Botulizmnen saqlanıń! Botulizm awqattan zaharleniwler ishinde salmaqli

---

Botulizmnen saqlanıń! 
Botulizm – awqattan zaharleniwler ishinde salmaqli 
keshetuǵın kesellik bolıp tabıladı. 
Bul kesellik botulizm tayaqshaları menen zálellengen awqat 
tutınıw etilgende payda boladı hám oraylıq nerv sistemasın 
zaqım aliwi menen keshedi. 
Botulizm tayaqshaları tábiyatta keń tarqalǵan bolıp, topıraq, 
suw, haywan, balıqlar isheginde ushraydı hám qabıq
ishinde jıllar dawamında saqlanadı. Kislorodsız hám qolay 
sharayatta ko'beyedi hám de insan ushın qáwipli bolǵan 
uwlı zat islep shıǵaradı. 

---

 Botulizmnin’ tiykarǵı sebepleri: 
Kesellik adamda úy sharayatında termik qayta islew 
qaǵıydalarına ámel etilmey tayarlanǵan konserva (palız 
eginleri, mıywe, zammarrıq, gósh, balıq), dudlangan tawıq 
góshi, kolbasa ónimlerin tutınıw etilgende kelip shıǵadı. 
Konservalaw processinde gigienik hám texnikalıq 
qaǵıydalarǵa ámel etilmeslik nátiyjesinde, mikrob konserva 
bankasida jabıq ortalıqta tez rawajlanadı.

---

Sapası buzılǵan konserva ónimleri ishinde gaz jıynalısı
nátiyjesinde qaqpag'i kóterilip qaladı (bombaj). 
Nawqas adamda tómendegi belgiler gúzetiledi: 
- adamnıń bası awriydi 
- kewli aynip, qusadi 
- awzı quriydi
- kóz aldı qarańǵılasıp zatlar qos bolıp kórinedi. 
- kóz qarashig'i ken’eyedi 
- sóylewi buziladı (afoziya) 
- dem alıwı qıyınlasadı
- jutiniwi qıyınlasadı
- júregi toqtap qalıp atırǵan sıyaqlı sezinedi

---

 Kesellik qanday keshedi: 
Kesellik zálellengen awqattı tutınıw etilgeninen 12-24 saat 
ótkennen, yamasa 1-5 kúnnen keyin baslanadı. Uwlı zat 
(júzimsin) ishekte tez sıpalip, qanǵa ótedi hám pútkil 
organizmge tarqalıp, nerv sistemasın, usınıń menen birge 
bulshıq etlerdi ziyanlaydı. 
Keselliktin’ aldın alıw ushın : 
Úy sharayatında konserva tayarlaw processinde hár bir 
insan sanitariya hám gigiena qaǵıydalarına ámel qılıwı 
kerek; 

---

 konserva ónimlerin tayarlawda (palız eginleri - mıywe, 
zammarrıq hám kók shóp) sapasına áhmiyet beriw kerek; 
palız eginleri – miyweler topıraq menen pataslanıwı
múmkin, sol sebepli olardı ag’in suwda, keyin qaynatilgan 
suwda jaqsılap juwıw kerek; 
ónimlerdi joqarı temperatura astında 20 minuttan kem 
bolmaǵan waqıt dawamında qaynatıw kerek; 
ashqıltım bolmaǵan (qıyar, jasıl no'xot) ónimlerinen 
konserva tayarlawda olarǵa uksus kislotası qosıwdı umitpań
úy-sharayatında konserva tayarlamaw kerek; 

