Burak Gümüş 12 Eylül'den Bugüne Değin Aleviler

5. Sonuç

12 Eylül'den sonra Türk-İslam Sentezi hakim değerler ve normlar sistemi, yani fiilen resmi ideoloji olduktan sonra, çekirdek toplum, Sünni olan Türkler yahut Türk olan Sünnileri kapsadı. Böylece ayrılıkçı Kürtçüler, Sosyalistler ve Aleviler marjinalleşti. Kemalizm'e nazaran, dinci (Kürt) Sünnilerin değeri artıp, laik (Kürt ve Zaza) Aleviler de itibar kaybetti. Milliyetçi-dinci ideoloji, toprak ağaları ve büyük sermayenin düzenini solculardan koruyup, Müslüman Kürtleri sisteme bağlayıp ve egemen seçkinlerin hükümranlıklarını dindar Sünni çoğunluğun gözünde meşru kılmaktı. Bunun yüzünden de topluma İslami değerleri yaymak için İmam-Hatip Okulları, zorunlu din dersi ve camiler açılıp, Kur'an Kursları en azından hoşgörüyle karşılandı. Alevilikten din dersinde bahsedilmeyip, Alevi köylerinde cami yapılması, egemenlerin aslında bu inanç grubunu asimile etmek istediğini gösterebilir. Atatürk zamanında İslamı kontrol etmek için kurulan Diyanet, İslamiyeti teşvik eden en büyük kuruluşlardan oldu. Osmanlı'daki şeyhlülislam gibi devlet politikasını meşru kılmak ve hükmedilen Müslümanları sistem lehinde etkilemek için, fetva yayınlanıyor. Sünniler gibi vergi ödeyen Aleviler, mezhepsel birliği koruma veya dinsel nedenlerden dolayı, temsil edilmiyor. Bu kuruluşların da etkisiyle dinci Sünnilerin sayısı artması, Sünni değer ve normların (İslamın beş şartı, başörtüsü takma, alkol içmeme) hakim olmasını kolaylaştırdı. Davranış (Ramazan'da yemek yememe, alkol içme, kadın-erkeğin beraber gezmesi), giyim tarzı ('açık' dolaşma) ve sakal şekliyle bu değerlere açıkça itaat etmeyen dünyevi Sünni ve Aleviler, dinle meşrulaşan şiddete maruz kalıyorlar. 1980'lerin ortasından beri yaygın olan İslamcı medya ve holdingler, dinci hareket ve partileri finanse edebiliyorlar. Dindarlığın ve Sünni referans kriterlerinin topluma geri dönmesiyle Alevilere karşı mevcut olan önyargılar, milliyetçi-dinci ders kitaplarında, bazı hoca ve öğretmenlerce yayıldı. Bu değerlerin geçerliliğinin bir göstergesi de Sivas Olayları'ydı. Ortodoks Sünni değerler, kurallar ve normları benimsemeyen ve bunlara karşı çıkan ve çoğu Alevilerin kültürel seçkinlerini oluşturan 37 insan, 2 Temmuz 1993'de polislerin gözleri önünde saatlerce kuşatılıp ve kundaklanan bir otelde vefat ettiler. Gaziosmanpaşa'da da ondan fazla kişi güvenlik güçlerinin açtığı ateş sonucu öldü. Bu edinen mazlum tecrübeleri Alevi kolektif belleği ve öz anlayışlarını belirledi. Buna göre onlar, ilerici, baskı altında ve muhalif bir inanç grubuydu. Sünni Şeriatçılar tarafından dışlanma, Alevilerin çoğunun sistem ve çekirdek toplumdan yüz çevirmelerini sağladı. Bu olgu, onların siyasallaşması (dernek faaliyetleri), Aleviliğin yeniden keşfedilmesi, sol örgütlere yardım, kolektif kimliği ifade eden simgeleri taşımaları, kendi kimliklerini açıklamaları ve klişelere uymalarıyla (ideoloji, müzik zevki ve oy vermek istedikleri partiler) ve Alevi dini seremoni, kültürel şölen ve mazlumluk söylem çerçevesi içinde anma törenlerine katılmalarıyla anlaşılabilir. Alevileri yüzyıllarca Sünni despotlar tarafından baskı altındaki ilerici ve mahalif bir grup olarak sahneye koymak için, Kerbela'dan Gazi'ye felaketler seçilip vurgulanmakta. Bektaşilerin Osmanlı'yla işbirliği, onların İttihatçılar tarafından iyi muamele görmesi ve Kerbela motifinin Şiilerden ithal edilmesinin üzerinde pek durulmayıp, Tunceli tenkil harekatı Alevilere karşı girişilen bir operasyon gibi gösterilmekte. Bundan ziyade Alevilerin önemli bir kısmı, kendilerini Sünnilerden sıyırıp, 'kendi' esnaflarıyla alış-veriş yapmakta ve sadece 'kendi aralarında' oldukları türkü-barları ziyaret etmekteler. Doksanların başından beri, Alevilik ve Aleviler hakkında çok yazılıp çizilmekte. Bu, Aleviliğinin medyada da ilgi görmesini sağladı. Bu konularla ilgili internet bir yana, çok kitap, dergi ve gazete basılmakta, televizyon ve radyo programı düzenlenmekte.

