Buxgalteriya hisobi

Sotish qiymati asosiy vositalarni bitim paytida manfaatdor taraflar o‘rtasida ayirboshlash mumkin bo‘lgan summadir.
Tugatilish qiymati chiqib ketishga doir kutilayotgan xarajatlarni chi tashlagan holda aktivning foydali xizmati natijasida uni tugatish paytida 1 bo‘ladigan aktivlarning taxmin kilinayotgan qiymati dir.
Ko‘oldik qiymati aktiv hisob va hisobotda aks ettiriladigan jamgarilgan amortizatsiyani chiqarib tashlangay holda asosiy vositalarning dastlabki yoki joriy qiymati:
Urnini koplash qiymati korxona aktivdan keyinchalik foydalanish xis koplashni muljallayotgan summa, shu jumladan tugatilish qiymati.
Asosiy vosita pulga xarid kilinsa, uning qiymati kontraktda ikqilamchi faol ishlayotgan shu singari aktivda aniqlangan bozor narxi bo‘yicha ko‘rsatilishi mu Asosiy vositani xo‘jalik yurituvchi sub’ektning o‘zi tomonidan yaratilgan va uni chiqimlarini aniq belgilash mumkin bo‘lgan xollarda asosiy vosita haqikiy tannarx aks ettiriladi. Ba’zi vaqtlarda asosiy vositalarni kayta baholashga extiyoj tup Asosiy vositalarni kayta baholaganda asosiy vositaning butun zanjiri kayta bahola kerak Kayta baholash natijasida asosiy vositaning balans qiymati ko‘paygan holda ko‘payish avvalgi bahodan oshadigan summada 8510-«Aktivlarni kayta baholash va to‘zatishlar» hisobvarag‘ining kreditida aks ettirilishi lozim. Kayta baholash natij asosiy vositaning balans qiymati kamaygan bo‘lsa, bu kamayish avvalgi bahodan oshgan summada xarajat sifatida tan olinadi.
Misol. «Bobur» xissadorlik jamiyati tsex binosini o‘z kuchi bilan qurib, foydalanishga topshirdi. Qurilishga sarflangan jami xarajat 92179000 sumni tag kildi. Ushbu muomalaga hisobda quyidagicha provodka beriladi: D-t 0120-«Binolar, inshootlar va o‘zatuvchi moslamalar» - 92179000 sum K-t 0810-«Tugallanmagan qurilish» - 92179000 sum.
Boshqa korxona va shaxslardan sotib olingan asosiy vositalarni 0820-«Asosiy vositalarni sotib olish», 0840-«Asosiy podani shakllantirish», 0890-«Boshqa kapital
kuyilmalar» hisobvaraqlarining kredita bilan korrespondentsiyada 0110-0190-hisob-varaklar debeti bo‘yicha kirim qilinadi.
Misol. «Bobur» xissadorlik jamiyati yangi ishlab chshcharish faoliyati uchun bino sotib oldi, uning xarid qiymati - 20000000 sum, broker xizmati uchun 20000 sum xayda yurist xizmatiga 15000 sum tulagan, xujjatlarni rasmiylashtirishga 25000 sum xarajat qilingan. Ushbu muomalaga hisobda quyidagicha provodka beriladi:
bino xarid kilindi:
D-t 0820-«Asosiy vositalarni sotib olish» - 20600000 sum
K-t 5110-«Pul mablag‘lari» - 20600000 sum.
bino balansga qabul kilindi:
D-t 0120-«Binolar, inshootlar va o‘zatuvchi moslamalar» - 20600000 sum
K-t 0820-«Asosiy vositalarni sotib olish» - 20600000 sum.
Foydalanishga qabul qilingan asosiy vositalar bo‘yicha QQS ularning dastlabki qiymatini ko‘paytiradi hamda eskirish qiymatini oshirgan xrlda, korxona xarajatlariga sekin-asta o‘tkaziladi. Boshqa korxona yoki jismoniy shaxslardan tekinga, shuningdek xukumat organlarining subsidiyasi sifatida olingan asosiy vositalar 8530-«Tekinga «olingan mol-mulk» hisobvarag‘i bilan korrespondentsiyada 0110-0190-hisobvaraqlar debeti bo‘yicha kirim qilingan sanada ekspert yo‘li bilan, bozor qiymati bo‘yicha belgilangan bakoda aks ettiriladi.
Misol. transport vositasi bepul olindi. Ushbu muomalaga xisobda quyidagicha provodka beriladi: D-t 0160-«Transport vositalari» K-t 8530-«Tekinga olingan mol-mulk».
Amaldagi soliq konunchiligiga muvofiq bepul olingan asosiy vrsitalarning qoldiq qiymati (idora ichida beriladiganidan tashkari) foyda (daromad) solig‘ini hisoblash bazasiga kiritiladi va undan soliq undiriladi.
Ga’sischilar ustav kapitaliga ulush sifatida kiritgan yoki aktsiyalar xdkini to‘lash hiobigas bergan ta’sischilar asosiy vositalarni kirim qilish 4610-«Muassislarning ustav sarmoyasiga ulushlar bo‘yicha qarzlari» hisobvarag‘i kredita hamda 0110-0190-hisobvaraqlar debetida aks ettiriladi.
Misol. Kompaniyaning muassislaridan biri ustav kapitalini shakllantirish bo‘yicha qarzini transport vositasini qo‘shish yuli bilan uzdi.qQiymati – 20000000 sum. Ushbu muomalaga Hisobda quyidagicha provodka beriladi: D-t 0160-«Transport vositalari» - 20000000 sum K-t 4610-«Muassislar qarzlari» - 20000000 sum.
Mahsulot ishlab chiqarish, ishlarni bajarish yoki xizmat ko‘rsatish yoxud tashkilotni boshqarish uchun foydalanilmayotgan asosiy vositalar ob’ektlarining qiymati buxgalteriya balansidan hisobdan chiqarilishi kerak
Ko‘uyidagi xo‘jalik operatsiyalari natijasida asosiy vositalar ob’ektlarining hiymati korxona aktivlari tarkibidan chiqib ketadi:

• realizatsiya qilinganida;

  
  

• bundan buen foydalanish maqsadga muvofiq emasligi sabablariga ko‘ra hisobdan

  
  chiqarilganida;
  

chet korxona va shaxslarga bepul berilganida;

boshqa korxonalarning ustav kapitaliga ulush sifatida qo‘shilganida;
moliyaviy lizing shartnomasiga ko‘ra topshirilganida;
kamomad yoki yo‘qotish aniqlanganida.
Asosiy vositalar chiqib ketganida ularning dastlabki qiymati asosiy vositalarni hisobga olishning tegishli hisobvaraqlari kreditidan 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» hisobvarag‘i debetiga hisobdan chiqariladi. Asosiy vositalarni chetga sotishdan tushgan tushum 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» hisobvarag‘i krediti bo‘yicha 4890-«Boshqa shaxslarning qarzlari joriy kismi» va 0990-«Boshqa ueoq muddatli debitorlik qarzlari» hisobvaraqlari debet bilan korrespondentsiyada aks ettiriladi.
Asosiy vositalar chiqib ketganida ular bo‘yicha hisoblangan eskirish summasi 0210- 0290-hisobvaraqlari debetidan 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» hisobvarag‘i kreditiga hisobdan chiqariladi. To‘liq amortizatsiya kilinmagan asosiy vositalarning realizatsiya qilinishidan ko‘rilgan foyda (zarar) realizatsn:-qilinadigan asosiy vositalarning boshlangich (tiklash) qiymati, KKS hamda sotish xarajatlari va tushumlariga to‘g‘rilangan, oyning 1 sanasiga hisoblangan eskirish o‘rtasidagi fark sifatida aniqlanadi.
Misol. «Bobur» xissadorlik jamiyatida may oyida kompyuter hisobdan chiqarildi balans qiymati 1200000so‘m, eskirish qiymati Z00000.
Asosiy vositanyng sotish qiymati 2000000 sum. Moliyaviy natijani aniqdab, muomalaga quyidagicha provodka beramiz:
♦ kompyuterning sotish qiymatiga:
D-t 4890-«Boshqa shaxslarning qarzlari-joriy kismi» - 2000000 sum
- K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 2000000 sum.
♦ balans qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 1200000 sum K-t 0130-«Mashina va jixozlar» - 1200000 sum.
♦ eskirish qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 0230-«Mashina va jixozlarning eskirishi» - 300000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 300000 sum.
♦ QQS hisoblab yozildi. QKS summasi asosiy vositalarning shartnomaviy qiymati qoldik qiymati o‘rtasidagi farkdan aniqlanadi. Soliqqa tortiladigan oborot 2000-(1200
300)= 1100000 sumdan iborat.
KKS= 1100000*20/100=220000 sum; -
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 22000 sum
K-t 6410-«Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar» - 22000 sum.
♦Asosiy vositani sotishdan foyda olindi (200000+30000-120000-22000)=88000 sum:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 88000 sum.
K-t 9310-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishidan foyda» - 88000
sum.
To‘liq amortizatsiya qilingan asosiy vositalarni bepul berishdan ko‘rilgan zarar: mazkur asosiy vositalarning boshlangich (tiklash) qiymati hamda berilgan oydan olda oyning 1-sanasiga hisoblab yozilgan va berayotgan taraf tomonidan to‘lanadigan summasiga ko‘paytirilgan eskirish o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.
Misol. Boshlang‘ich qiymati 7000000 sum bo‘lgan stanok boshqa korxonaga berilgan, eskirish summasi-3000000 sum.
Bunda asosiy vositalarning qoldik qiymati QQSga tortish ob’ekti Hisoblanadi, ya’ni 7000000-3000000=4000000 sum. hisoblab yozilgan QQKS summasi=400000*20/100=800000 sum.
Asosiy vositani bepul berishdan ko‘rilgan zarar summasi quyidagiga teng: Ushbu muomalalarga quyidagicha provodka beramiz:
♦ balans qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 7000000 sum
K-t 0130-«Mashina va jixozlar» - 7000000sum.
♦ eskirish qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 0230-«Mashina va jixozlarning eskirishi» - 3000000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 3000000 sum.