---

Botulizm (lot. botulus — kolbasa ) — adam hám haywanlar 
(ayırım sút emiziwshiler) de ushraytuǵın ótkir juqpalı 
kesellik; awqattan bolatuǵın júzimsiko infeksiyalar toparına 
kiredi. Botulizm. (Clostridium botulinum) bakteriyaları menen 
pataslanǵan awqatlar tutınıw etilgende júzege keledi. 
Botulizm qozǵawtıwshıları tábiyatta keń tarqalǵan bolıp, 
shıdamlı (sporali) hám shıdamsız (vegetativ) tu’rleri 
ushraydı. Sporalari sırtqı ortalıqta jillap saqlanıwı múmkin; 
sporalar topıraqtan suw, mıywe, palız eginleri, azıq-túlik, ot-
sho’pke ótedi, keyin adam hám haywanlar ishegine túsip, 
keyninen patasliq penen jer júzine tarqaladı.
Botulizm mikrobı tek anaerob (hawasız ) sharayatta
rawajlanadı. Usınıń nátiyjesinde konserva etilgen, duzlang’an
ónimler hám kolbasaga túsip qalgan sporalar anaerob
sharayatta ósip, vegetative forma (bakteriyalar ) ga aylanadı.
Olar áne sol sharayatta kúshli uwlı zat (ekzotoksin) payda
etedi. Bul ónimdi tutınıw etken adam kesel boladı. Botulizm
júzimsin ishekte tez sıpaladi, qanǵa ótedi hám pútkil
organizmge tarqalıp, tiykarınan nerv sistemasın zálelleydi.

---

 Kesellik kútpegende baslanadı. Nawqastıń basi awriydi,
dińkesi quriydi, kózi tinadi, mánisi bolmawlanadı, kewli
aynip qusadi, uyqısı qashadi, qarni awriydi, awızı quriydi,
kóbinese ish qatıw gúzetiledi. Keyinirek bası aylanadı, kóz 
buldiraydi, qabaqlar salqiydi, nawqas tuwri so’yley almaydı 
jutıw, dem alıw iskerligi buziladı ; júrek hám nápes orayları 
láńlaniwi sebepli ólim júz beriwi múmkin. Nawqas tek 
emlewxanada emlenedi.
Zamanagóy em usılları : Botulizmge qarsı sarısuw, jasalma 
nápes aldırıw apparatların waqıtında qollaw jaqsı payda 
beredi. Keselliktiń aldın alıw ushın konserva tayarlaw nızam 
qag’iydalarga qatań ámel qılıw, úy sharayatında konserva 
hám azıq-awqat tayarlawda sanitariya talapların ornına
qoyıw talap etiledi.

---

Botulizmge qarsı arnawlı sarısuw jiberiledi; zond arqalı
asqazan juwıladı, huqna etiledi, júrek dárileri beriledi, dem
alıw izden shıqqanda jasalma nápes aldırıladı hám basqa
haywanlarda botulizm azıq (buzılǵan silos, kepek hám
basqalar ) den záhárleniw bolıp tabıladı. Keselliktiń jasırın
dáwiri bir neshe saattan 10— 12 kunge shekem 
Botulizm: taǵı bir qáwipli máwsimiy kesellik 
Azıq-awqat ónimlerinen zaharlaniwlerdin’ ishinde júdá 
salmaqli keshetuǵın keselliklerden biri botulizm bolıp 
tabıladı. Onıń qáwipli tárepleri nede? 
Botulizm tayaqshası anaerob, yaǵnıy kislorodsız sharayatta 
ósetuǵın mikroblar shańaraǵına tiyisli. Bul mikroblar spora 
(qabıq ) payda etiw ózgeshelikine iye bolǵanı sebepli sırtqı 
ortalıq tásirinlerine júdá shıdamlı bolıp, qaynatganda da 
o'lmeydi, 120 dáreje temperaturada 30 minutta, sporasi 20 
protsentli zıyansizlentiretuǵın formalın tásirinde 24 saatta 
jansızlanıwı múmkin. Bul mikrob júzimsin asqazan hám 
ishek shirasi tásirinde óz kúshin joǵatpaydı, ol qanǵa 
sıpalib, insan organizmin zaharleydi. 