28 Şubat Süreci bile Alevilerin sistemden yüz çevirmesini tamamen engelliyememekte. Özellikle Batı Avrupa diasporasındaki Alevi dernekleri Türkiye'deki cemaatlerinin durumlarını düzeltmek için faaliyete geçtip kurs, seminer, konser, sergi, açık oturum ve anma törenleriyle Türkiye Cumhuriyeti devletinin nüfuz alanının dışında Türk devletine eleştirel yaklaşan bir Alevi kolektif kimliği yaratmaya çalışmaktadırlar.

Kaynakça

Ahmad, Feroz: The Turkish Experiment in Democracy, 1950-1975. Boulder 1977.

Alevilerin Sesi Editörlüğü: "Alevi Festivali Bin Yılın Türküsü'nün Ardından" Alevilerin Sesi 37 (2000a): 5-8

Alevilerin Sesi Editörlüğü: "Devlet Güvenlik Mahkemelerinin Alevilere yaptığı baskılardan bir örnek" Alevilerin Sesi 38 (2000b): 12.

Alptekin, Orhan: "Diyanet Aleviliğe Sahip Çıktı" Yeni Düşünce 16.02.2001: 6-9.

Antes, Peter: Der Islam als politischer Faktor. Bonn 1994.

Assmann, Jan: Das kulturelle Gedächtnis: Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen. München 1992.

Aydemir, Celal; Şener, Cemal: Alevilik Dersleri 1. Hückelhoven 2000.

Aydın, Erdoğan: "Cumhuriyet'in kuruluşunda Din Devlet İlişkileri ya da Türk ve Sünni Bir Ulusun İnşası" Pir Sultan Abdal 30 (1999): 16-22.

Aydın, Hayrettin: "Das ethnische Mosaik der Türkei" Zentrum für Türkeistudien 10 (1997): 65-102.

Bal, Hüseyin: Alevi-Bektaşi Sosyolojisi. İstanbul 1997.

Balkız, Ali: "Dede, Baba, Celebi, Seyit, Nakip ve Cumhuriyet" Pir Sultan Abdal 30 (1999): 39-44.

Baş¸ Mustafa: Alevitische Glaubens- Philosophie. Eine kritische Auseinandersetzung mit den Dogmen des Islam oder Auswirkungen grundlegender Prinzipien des Islam auf die Erziehung islamischer Kinder. Berlin 1992.

Bozarslan, Hamit: "Araştırmanın Mitosları ya da Aleviliğin Tarihsel ve Sosyal Bir Olgu Olarak Değerlendirilmesinin Zorunluluğu Üzerine" Engin, İsmail; Franz, Erhard (Haz./Hrsg.): Aleviler / Alewiten. Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Cilt 1 / Band 1. Hamburg 2000.

Bozkurt, Fuat: Aleviliğin Toplumsal Boyutları. İstanbul 1993.

van Bruinessen, Martin: "'Aslını inkar eden haramzadedir!' The Debate of the Ethnic Identity of the Kurdish Alevis" Kehl-Bodrogi, Krisztina; Kellner-Heinkele, Barbara; Otter- Beaujean, Anke (Ed.): Syncretistic Religious Communities in the Near East. Collected Papers of the International Symposium "Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”. Berlin, 14- 17 April 1995. Leiden 1997.

van Bruinessen, Martin: "Kurds, Turks and the Alevi Revival in Turkey" http://www.uga.edu/religion/ag/alevivanb.html. (Originally at: http://www.ruu.ul/ oriental_studies/mvbalevi.html). ty.

al-Buhari; Sahih: Nachrichten von Taten und Aussprüchen des Propheten Muhammad. Stuttgart 1991.

Bulut, Faik: Ordu ve Din. Asker gözüyle İslamcı faaliyetler. İstanbul 1995.

Canetti, Elias: Masse und Macht. Frankfurt 1993.

Çamuroglu, Reha: "Some Notes on the Contemporary Process of Reconstructuring Alevilik in Turkey" Kehl-Bodrogi, Krisztina; Kellner-Heinkele, Barbara; Otter-Beaujean, Anke (Ed.): Syncretistic Religious Communities in the Near East. Collected Papers of the International Symposium "Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”. Berlin, 14- 17 April 1995. Leiden 1997.