♦QQS hisoblandi:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 800000 sum
K-t 6410-«Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar» - 800000 sum.
Stanokni bepul berishdan zarar ko‘rildi (7000000-800000-3000000)=3200000 sum:
D-t 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» - 3200000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 3200000 sum.
Mol-mulkni bepul berishdan ko‘rilgan zararlar teskari hisoblashish yuli bilan beriladi korxonada soliqqa tortiladigan bazaga kiritiladi. Asosiy vositalar boshqa korxonaning ustav kapitaliga badal sifatida kiritilishi mumkin.
Misol. Korxona boshqa korxonaning ustav kapitaliga boshlangich qiymati 3500000 sum bo‘lgan, 5000000 sum shartnoma bahosiga ega bo‘lgan hamda eskirishi 1400000 sum bo‘lgan stanokni ulush sifatida kiritdi. Ushbu muomalalarga quyidagicha provodkalar beriladi:
• Boshlangich qiymatni hisobdan chiqarish:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 3500000 sum
K-t 0130-«Mashina va jixrzlar» - 3500000 sum. eskirish qiymati hisobdan chiqarildi:
D-t 0230-«Mashina va jixrzlarning eskirishi» - 1400000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 1400000 sum. shartnomaviy bozor bahosi bo‘yicha ueoq muddatli investitsiyalar:
D-t 0620-0690-«Ueoq muddatli investitsiyalar» - 5000000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 5000000 sum. Shartnoma qiymatining balans qiymatidan oshib ketishining aks ettirilishi:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 29000000 sum
K-t 8520-«Rezerv kapitali» - 29000000 sum.
Ustav kapitaliga badal kiritishda shartnoma qiymatining balans qiymatidan oshib mstishi korxona daromadi bo‘lib hisoblanmaydi va soliqqa tortilmaydi. Asosiy iositalarni moliyaviy lizing shartnomasiga ko‘ra topshirishda asosiy vositalarni joriy qiymatigacha kayta baxrlash amalga oshirilishi mumkin. Asosiy vositalarning boshlang‘ich knymati (agar topshiriladigan ob’ektdan foydalanilmagan bo‘lsa) yoki qoldik qiymati (agar topshirishgacha ob’ektdan foydalanilgan bo‘lsa) va joriy qiymati orasidagi fark ular moliyaviy lizing shartnomasiga ko‘ra topshirilgan takdirda kelgusi davrlar daromad (xarajat)lari sifatida aks ettiriladi. Lizing to‘lovi hisoblab yozilishi davomida ular bir maromda (xar oyda) moliyaviy faoliyatdan olingan daromadga kiritiladi.
Misol. Lizing beruvchi korxona boshlangich qiymati 3500000 sumlik bo‘lgan uskunani moliyaviy lizing shartnomasiga ko‘ra topshiradi, 3000000 sumlik shartnoma qiymati bo‘yicha hisoblab yozilgan eskirish 1400000 sum. provodkalar quyidagicha bo‘ladi:
•shartnoma bahosi bo‘yicha chiqib ketish hamda joriy va ueoq muddatli qismini ajratgan
Kolda butun lizing davri uchun belgilangan lizing to‘lovlarining aks etishi:
D-t 0920, 4810-«Moliyaviy lizing bo‘yicha olinadigan to‘lovlar» - 3000000 sum
K-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 3000000 sum.
boshlangich qiymatni hisobdan chiqarish:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 3500000 sum
K-t 0130-«Mashina va uskunalar» - 350000 sum.
- Hisoblangan eskirishni hisobdan chiqarish:
D-t 0230-«Mashina va uskunalarning eskirishi» - 1400000 sum
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 1400000 sum.
Asosiy vositalarning chiqib ketishi natijasini aks ettirish quyidagicha bo‘ladi:
D-t 9210-«Asosiy vositalarning realizatsiyasi va boshqacha chiqib ketishi» - 900000 sum
K-t 7230, 6230-«Muddati o‘zaytirilgan daromad» - 900000 sum.
- lizing to‘lovlari kelib tushganda:
D-t 5110-«Hisob-kitob schyoti» ^:
K-t 4810-«Lizing bo‘yicha olinadigan joriy to‘lovlar».
Bir vaqtning o‘zida moliyaviy faoliyatdan olingan daromaddan muddati o‘zaytiril-gani daromadning tegishli qismini hisobdan chiqarish buxgalteriyada quyidagicha aks ettiriladi:
D-t 6230-«Muddati o‘zaytirilgan daromad»
K-t 9550-«Moliyaviy lizing shartnomasiga ko‘ra mol-mulkni topshirishdan olingan daromad».