Buxoro xonligining tashkil topishi va siyosiy hayoti

BUXORO XONLIGINING TASHKIL TOPISHI VA SIYOSIY HAYOTI.

• Shayboniyxon vаfotidаn so'ng uning аvlod-аjdodlаri o'rtаsidа toj-u taxt, hokimiyat, mol-dunyo vа dаvlаt talashib o^ro qonli urushlаr аvj oldi. 1510-1530-yillаrdа Shayboniyxonning аmаkisi Ko'chkinchixon hokimlik qiladi. o'g'li Аbdusаid (1529-1533) vа jiyani Ubaydullaxon (1533-1539) merosxo'r bo'ldi. Abdullaxon I ning qisqа hukmronligidаn (1539-1540) so'ng Movarounnahrdа qo'shhokimiyatchilik vujudgа keldi. Bungа sаbаb, Buxorodа Ubаydullаxon o'g'li Abdulazizxon (1540­1550), Sаmаrqаnddа esа Ko'chkinchixon o'g'li Abdullatifxon (1540-1551) taxt boshqarganlar. Hokimiyat talashib kurash mis-li ko'rilmаgаn cho'qqigа ko'tаrildi

1550^Ыа Sulton Abdulazizxon vаfot etgаch, o'nlаb sultonlаr, beklаr vа ахтйа! Buxoro taxti uchun kurashni а^^а mindirdilаr. Dаstlаb Buxoro Shayboniyxonning ^birasi Sulton Muhammаdyorgа tegdi, lekin u bir yil o'tmаsdаn Pirmuhammаd tomonidаn quvildi. Pirmuhammаdgа qarshi Baroqxon vа Аbdullаtifxongа sulton Sаid, sulton Muhammаdyor vа Bur­hon sulton qo'shilаdi. Ulаr birgаlikdа Miyonqаl'а, Kаrmаnа vа Qarshigа yurish boshlаydilаr.

• 1550^Ыа Sulton Abdulazizxon vаfot etgаch, o'nlаb sultonlаr, beklаr vа ахтйа! Buxoro taxti uchun kurashni а^^а mindirdilаr. Dаstlаb Buxoro Shayboniyxonning ^birasi Sulton Muhammаdyorgа tegdi, lekin u bir yil o'tmаsdаn Pirmuhammаd tomonidаn quvildi. Pirmuhammаdgа qarshi Baroqxon vа Аbdullаtifxongа sulton Sаid, sulton Muhammаdyor vа Bur­hon sulton qo'shilаdi. Ulаr birgаlikdа Miyonqаl'а, Kаrmаnа vа Qarshigа yurish boshlаydilаr.
• 1 Iskandar B. - Abdullaxonning o'g'li.
• 2 Pirmuhammad - Jonibek sultonning o'g'li, Abdullaxonning amakisi, o'sha vaqtda Balx hokimi edi. 3 Baroqxon - Abulxayrxonning nevarasi, Suyunch xojaning o'rtancha o'g'li, Toshkent hokimi.

Abdullaxon Shayboniylar urf-odatlariga katta hurmat bilan qaraydi va yoshi ulug' bo'lgan o'z amakisini so'ng otasini xon deb e'lon qiladi. Amalda Abdullaning o'zi ularning nomidan ho-kimiyatni idora etardi. Otasi Iskandarxon 1561-yili xon deb e'lon qilinadi. U 1582-yil vafotiga qadar xonlik taxtida o'tiradi. Ota­si vafotidan so'ng 1583-yil Abdullaxon II o'zini rasman xon deb e'lon qiladi. Abdullaxon (1557-1598) hukmron bo'lgan davrda Movarounnahrda kuchli markazlashgan davlatga asos soldi. Uning butun hukmronlik yillari urush va jang-u jadallar bilan o'tdi. 1557-yilda Shahrisabzni, 1569-yilda Samarqandni egalladi. 1558-1572-yillarda o'rtada tanaffuslar bilan Badaxshon uchun jang qiladi, Balx va Hisorni qo'lga kiritdi. 1582-yilda Toshkent, Sayram, Turkiston, Farg'ona, 1583-yilda Xuroson, 1595-yilda esa Xorazm taslim etiladi.

• Abdullaxon Shayboniylar urf-odatlariga katta hurmat bilan qaraydi va yoshi ulug' bo'lgan o'z amakisini so'ng otasini xon deb e'lon qiladi. Amalda Abdullaning o'zi ularning nomidan ho-kimiyatni idora etardi. Otasi Iskandarxon 1561-yili xon deb e'lon qilinadi. U 1582-yil vafotiga qadar xonlik taxtida o'tiradi. Ota­si vafotidan so'ng 1583-yil Abdullaxon II o'zini rasman xon deb e'lon qiladi. Abdullaxon (1557-1598) hukmron bo'lgan davrda Movarounnahrda kuchli markazlashgan davlatga asos soldi. Uning butun hukmronlik yillari urush va jang-u jadallar bilan o'tdi. 1557-yilda Shahrisabzni, 1569-yilda Samarqandni egalladi. 1558-1572-yillarda o'rtada tanaffuslar bilan Badaxshon uchun jang qiladi, Balx va Hisorni qo'lga kiritdi. 1582-yilda Toshkent, Sayram, Turkiston, Farg'ona, 1583-yilda Xuroson, 1595-yilda esa Xorazm taslim etiladi.

391-yili Amir Temur To'xtamishxonga qar-shi lashkar tortgan kezi shu tog' ustiga chiqib, so'ng bu yerda bir minora qurdirib xarsang toshga o'ydirib yozdirgan xotira so'zlari edi. Abdullaxon II buyuk sohibqiron haqiga duolar o'qittirib, o'zi ham qarshi tomonda bir minora qurishga buyruq berdi va unga «Kimki bu manzilga qadam qo'ysa, xayrli duo ila bizni yod aylasin» so'zlarini o'ydirtiradi.1 Amir Temur Turkiston shahrida Xo'ja Ahmad Yassaviy maqbarasi va masjidini qurdirgani ma'lum. Tugallanmay qolgan bu ishni oxiriga yetkazish Abdul-laxon II ga nasib etadi.