Coleman, James S.: Grundlagen der Sozialtheorien (übersetzt aus dem Amerikanischen von Michael Sukale und Martina Wiese). Studienausgabe (Band 1 :Handlungen und Handlungssysteme) . München 1995 .

Connerton, Paul: How societies remember. Cambridge 1989.

Copeaux, Etienne: Tarih Ders Kitaplarinda (1931-1993) Türk Tarih Tezi'nden Türk-İslam Sentezi'ne. (2. Baskı) İstanbul 1998.

Cuma: "Aziz Nesin'in provokasyonu: Sivas" Nr.204/8.7.1994: 30-31.

Cumhuriyet Hafta: "Avluda yankılanan üç genç ses" Nr. 21/2001/25.05.2001: 15.

Cumhuriyet Hafta: "Şeriatçı teröre ölüm cezası" Nr. 20/2001/18.05.2001: 6.

Çakır, Ruşen: "Politik Alevilik ve Politik Sünnilik: Benzerlikler ve Farklılıklar" Olsson, Tord; Özdalga, Elisabeth; Raudvere, Catharina (Haz.): Alevi Kimliği. İstanbul 1999.

Çamuroğlu, Reha: Günümüz Aleviliğin Sorunları. (2. Baskı) İstanbul 1994.

Çicek, Hikmet: Hangi Hizbullah. İstanbul 2000.

Çoşkun, Zeki: Aleviler, Sünniler ve ... Öteki Sivas. İstanbul 1995.

Çoşturoğlu, Mustafa: "Laik Okullara Karşı Bir Seçenek mi?" Halkoyu 11 (1977): 21-22.

Die Tageszeitung: "Aziz Nesin –vom Opfer zum Täter" Nr.4394/18.08.1994: 8.

Die Tageszeitung: "Der Staat ist der Mörder". Nr.4504/28.12.1994, S. 10.

Die Tageszeitung: "Gnade vor Recht im Prozeß um Sivas-Attentat" Nr.4503/27.12.1994: 2.

Die Tageszeitung: "Aufruhr vor dem Café des Ostens" Nr. 4569/14.3.1995: 3.

Die Tageszeitung: "Die Armee als Gesamtkapitalist" Nr. 5496/31.03.1998.

Die Zeit: "Die Freundschaft zersplittert" Nr. 14/31.3.1995: 17-19.

Die Zeit: "Jagd auf die Rotschöpfe" Nr. 13/24.3.1995: 3.

Donnan, Hastings; Wilson, Thomas M.: Borders: Frontier of Identity, Nation and State. New York 1999.

Dreßler, Markus: Die civil religion der Türkei. Kemalistische und alevitische Atatürk-Rezeption im Vergleich. Würzburg 1999.

Dural, Tamasa: Aleviler ve Gazi Olayları. İstanbul 1995.

Engin, İsmail: "Imam Hatip Okulları in der Türkei- Zündstoff für das Regime?" Orient 39 (1998a): 85-101.

Engin, İsmail: "İzzetin Dogan" Orient 39 (1998b): 541-547.

Engin, İsmail: "Abschlußbericht des Forschungsprojekts "Entstehung, Tradierung und Relevanz von Fremd- und Feindbildern im alewitisch-sunnitischen Konflikt in der Türkei" Orient 40 (1999a): 545-572.

Engin, İsmail: "Eine Analyse der Alevitenproblematik auf der Grundlage der Sitzungsprotokolle des Türkischen Parlaments (Türkiye Büyük Millet Meclisi) der Jahre 1989-1997" Orient 40 (1999b): 235-253.

Engin, İsmail: "Alevi Kollektif Bilincinin oluşturulması ile sürdürülmesinde Zakirlerin ve Ozanların rolü" Alevilerin Sesi 43 (2001a): 24-25.

Engin, İsmail: "Avrupa Birliği ve Türkiye: Türkiye'de Demokratiklesmenin Önemli Bir Unsuru Olarak Aleviler" Alevilerin Sesi 42 (2001b): 36-37.

Eral, Sadık: Çaldıran'dan Çorum'a. Anadolu'da Alevi Katliamları. (2. Baskı) İstanbul 1995.

Erdemir, Aykan: "Death of a Community: Kizilbas-Alevi-Predicament in 1990's in İstanbul" www.sahkulu.org/aykan_sempoz.htm.

Erzeren, Ömer: Der lange Abschied von Atatürk. Berlin 1997.

Föderation der Aleviten-Gemeinden in Deutschland e.V.: "Alevitentum in den Deutschen Schulen" Alevilerin Sesi 37 (2000): 29-32.

