjat darchasi “DOKUMENT1” nomi bilan beriladi. Siz u erda matn kirita boshlashingiz mumkin.

Agar matn kiritayotganingizda so`zda biror harf qolib ketsa, uni kiritish uchun kursorni o`sha erga olib borib harfni bosish kifoya. Natijada harf o`sha erga o`rnatiladi va qolgan harflar bittadan o`ngga siljiydi. Shriftni qalin, qiya yoki tagiga chizilgan qilib yozmoqchi bo`lsangiz mos ravishda uskunalar panelining uskunalaridan foydalanish kerak. Agar har bir abzasni tartibli raqamlab yozmoqchi bo`lsangiz uskunasidan foydalanasiz. Agar har bir abzasni ro`yxat qilib, ya`ni har bir abzas oldidan nuqtacha qo`yilgan qilib yozmoqchi bo`lsangiz uskunasidan foydalanasiz. Agar hujjatlarni ikkita yoki undan ko`proq kolonka (ustun) lar shaklida yasamoqchi bo`lsangiz uskunasidan foydalanasiz.
Matn kiritayotganda [Enter] tugmasi bosilishi yangi abzas ochadi.
Matnni chap tomonga, markazga, o`ng tomonga taqab yoki ikki tomonini ham tekislab yozish uchun mos ravishda uskunalardan foydalanasiz. Odatda matn ikki tomondan tekislab yoziladi.Matnda abzas qo`ymoqchi yoki qatorlar o`rtasidagi intervalni o`zgartirmoqchi bo`lsangiz menyuda “FORMAT” bo`limining “ABZAS...” buyrug`ini ishlatasiz. Ekranda quyidagi darcha hosil bo`ladi.
Matnni ko`rib chiqish

Matnni klaviatura va sichqoncha yordamida ko``rib chiqsa bo`ladi. Matnni klaviatura yordamida ko`rib chiqishda, asosan klaviaturaning kursorni bosh-qaruvchi tugmachalari ishlatiladi:

Home - qatorni boshiga;
End - qatorni oxiriga;
- bir qator yuqoriga;
¯ - bir qator pastga;
¬ , ® - kursorni chapga, ungga surish;
Page Up, Page Down - bir oyna yuqoriga, bir oyna pastga.
Bu tugmachalarni klaviaturaning Ctrl tugmachasi bilan ishlatsa bo`ladi. Buning uchun Ctrl va yuqorida qayd etilgan tugmachalarni birini baravar bosish kerak:
Ctrl Қ Home - matnni boshiga;
Ctrl Қ End - matnni oxiriga;
Ctrl Қ ¯ - bir abzas pastga;
Ctrl Қ - bir abzas yuqori;
Ctrl Қ ¬ - bir so`z chapga;
Ctrl Қ ® - bir so`z o`ngga;
Ctrl Қ PageUp - oynani boshiga;
Ctrl Қ PageDown - oynani oxiriga.
Oynaning tagida va o`ng tamonida vertikal va gorizontal surgichlar joylashgan. Vertikal surgich yordamida kursorni matn bo`ylab yuqoriga va pastga yurgizish mumkin, gorizontal surgich bilan esa - o`ng va chap tamonga yurgizish mumkin.
Matnni o`chirish
Ma`lumki, klaviaturaning Backspace va Del tugmachalari yordamida noto`g`ri kiritilgan harflarni o`chirsa bo`ladi. Matnning katta qismlarini o`chirish uchun bu tugmachalardan foydalansa ham bo`ladi. Ammo bu ishlarni bajarishiga vaqt ko`p ketadi. Bu amalni tez bajarish yullaridan biri matnning o`chirmoqchi bo`lgan qismini belgilab, bir marta Del tugmachasini bosishdir. Wordning filosofiyasi - bu belgilash va buyruqni bajarish.
Matnni belgilash uchun bir necha usullar mavjud:
Кlaviaturaning Shift va kursorni boshqarish(yo`nalish) tugmachalari bilan. Shift, Ctrl va yoki ¯ tugmachalarini baravar bosilishi kursor turgan abzasni kursor turgan joyidan boshlab yuqoriga yoki pastga qarab belgilaydi.
Sichqoncha yordamida belgilash:
Harflarni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini birinchi harfning chap tamoniga olib borib, chap tugmachasini bosib turib, oxirgi harfiga olib boring. Кeyin chap tugmachasini qo`yib yuboring.
So`zni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini so`zning hohlagan harfiga olib borib, chap tugmachasini ikki marta bosing.
Qatorni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini qatorning chap tamoniga olib boring (ko`rsatkich strelka shakliga o`tadi) va chap tugmachasini bosing. Кo`rsatkich strelkani yuqoriga yoki pastga qarab yurgizsak, keyingi qatorlarni ham belgilaydi.
Gapni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini gapning hohlagan joyiga olib borib, Ctrl va sichqonchaning chap tugmachasini bosing.
Abzasni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini abzasning chap tamoniga olib borib (ko`rsatkich strelka I shakliga o`tadi), chap tugmachasini ikki marta bosing. Yoki ko`rsatkich strelkani abzasning hohlagan joyiga olib borib, chap tugmachasini uch marta bosing.
Ustunni sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini ustunning birinchi harfiga olib borib, Alt tugmachasi bosing va sichqonchaning ko`rsatkich strelkasi yurgiziladi.
Butun matnni Sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini matnning chap tamoniga olib boring (ko`rsatkich strelka ì shakliga o`tadi), Ctrl tugmachasini, so`ng sichqonchaning chap tugmachasini bosing. Matnni belgilagandan keyin, Del tugmachasini bosib o`chirish mumkin.O`chirilgan matnni qayta tiklash mumkin. Buning uchun Ctrl va Z tugmachalari bosiladi yoki menyuning Pravka-Otmenit buyrug`idan foydalaniladi. Otmenit so`zdan keyin oxirgi bajarilgan buyruqni nomi chiqadi.
O`chirilgan matnni tiklash
Agar siz tasodifan matnning kerakli qismini o`chirgan bo`lsangiz, [Ctrl]Q[Z] tugmachalari yoki “PRAVКA” menyusining “OTMENIT” komandasi yordamida o`chirilgan matn qismini tiklashingiz mumkin. Uskunalar panelidagi - “OTMENIT” tugmasi ham qilingan xatoni bekor qiladi. Bekor qilishning o`zini bekor qilish, ya`ni xato qilingan joyga qaytish uchun uskunalar panelidagi - “VERNUT” tugmasini bosish kerak.
Matnning qismlarini boshqa joyga ko`chirish va ulardan nusxa olish

Matnning biror bir qismidan nusxa olish yoki boshqa joyga ko`chirish uchun bir necha usul mavjud:

1. Sichqoncha yordamida:
I.
matnni belgilang;
sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini belgilangan matnga olib borib, chap tugmachasini bosib turing, sichqonchaning ko`rsatkich strelkasi punktir shakliga ya`ni I ko`rinishga o`tadi;
nusxa olish uchun Ctrl tugmachasini bosing, sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini tepasida "Q" belgi chiqadi;
sichqonchaning ko`rsatkich strelkasini yurgizing va nusxa olish yoki ko`chirish joyiga olib boring.
II.
matnni belgilang;
matnni yurgizib, nusxa olish yoki ko`chirish joyini ekranga chiqaring;
Ctrl tugmachasini bosib turing;
nusxa olish uchun Shift tugmachasini bosib turing;