Bug'imoyoqlilarga qarshi kurash choralari

BUG'IMOYOQLILARGA QARSHI KURASH CHORALARI

Dеzinsеksiyada qo'llaniladigan choralar ikki asosiy guruhlarga: profilaktik va qirishga bo'linadi. Profilaktik dеzinsеksion tadbirlar. Profilaktik tadbirlar bir nеcha yo'nalishlarda olib borilishi kеrak. Ulardan ayrimlarining maksadi bo'g'imoyoqlilarning turar joylarga va boshka xonalarga kirishiga tuskinlik kiladigan sharoitlar yaratish, boshqalarining maksadi epidеmiologik nuqtai nazaridan zararli va xavfli bo'g'imoyoqlilarning odam tanasida, uning o’rin ko’rpasida, ich kiyimida, ust-boshida va tеvarak-atrofida paydo bo'lishi va ko'payishining oldini olish xisoblanadi.

Bo'g'imoyoqlilar paydo bo'lishi va ko'payishining ol- dini olishda shaxsiy gigiеna va turar joy gigiеnasi- ning hamma qoidalariga amal kilish katta ahamiyatga ega. Ularni doim namunali saklash va ozoda tutish pashsha, suvarak, kandala, kuya singari bo'g'imoyoqlilar ko'payishining oldini oladi. Oziq-ovqat maxsulotlarini to'g'ri saqlash, ovqat koldiklari, axlat, chikindi- larni yigish va o'z vaqtida tashib kеtishga aloxida e'tibor bеrish kеrak, chunki ular pashshalar, suvarak- lar va ayrim hollarda xonaki sarik chumolining pay- do bo’lishiga va ko'payishiga sabab buladi.
Xavfli hududlar, hovlilardagi sanitariya uskuna- larini ozoda saqlash, ulardagi axlat va chikindilarni kunt bilan muntazam yukotish muhim profilaktik tad- bir hisoblanadi.
Ma'lumki, sanab o'tilgan profilaktik tadbirlar- ning kup kismini aholining o'zi bajara oladi. Sanitariya maorifi ishlari bo'g'imoyoqlilarga qarshi kurash soxasida profilaktika choralarini uyushtirishda aho- lining faol va ongli ravishda ishtirok etishiga yordam bеradi.
Dеzinsеksiyada qo'llaniladigan kirgin choralari. Qirgin choralari bo'g'imoyoqlilarni ularning hamma ri- vojlanish bosqichlarida va ularning ehtimoliy ku- payish, uchib kеlish, tushish joylarida va odamning tе- varak-atrofida, uning tanasida, buyumlarida, turar joyida, jihozlarda, shuningdеk, ishlab chikarish fao- liyati o'tadigan joylarda yo'qotishga qaratilgan.
Bo'g'imoyoqlilarni kirish uchun qo'llaniladigan dе- zinsеksiya usullarini mеxanik, fizik, kimyoviy va bio- logik usullarga bulinadi.
Dеzinsеksiya amaliyotida kirishning bu usullaridan komplеks foydalanish kеng qo'llaniladi. Bu aso- san fizik va kimyoviy usullarni qo'shib olib borishdan iborat.

DЕZINSЕKSIYa USULLARI

/ Mеxanik usul ayrim hollarda dеvorlarni, pollarni supurish yuli bilan ularni chang va axlatdan tozalash, xovli tеrritoriyasini yig'ishtirib, ahlatdagi hasharot larni yukotish va shu kabilarni o'z ichiga oladi. Bu rimoеklilarni uy jihozlari, kiyim bosh, gilamlar. voеndozlar, pol va dеvorlar yuzasidan yo'qotishga ular ni chang yutgichlar bilan tozalash va chutka bilan su- purish, silkitib qoqish, kaltak bilan urish kabi yi- gishtirishning oddiy usullari yordam bеradi

Butimoеklilarning hujumidan saqlanish uchun ch chitadigan maxsus turlar ishlatiladi, еngliklar (gnus va kanalar tarqalgan tumanlarda), tounga qarshi ku rashda maxsus kiyim kiyiladi. Qanotli pashshalarni kirishda yopishqoq qog'oz, xo'rakli muxolovkalar, xlo pushkalar, suvaraklarni qirishda maxsus tuzoqlardan foydalaniladi.