Frankfurter Rundschau: Jeden Tag entstehen vier neue Moscheen. 9.5.1989.

Giesen, Bernhard: "Europa als Konstruktion der Intellektuellen" Viehoff, Reinhold; Segers, Rient T.: Kultur. Identität. Europa. Frankfurt 1999a.

Giesen, Bernhard: Kollektive Identität. Die Intellektuellen und die Nation 2. Frankfurt: 1999b.

Giesen, Bernhard: Die soziale Konstruktion von Erinnerung. [Masch.-schr.] Manuskript. Universität Konstanz. Geisteswissenschaftliche Sektion. Fachbereich für Geschichte und Soziologie 2000.

Goffman, Erving: Stigma. Über Techniken der Bewältigung beschädigter Identität. Frankfurt 1975.

Gölbaşı, Haydar: Aleviler ve Sivas Olayları. İstanbul 1997.

Gronau, Dietrich: Mustafa Kemal Atatürk oder die Geburt der Republik. Frankfurt 1994.

Gülçiçek, Ali Duran: Der Weg der Aleviten (Bektaschiten). Köln 1994.

Gündüz, Hurşit: "Demokrasiye Ters Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı" Alevilerin Sesi 44 (2001): 10-11.

Güvenç, Bozkurt: Türk kimliği. Kültür tarihinin kaynakları. İstanbul 1995.

Haas, Angelika; Berndt, Thorsten; Dommermuth, Lars: "2. Theoretische Vorüberlegungen" Haas, Angelika; Berndt, Thorsten; Dommermuth, Lars et al: Studierende türkischer Herkunft an der Universität Konstanz. Vorwort von Ekin Deligöz. Konstanz 1998.

Halbwachs, Maurice: Das kollektive Gedächtnis. Frankfurt 1991.

Heckmann, Friedrich: Ethnische Minderheit, Volk und Nation. Soziologie interethnischer Beziehungen. Stuttgart 1992.

Hoffmann, Barbara; Balkan C.: Militär und Demokratie in der Türkei. Berlin 1985.

Hürriyet-Avrupa Baskısı: "Aleviler MGK'ya gidiyor" 19.01.2001: 31.

İkibin'e/2000'e Doğru: "Resmi İstikamet: Türk-İslam Sentezi" 25.01.1987: 8-13.

İkibin'e/2000'e Doğru: "Laik Devlet Cihad'a Çağrıyor" 4.1.1987.

Kaleli, Lütfi: "Cumhuriyet ve Aleviler" Pir Sultan Abdal 30 (1999): 92-95.

Kaplan, İsmail: "Diyanet İşleri Yasası Değişmelidir" Alevilerin Sesi 44 (2001a): 5-6.

Kaplan, İsmail: "Warum Alevitischer Religionsunterricht?" Alevilerin Sesi 46 (2001b): 27-29.

Kaynak Yayınevi: İrticaya Karşı Genelkurmay Belgeleri. İstanbul 1997.

Kehl-Bodrogi, Krisztina: Vom revolutionären Klassenkampf zum "wahren" Islam. Transformationsprozesse im Alevitentum der Türkei nach 1980. Sozialanthroplogische Arbeitspapiere 49. Berlin 1992.

Kehl-Bodrogi, Krisztina: "Tarih mitosu ve kolektif kimlik" Birikim 88 (1996): 52-63.

Kehl-Bodrogi, Krisztina: "Prozesse ethnisch-sprachlicher Differenzierung am Beispiel der zazakisprachigen Alewiten aus Dersim" Engin, İsmail; Franz, Erhard (Haz./Hrsg.): Aleviler / Alewiten. Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Cilt 1 / Band 1. Hamburg 2000.

Kehl-Bodrogi, Krisztina: The New Garments of Alevism. In http:// www.isim.nl.newsletter/5/regional/7.html. ty.

Kılıç, Ali: "Europäische Aleviten" Die Stimme der Aleviten 26 (1998): 6-9.

Kongar, Emre: 21. Yüzyilda Türkiye'nin toplumsal yapısı. (11. Baskı) İstanbul 1998.

Kuloğlu, Nazan: "Basın ve yayın ile verilen dinsel eğitim" Alevilerin Sesi 25 (1998): 49-52.

Laçiner, Ömer: "Der Konflikt zwischen Sunniten und Aleviten in der Türkei" Blaschke, Jochen; van Bruinessen, Martin (Hrsg.): Thema: Islam und Politik in der Türkei. Berlin 1984.

Lenk, Kurt: Volk und Staat. Stuttgart/Berlin 1979.

Mater, O. Tayfun: Devrimci Yol Savunması. 12 Eylül Öncesi ve Sonrasi. Ankara 1989.