---

 Botulizm bakteriyası sırtqı ortalıqta qurǵaqlay sharayatta,
topıraqta uzaq jıllarǵa shekem saqlanadı. 
Botulizm keselligi tiykarınan úy sharayatında tayarlanǵan 
duzlangan balıq hám gósh, palız eginleri hám mıywe 
konservaların tutınıw qılıw áqibetinde kelip shıǵadı. Xalıq 
ortasında botulizm menen qásteleniw tiykarınan noyabr 
ayınan baslanıp, may ayına shekem, yaǵnıy úy sharayatında 
tayarlanǵan konserva ónimlerin tutınıw qılıw dáwirinde 
belgilengenler etiledi. Botulizm menen keselleniw halları 
analiz etilgende, tiykarınan úy sharayatında tayarlanǵan 
marinadlangan qıyar, pomidor, patisson, qálempir, 
zammarrıq, kapusta konservaları, baklajan ikrasi hám 
duzlangan balıq sıyaqlı ónimlerdi tutınıw qılıw kesellik
kelip shıǵıwına baslawshı bolıp atırǵanlıǵın kórsetip atır. 

---

 Keselliktiń klinikalıq belgileri kútpegende baslanıp, 
nawqaslar qástelik baslanǵan waqtın kóbinese anıq aytadı. 
Botulizm halsizlaniw, bas awirıwı, awız qurıwı menen 
baslanadı. Geyde oǵıwı, qaytariw, bas aylanıwı hám 1-2 
márte ishtin suyıq ketiwi sıyaqlı kesellik belgileri qısqa 
waqıt gúzetiledi. Bunnan tısqarı, tós súyek artında awrıw 
gu’zetilip, tez-tez kekiriw payda bolad
Sol orında awrıw hám demleniw jag’dayları da ushraydı. 
Qaytariw hám ish ketiwi qısqa waqıt dawam etip, 
nevrologik belgiler baslanǵanınan keyin ádetde joǵaladı.
Ish ketiwi toqtap, ish qatıw júzege keledi, asqazannan azıq 
statyası evakuatsiyasi páseyip, hátte toqtap qalıwı múmkin. 
Kóz aldında duman perde payda bolıwı, bir buyım eki 
bolıp kóriniwi, kóz salasınıń háreketi shekleniwi, qarashıqlar 
keńeyip, kóz qabaqlarınıń óz-ara qısılıwı, jutiniwdin’ 
qıyınlasiwi yamasa ulıwma ámelge aspay qalıwı, dawıs 
ózgerip paseyip barıwı hám tınıqlıǵı joǵalıp ketiwi, 
nawqastıń gápine túsinip bolmaw sıyaqlı keselliktiń 
nevrologik belgileri ayqın kórinetuǵın boladı. 

---

 Botulizm menen keselleniwdiń aldın alıw ushın tómendegi 
ápiwayı qaǵıydalarǵa qatań ámel qılıwdı usınıs etemiz: 
Bazarlarda hám xalıq tıǵız bolatuǵın orınlarda puqaralar 
tárepinen úy sharayatlarında tayarlanıp, nızamǵa qarsı túrde 
satilip atirgan, sapası kepillenbegen duzlangan gosh hám 
balıqlardi hám de palız eginleri - mıywe konserva
ónimlerin satıp alınǵan zat etpeń. Jeke xojalıqlarda 
tayarlanǵan bul sıyaqlı ónimler kesellik keltirip shıǵarıwı 
múmkinligin umitpań ; 
Azıq-awqat dúkanınan gósh, balıq, zammarrıq hám palız 
eginleri - mıywe konserva ónimlerin hám de duzlangan 
gósh hám balıq ónimlerin satıp alıwdan aldın bul
ónimlerdiń jarlıqları hám muwapıqlıq sertifikatları bar 
ekenligine itibar beriń; 

---

 Dúkanlar hám bazarlardan saqlaw múddetleri ótken, 
jarlıqları joq, ıdıslarınıń pútkilligi buzılǵan, qaqpaqları isken, 
hám de muwapıqlıq sertifikatına iye bolmaǵan konserva 
ónimlerin hesh satıp alman’; 
Ózińizde yamasa jaqınlarıńızda keselliktiń joqarıda belgilep 
ótilgen belgilerin sezseniz, asıǵıslıq penen medicinalıq 
shólkemge shaqırıq etiwdi umitpań. Emlewxanada waqıtında 
kórsetilgen maman medicinalıq járdem nawqastıń tawır
bolıp ketiwine múmkinshilik beredi.