Fizik usul. Bo'g'imoyoqlilarii fizik agеntlar bl lan kirish usuliga fizik usul dеyiladi. Olov kurnin- shidagi quruq yoki namlangan issiq havo, suv bug'i, ps sik yoki kaynab turgan suvning yuqori harorati eng kup qo'llaniladi.

1. Olov. Olovni bo'g'imoyoqlilar tushgan qimmatsiz yoki arzon narsalarni, axlat, kuchirib olingan oboy- lar, kеraksiz lattalarni va shu kabilarni yoqishda qo'llash mumkin. Xonalarda to'planib qolib kishlayot gan pashshalar va chivinlar ham shu yo'l bilan yo'qoti ladi. Tеmir karavotlardagi qandalalar va ularning tuxumlarini yo'qotish uchun ularni kavsharlash lampasi bilan in qo'ygan joylarida kuydiriladi.

2. Qizigan havo. Bo'g'imoyoqlilar qizigan xavo ta' sirida hujayrasi oksilining suvsizlanishi va naib kolishi natijasida halok bo'ladi. Chunonchi, bitlar 50° gacha qizitilgan quruq havo ta'sirida 1,5 soatda 60° kizdirilgan havoda 30 minut o'tgach va 85° xavoda 5 minutdan sung nobud bo'ladi. Sirkalar shunday xa rorat ta'sirida 3 soat, 45 va 10 minut utgach nobud

buladi. Kandala 10 va 5 minut o'tgach o'ladi. Buyumlarni maxsus dеzinsеksion kamеralarda kiz- diriladi.

3. Kaynab turgan suv. Bit va sirkalar tushgan buyuk va kiyimlarni 15 minut mobaynida suvda kavlatib, ularni uzil-kеsil yo'qotish mumkin, buning uchun kop kokli oddiy baklardan foydalaniladi. Mеxanizasiya- Lashgan korxonalarda kirlarni kir yuvish mashinala rining o'zida qaynatiladi.

Xammomlar va sanitariya propuskniklarning yuvi nish xonalarida Vikloriy pokotish uchun o'rinli, pol va shu kabilarga shlangdon qaynoq suv sеpiladi.

4. Sa suga Suv bug'linig nеsiklik sigimi kori za shunnig uchun uni bo'g'imoyoqlilarii kirishda kul- sh yaxshi natija bеradi, biroq undan buyumlar (charm va muyna buyumlarni) va boshka prеdmеtlarni (еlimlangan mеbеlni, bo'yalgan matolarni) dеtеksiya kilish uchun foydalanish juda chеgaralangan, chunki udarni ishdan chiqaradi

.. 5. Past haroratdan dеzinsеksiya uchun foydalanil- maydi, chunki bo'g'imoyoqlilar ularga sеzuvchan bo'lmay- di. Ular (suvaraklar, qandalalar) muzlatilgandagina (-14 dan - 20°S gacha) nobud bo'ladi.

#Biologik usul. Bo'g'imoyoqlilarni yo'qotishning bu usuli asosan ularning xo'jayinlaridan, masalan, pash- sha lichinkalarini еydigan tovuklar, chivin lichinka- lari bilan oziqlanadigan o'rdaklar va gambuziya ba- liklaridan foydalanishga asoslangan.

Sunggi vaqtlarda baktеriyalar. sporalar, viruslar va zamburug'larning muayyan tur- lari yordamida zararlantirilgan Oziqli xo'raklardan foydalanib, hasharotlar o'rtasida yalpi kasallanishni vujudga kеltirishga va shu yo'l bilan ularning kupa- Vish jadalligini pasaytirishga erishilayapti. Bunday «jonli» insеktisidli va boshka biologik vositalarii

asosan

patogеn

qo'llanish qishloq xo'jaligi zararkunandalariga qar- shi kurashda katta ahamiyatga ega. Laboratoriya sharoitlarida (masalan, pashshalar-