Metin, İsmail: Aleviliğinin Anayasası. İstanbul 2000.

Michaels, Alex: ">>Le rituel pour le rituel<< oder wie sinnlos sind Rituale?" Caduff, Corina; Pfaff-Czarnecka, Joanna: Rituale heute. Berlin 1999.

Ocak, Ahmet Yaşar: "Un aperçu général sur l'Hétérodoxie Musulmane en Turquie: Réfléxions sur les origines et les caracteristiques du Kizilbachisme (Alévisme) dans la perspective de l'histoire" Kehl- Bodrogi, Krisztina; Kellner-Heinkele, Barbara; Otter-Beaujean, Anke (Ed.): Syncretistic Religious Communities in the Near East. Collected Papers of the International Symposium "Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”. Berlin, 14- 17 April 1995. Leiden 1997.

Ocak, Ahmet Yaşar: "Babailer İsyanından Kızılbaşlığa: Anadolu'da İslam Heterodoksinin Doguş ve Gelişim Tarihine Kısa Bir Bakış" Engin, İsmail; Franz, Erhard (Haz./Hrsg.): Aleviler / Alewiten. Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Cilt 1 / Band 1. Hamburg 2000.

Oppitz, Michael: "Montageplan von Ritualen" Caduff, Corina; Pfaff-Czarnecka, Joanna: Rituale heute. Berlin 1999.

Öz, Baki: Kurtuluş Savaşında Alevi-Bektaşiler. İstanbul 1997.

Öz, Baki: Osmanlı'da Alevi Ayaklanmaları. İstanbul 1992.

Özcan, Ahmet: "28 Subat: Cözülüsün Restorasyonu" Birikim 131 (2000): 55-59.

Özyanık, Turan: "İHL'ye üvey evlat muamelesi" Yeni Düsünce, 11.05.2001: 16-19.

Pevsner, Lucille W.: Turkey’s political crisis. Background, Perspectives. Foreword by James W. Spain. New York 1984.

Rinehart, Robert: "Chapter 1. Historical Setting" Pitman III, Paul M. (Ed.): Turkey: a country study. 4. A. Federal Research Division. O.O. 1988.

Roth, Jürgen; Taylan, Kamil: Die Türkei. Republik unter Wölfen. (2. Baskı) Bornheim/Merten 1982.

Sarıbay, Ali Yaşar: "Der Einfluß der Religion auf die türkische Gesellschaft und ihre Rolle im politischen Leben" Özak, Halil; Dagyeli, Yıldırım (Hrsg.): Die Türkei im Umbruch. Frankfurt 1989.

Sarıönder, Refika: "Globalisierung, Politische Öffentlichkeit und Alevitentum" www.sahkulu.org/xrefika.htm.

Seufert, Günter: Café İstanbul. Alltag, Religion und Politik in der modernen Türkei. München 1997a.

Seufert, Günter: Politischer Islam in der Türkei. Islamismus als symbolische Repräsentation einer sich modernisierenden muslimischen Gesellschaft. Stuttgart 1997b.

Soeffner, Hans-Georg: ">>Auf dem Rücken eines Tigers<<. Über die Hoffnung, Kollektivrituale als Ordnungsmächte in interkulturellen Gesellschaften kultivieren zu können" Heitmeyer, Wilhelm (Hrsg.): Was hält die Gesellschaft zusammen? Frankfurt 1997.

Soeffner, Hans-Georg: "Rituale des Antiritualismus" Soeffner, Hans-Georg: Die Ordnung der Rituale. Die Auslegung des Alltags 2. Frankfurt 1992a.

Soeffner, Hans-Georg: "Stil und Stilisierung. Punk oder die Überhöhung des Alltags" Soeffner, Hans-Georg: Die Ordnung der Rituale. Die Auslegung des Alltags 2. Frankfurt 1992b.

Sökefeld, Martin; Schwalgram, Susanne: Institutions and their Agents in Diaspora. A Comparison of Armenians in Athens and Alevis in Germany [Masch.-schr.]. Paper presented at the 6^th European Association of Social Anthropologists Conference, Krakau, 26-29 July 2000. Universität Hamburg. Institut für Sozial- und Kulturanthroplogie 2000.

Sönmez, Ergün: Die Türkei von Atatürk bis heute. Berlin 1985.

Spuler-Stegemann, Ursula: "2. Türkei" Ende, Werner; Steinbach, Udo (Hrsg.): Der Islam in der Gegenwart. (4. Baskı) München 1996.

Steinbach, Udo: Die Türkei im 20. Jahrhundert. Bergisch Gladbach 1996.

Steinbach, Udo: Geschichte der Türkei. München 2000.

Stonequist, Everett V.: The Marginal Man. A study in Personality and Culture Conflict. New York 1937.

Şener, Cemal: Atatürk ve Aleviler. İstanbul 1994.

Şener, Cemal: Alevilik Olayı. İstanbul 1995.

Şener, Cemal; İknur, Miyase: Şeriat ve Alevilik. İstanbul 1995.

Tagesanzeiger: Das lange Warten auf mehr Demokratie.13.3.96. http://www.tages-anzeiger.ch/archiv/96maerz/960313/188662.htm

Türkdoğan, Orhan: Alevi-Bektasi Kimliği. Sosyo-Antropolojik Araştırma. İstanbul 1995.

Tuşalp, Erbil: "Sivas 1993'den Türkiye 1998'e" Alevilerin Sesi 27 (1998): 36-37.

Tuşalp, Erbil: İslam Faşizmi. İstanbul 1999.

Voigt, Rüdiger: "Mythen, Rituale und Symbole in der Politik" Pribersky, Andreas; Unfried, Berthold (Hrsg.): Symbole und Rituale des Politischen. Ost und Westeuropa im Vergleich. Frankfurt 1999.

Volkan, Vamik: "On Chosen Trauma" Mind and Human Interaction 3 (1991): 3-19.

Vorhoff, Karin: "Alewitische Identität in der Türkei heute" Engin, İsmail; Franz, Erhard (Haz./Hrsg.): Aleviler / Alewiten. Kimlik ve Tarih / Identität und Geschichte. Cilt 1 / Band 1. Hamburg 2000.

Weber, Max: Wirtschaft und Gesellschaft. Grundriß der verstehenden Soziologie. (5. Baskı) Tübingen 1980.

Weiher, Gerhard: Militär und Entwicklung in der Türkei, 1945-1973. Ein Beitrag zur Untersuchung der Rolle der Militärs in der Entwicklung der Dritten Welt. Opladen 1978.

Werle, Rainer; Kreile, Renate: Renaissance des Islam. Das Beispiel Türkei. Hamburg 1987.

Wiehn, Erhard Roy: Mechanismen der Marginalisierung und Rassismus. [Masch-schr.] Manuskript. Universität Konstanz. Geisteswissenschaftliche Sektion. Fachbereich für Geschichte und Soziologie. (ty.)

Wiehn, Erhard Roy: "Soziale Randgruppen. Mechanismen der Absonderung" Becker, Georg E.; Coburn-Staege, Ursula (Hrsg.): Pädagogik gegen Fremdenfeindlichkeit, Rassismus und Gewalt. Mut und Engagement in der Schule. Weinheim / Basel 1994.

Yavuz, M. Hakan: "Değişim Sürecindeki Alevi Kimliği" Engin, İsmail; Franz, Erhard (Haz./Hrsg.): Aleviler / Alewiten. Kimlik ve Tarih/ Identität und Geschichte. Cilt 1 / Band 1. Hamburg 2000.

Yeğen, Mesut: Devlet Söyleminde Kürt Sorunu. İstanbul 2000.

Yıldırım, Ali: "Alevi'nin Adı yok" Pir Sultan Abdal 30 (1999): 68-73.

Yörükoğlu, Rıza: Okunacak en büyük kitap insandır. Tarihte ve Günümüzde Alevilik. (5. Baskı) İstanbul 1995.

^[1] Bu hazır parçalar, gereçler, dil, hareket ve sesten ibarettir. Gereçler, törenin belirli zamanda belirli yerlerde düzenlenmesi için gereken bazı nesnelerdir. Dil, önceden ifade edlilen sözlerden, yani yemin, dua, sihirli laflardan ya da inşat edilen efsanelerden oluşmakta. Törene katılanların standardize davranışları, dansları ve jestleri de hareket olarak görülebilir. Müzik enstrümanları tarafından oluşturulan seste, bir törenin hazır parçalarını oluşturmakta (bkz. Oppitz 1999: 73 vd.).