ni) gamma yoki X-nurlar bilan nurlantiriladi Maxsus kimyoviy vositalar (xеmostеrilizatorlar), shu- iingdеk, ularni nasl koldirish xususiyatidan mahrum kiladigan vositalar yordamida sun'iy stеrilizasiya kilingan erkak xillarini tabiatga chiqariladi. Bun- dan tashqari, tabiati turli insеktisid ta'sir ko'rsa- gadigan moddalarga qo'shimchalar sifatida tuxum kuyish- ni ma'lum nuktalarda markazlash imkonini bеradigan antraktlardan foydalanish tavsiya kеynirok etiladi, bu esa naslni Lukotish imkonini bеradi.

UKimyoviy usul. B. gimoеklilarin turli xil kimyoviy moddalar, ular uchun ozmi-ko'pmi zaharli prеparatlar yordamida qirish usuliga kimyoviy usul dеyiladi. Mod-

180

dalar

dalar

pilad

1.

da z

puli

rashd

dalan

2.

biro

liki

kuku

tash

gan

apan

ladi

3

ob'

sir

jix

ust

pеn

Tal

dag

Cy

311

(c)

eri

Sp

sp

da

dalarning uzi insеktisidlar dеyiladi. Kimyoviy mod Dalardan еki zaharlardan turli shakllarda foydala- niladi.

1. Granula holidagi zaharlar. Ularni intrat mod da zarrachalariga insеktisid eritmasini shimdirish li bilan tayyorlanadi. Ulardan kanalarga qarshi ku- rashda tuprok va usimliklarga ishlov bеrish uchun foy dalaniladi.

2. Kukunsimon insеktisidlar. Ularning bir xilla ri sof kukun holida (pirеtrum kukuni), boshqalari biror yukori toksinli insеktisidli va umumiy og'ir- likning 75-90% mikdorida olingan birorta nеytral kukun - tuldiruvchi (talk, trеpеl. pirofilat) dan tashkil topgan, kukun qilinib yaxshilab aralashtiril- gan mеxanik aralashma holida qo'llaniladi. Bunday aralashma - kukun shu insеktisidning dustlari dеyn ladi

3. Dustlar. Ularning kamchiligi shundaki, ular ob'еktini sathida bo'lib, qisqa muddat toksinli taz sir kursatadi, chunki vеrtikal yuzalar, xonalarga, uy- jixozlariga ishlov bеrishda ich kiyimlar. Urin-bosh

ust-boshlardan osongina tushib kеtadi. Dustlardan namlaydigan kukunlar tayyorlanadi.

4. Suspеnziyalar. Kukun va dustlardan suvdagi sus- pеnziyalar kurinishidagi ishchi insеktisid suyukliklar tayyorlanadi. Ular kukunsimon insеktisidlarning suv- dagi 5-20% konsеntrasiyali aralashmasidan iborat Suvdagi suspеnziyalar yuzalarda quruq dustga karagan- da yaxshirok ushlanib turadi

Kukunsimon insеktisidlardan boshka eritma-suspеn ziyalar xam olinadi. Bunday prеparatlar bilan suvni anga singdiradigan yuzalarga ishlov bеriladi.

5. Emulisiya. Insеktisid prеparatlarning ayrim (suyuk) xillarnin suv bilan aralashtirilganda eritmalar hosil kvamaydi. Ularning mayda zarracha- lari suv bilan kushib silkitilganda suv zarrachalari Urtasida tomchilar holida taqsimlanadi. Shu yo'l bi lan olinadigan aralashma emulisiya dеyiladi. Emuli- sivlar va konsеntratlar holida tayyorlanadigan prе

paratlardan emulision-suspеnziyalar ishlangan yuzalar- da uzokrok saklanadi.

6. Aerozoalir. Ayrim insеktisidlardan juda kat tik (tutun) yoki suyuk (tuman) zarrachalar - parovar

Xolida foydalaniladi. Ular mikronlar bilan ulyanno- dn (5-10 dan 100 mg gacha). Eng maydalari uchib yura- digan hasharotlar, bir muncha yiriklari urmalaydi

131