^[2] En az üç tane tören çeşidi ayırt edilebilir: 1) Yemin, ant içme ve açıklama törenleri, bir şahsın belirli bir topluluğun üyesi olduğunu vurgulayıp söylediği, hep tekrarlanıp özel and içmelerden veya itiraflardan oluşan merasimlerdir (bkz. Giesen 1999b: 58). 2) Anma törenleri, geçmişin şimdiki zamanda hatırlandığı ve ''kolektif belleğin'' (Halbwachs 1991) etkilenip ve kolektif bilinci oluşturulduğu merasimlerdir. Toplumsal anma bir geçmişi yaratıyor, ve bu anılan geçmiş de, kendi tarihini hatırlayan topluluğu oluşturmakta (bkz. Giesen 2000: 9). Anma törenleri geçmişi, belirli şahıslar, olaylar, zaman ve yerlerde hatırlatır ve bir topluluğun geçmişinin şimdiki zamana ve geleceğe değin sürekliliğini öne sürer. Anma törenlerinin arkasında yatan ve topluluğun yaratılmasında etkili olan ve tarihi bir 'zafer' veya 'felaketten' ibaret olan bir 'kuruluş efsanesi' vardır: Bir aşirettin belirli bir bölgeye gelip, vatan etmesi, bir millettin anavatanından kovulması, bir ulusun istilacı dış düşmana karşı verilen kurtuluş savaşı, bir muharebe sonucu oluşan işgal, bir topluğu birleştiren bir kahraman, bir despot hükümdara karşı girişilen devrim bunun bir kaç örneğidir sadece (bkz. Giesen 1999b: 45). 3) Aklanma törenleri: bir topluluğun yeni üyelerin kabulünde ve şimdiye kadar aza olanların terk etmesiyle dışarıya karşı olan sınırı (doğum, cenaze, evlenme vs.) bu törenler belirler. Temizlenme ve yıkanma merasimleri, oruç ve cinsel züht, vs. dış dünyanın etkisini azaltmayı amaçlayıp, bir topluluğun üyelerinin yaşamını etkiler: Züht, temizlik emirleri ve belirli gıdaların yasağı, 'vücudun' pislenmemesini sağlar.

^[3] Etnik gruplarda rastlanan çeşitli davranış tiplerini Heckmann ve Stonequist araştırdılar (bkz. Heckmann 1992: 204-206, Stonequist 1937).

^[4] Hacc'a gitmek ve Zekat'a yer sorunu yüzünden değinmiyorum.

^[5] 'Montaj planı' konseptine göre; namaz örneğin hareketlerden (ayakta durma, ellerin dizkapağına erişecek kadar eğilmesi, dizler ve ellerle beraber alnı yere koyma ve oturma), dilden (Kur'an okuma) ve gereçlerden (temiz elbise ve yer vs.) ibarettir.

^[6] PKK örgütü de dindar Sünni Kürtleri, hem kendi militanlarını mücahitlerle mukayese ederek, hem de Türkiye Cumhuriyeti'ni Kemalist ve ateist olarak damgalayarak, kendine doğru çekmeye çalıştı (bkz. Seufert 1997b: 227).

^[7] Bunun yüzünden tanıdığım bir Alevi dönerci, kendi kimliğini Sünnilerden gizli tutuyor.

^[8] Bazı Alevi tanıdıklarım, Alevi olduklarını açıkladıktan sonra, dışlandıklarını söylediler.

^[9] Bölücü PKK örgütü Alevi-Sünni sorununa değinmekle, bu problemi kendi leyhine kullanmaya çalıştı: ''Zülfikar, gerillanın elinde.'' (Şener/İlknur 1995: 65). PKK, doğu kökenli Alevileri hem kendi yan kuruluşlarıyla hem de dergileriyle kendisine doğru çekmeyi çalıştı (bkz. van Bruinessen 1997: 18).

^[10] Mezhepsel farklılıklarının önemini azaltma davranışının nedeni, etnik ve dinsel değişikliklerin bahane olarak kullanılmasıyla Osmanlı'nın ayrılıkçı azınlıklar ve dış ülkeler tarafından bölünmesi ve bunun sonucu birden bire azınlık olan Osmanlı-Müslüman-Türklerin kovulup veya katliama maruz kalmasından doğan Sevr Sendromu olabilir.

^[11] Sanıklardan birisi kayıp.

^[12] Karar, birkaç kez bozuldu. Son karara göre 31 sanık idam cezasına çarptırıldı. Son karara göre sanıklar, örgütlü bir suç işleyerek, devletin laik düzenini devirmek isteyip ve bunun için de 'namusu iade edilen' yazar Aziz Nesin'in görüş ve faaliyetlerini bahane ettiler (bkz. Cumhuriyet Hafta 20/18.5.2001:6).

^[13] Fakat yaralı çocukları olaylardan uzaklaştıran polis memurları da vardı (bkz. Dural 1995: 65).

^[14] Sünni dinciliğe karşı tepki bu olgunun tek nedeni olmasa gerek. Çamuroğlu'na göre, Alevilik, Sosyalizm'in çöküşü sonucu oluşan anlam boşluğunu doldurmak için değer kazandı. Bu mezhepsel kimliğin vurgulanmasının başka bir nedeni de Alevi batı ve Kürt kökenli insanları dinsel topluluğun bünyesinde birleştirme çabasıdır (bkz. Çamuroğlu 1997: 26-27). Ayrıca van Bruinessen ve Erdemir'e göre, Alevilik, Alevi kökenli Zaza ve Kürtleri alternatif bir kolektif kimlikle PKK'dan uzak tutmak ve sistem için de fazla radikal olan köktendinci Sünni hareketi dengelemek için de devlet tarafından teşvik edilmekte (bkz. van Bruinessen 1997: 15; Erdemir ty.: 2).

^[15] Bu forumlardaki tartışmalardaki iletişimle Alevi kimliği oluşturuluyor.

^[16] Bu alıntı Berlin'deki gençlere ait, fakat bu simge taşıma olgusuna Türkiye'de de rastlanmaktadır.

^[17] Metin'e göre arzu eden herkes, Alevi topluluğun azası olabilir.

^[18] Sünnilerin, tarihi düşman olarak Alevilerin kolektif kimliğinin oluşturulması ve sürdürülmesinde anma törenlerinde bir işlevi var. Ayin-i Cemlerdeki anma merasimindeki (Şiilerden alınan mazlum mitosu olan) Kerbela Katliamı ve diğer tarihsel baskı ve kıyım olayları zakirlerin saz çalıp okuduğu mistik türkülerde Alevilerin kolektif belleğinde yerleştirilip, Aleviler, 'Yezid' sözüyle aşağılanan Sünnilerce Ali, Hüseyin'in katledilişinden beri bugünkü zamana kadar sürekli baskı altında tutulan, ilerici olan ve başkaldırıcı bir birikime sahip olan bir topluluk olarak sunulmakta. Bu da zamanaşımına uğramayan Sünnilere karşı bir düşman imajının oluş(turul)masında katkıda bulunuyor (bkz. Engin 1999a: 568; Engin 2001a: 24-25). ''Yezid'' 'din düşman imajı, bir olumsuz örnek olarak Alevilerin kendi kendini tanımlamasını kolaylaştırmakta.

^[19] Diğer 'simgesel ifade araçları' Pir Sultan Abdal ve Ali portresi, kolye, rozet ve cep telefonu sembolleri.

^[20] Oppitz'in montaj planına (bkz. Oppitz 1999: 73) göre gereçler Köln Arenası, saz ve aynı tip kılık-kıyafetten (beyaz gömlek, koyu pantalon), ses türkü, saz müziği ve orkestra; dil beyitlerin okunuşu ve hareket semahlardan ibaret.

^[21] İslam-heterodoks Türkmen aşiret önderleri (kam ozanlar), ancak Şah İsmail tarafından kaleme alınan siyadetnameyle Ali'nin akrabaları ve torunları olarak ilan edildikten sonra, kuşaktan kuşağa geçen bir dinsel karizmaya sahip, yani dede olabildiler (bkz. Ocak 1997: 201, Ocak 2000: 226), yani onların Ehlibeyt'le hiç bir kan ilişkisi olmaması, göz ardı edilmekte.

^[22] Yaklaşık 40 vali, 300 kaymakam, 100 hakim ve savcı, 150 imam, müftü ve müezzin, 200'den fazla İçişleri Bakanlığı bürokratı, 100 Emniyet Genel Müdürlüğü personeli, 400 civarında üniversite öğretim üyesinin irticai faaliyetlerde bulundukları saptanmış (bkz. Tuşalp 1999: 228, dipnot 16).

^[23] Bu tezi ispat etmek için mezhepsel kökeni kapsayan istatistiksel raporlar yok.

^[24] Alevilik, bu senebaşında Diyanet, il müftüleri toplantısında dağıttığı ve sonradan yine geri aldığı rapora göre, Hanefi mezhebine bağlı bir tarikat olarak tanındı (bkz. Alptekin 2001: 6; Kaplan 2001a: 5).

^[25] Almanya'daki Türkler için Türkiye Cumhuriyeti'nin İslam din dersi tekeli, Türkiye'deki dinci partilerinin uzantıları ve köktendinci Sünni derneklerinin Alman makamlarınca tanınıp, resmi din dersi verme hakkı verilince, kalktı. Böylece, bu kuruluşlar, Diyanet'in resmi din anlayışını by-pass ederek, kendi katı Sünni İslam yorumlarını Alman okullarında öğretip, Sünni kökenli olan Türk öğrencilerin daha da fazla dincileşmesini sağlayabilirler.

^[26] Böylece Alevi kolektif kimliği yaratılabilir. Eğer Türk Alevi ve Sünniler Alman okullarında, mezhepe göre ayrı din dersine giderlerse, ayrı dinsel toplumsallaşma onların arasındaki sınırı daha da güçlenebilir. Bu durumun zaten Sünni ve Alevilerin çeşitli dernekleriyle kolaylaştı.