Бяйляр ялийев – 60

MÜASİR QIZ
Avtobus nizam-intizamla hərəkət edir, daya­na­caqlarda dayanardı, sərnişinlərə xidmət göstə­rər­di. Növbəti dayanacaqda məndən qabaqda otu­ran sərnişinlər düşdülər və onların yerinə kürəyi və sinəsi açıq-saçıq, mini yubkada bir qız oturdu. Özü oturandan sonra, onunla bərabər avtobusa daxil olan tələbə oğlanlara yer göstərərək dedi:

- Buyurun, biriniz əyləşə bilərsiniz.

Ayaq üstə duran tələbə oğlanlar oğrun-oğ­run qıza baxsalar da heç biri onun yanında əyləş­mədilər. Yəqin düşündülər ki, belə abırsız geyimli qızdan hər cür abırsızlıq gözləmək olar. Ondan aralı durmaq daha məsləhətdir.

Növbəti dayanacaqda avtobusa, geyimindən ciddi qadın təəssüratı bağışlayan qadın daxil oldu. O ətrafa boylandı və qızın yanındakı boş yerdə əy­ləşdi. Qadının tələbə oğlanların oğrun-oğrun ya­nın­da oturan qıza baxması diqqətindən yayınmadı və o da bayaqdan fikir vermədiyi qıza və geyiminə baxdı. Qadın soruşdu:

- Sən tələbəsən? Harada oxuyursan?

Qız cavab verdi:

- Mən heç bir yerdə oxumuram.

Qadın yenə soruşdu:

- Bəs haranı qurtarmısan?

Qız dedi:

- Mən heç bir yeri qurtarmamışam. Doqqu­zuncu sinifdən sonra məktəbə getməmişəm.

Qadın əl çəkməyərək soruşdu:

- Bəs bu paltarı haradan almısan?

Qız həvəslə cavab verdi:

- Bu paltarı mən atamla Fransaya gedəndə al­mışam. Mən onları geyinəndə rəfiqələrim çox pa­xıllıq edirlər. Hələ kosmetikalarımı demirəm, ha­mı­sı məşhur firmaların brendidir...

Qadın soruşdu:

- Sən bu paltarı və kosmetikaları alanda, atan gördümü?

Qız dedi:

- Əlbəttə. Mənim atam «sovremenni» adam­dır. O belə şeylərə pis baxmır, mənə tam «azadlıq» verib.

Qadın dedi:

- Qızım, sənin atan heç də sən düşündüyün kimi yaxşı adam deyil. O sənin gələcəyini düşün­mür. Normal düşüncəli adam bunu etməz. Ola bil­sin ki, sən onu yenmisən, o da bezib. Sənin özün də səhv yoldasan. İnsan bərbəzəklə, var-dövlətlə, açıq-saçıq geyinməklə və s. hörmətli olmur. İnsa­nın dəyəri onun biliyi, bacarığı, mərifəti, düşüncəsi və s. ilə ölçülür. Sən evdə bir iş görə bilirsənmi? Özü­nə bişmiş bişirə bilirsənmi?

Qız təəssüblə çiyinlərini dartıb dedi:

- Nəyimə lazımdır?! Bircə o qalmışdır ki, mən qulluqçu kimi işləyim.

Qadın başını bulayıb dedi:

- Sən çox yazıq adamsan! Özü də ailə qur­maq arzusundasan. Kim səninlə ailə quracaq? Bir qrup oğlanlar sənin iddialarından qorxaraq sənə ya­xınlaşmayacaq. Çünki sənin özbaşına hərəkət et­məyini heç bir oğlan qəbul etməz. Onlar itaətkar, iş bilən, aza-çoxa qane olan qızlara üstünlük verirlər. Digər qrup oğlanlar sənin iddialarını, tələblərini ye­rinə yetirə bilməyəcəklərini düşünərək sənə ya­xın­laşmayacaqlar.

Üçüncü bir qrup oğlanlar sadəcə olaraq abır­sız, həyasız olduğunu düşünərək sənə yaxınlaş­ma­yacaqlar, çünki onlar öz abır-həyalarını qoruyacaq, gələcək ailələrinin dedi-qoduya və el qınağına dü­çar olacağından qorxacaqlar. Sənə oğlanlar yalnız əy­lənmək məq­sədi ilə yaxınlaşacaqlar. Bunun da so­nu bəl­lidir. Axırda ya toylarda müğənni, ya da yas­­lar­da ağı deyən olacaqsan.

Avtobus dayandı. Qadın ayağa durub, tərs-tərs qıza baxıb, dedi:

- Sən azərbaycanlı qadınlara təhqirsən! On­ların adını və ismətini itirənsən! Avropalıları təqlid etməyin! Siz elə bilirsiniz ki, kinolarda verilənlər Av­ropanı təmsil edirlər?! Xeyir! Avropada da ki­fa­yət qədər gözəl ailələr, abırlı-həyalı geyinənlər var.

Siz özünüzü bənzətmək istədikləriniz avro­pa­lılar «əx­laq­sız yuvalarının» təmsilçiləridir. Siz niyə özü­nü­zü onlara tay edirsiniz?! Get dediklə­ri­mi yaxşı-yaxşı düşün. Qadınlarımızın namusunu, is­mətini, mədəniyyətini ayaqlar altına atıb, tapdala­mayın!

Qadın bir daha qəzəblə qıza baxıb, avto­bus­dan düşdü. Qız kirmişcə pəncərədən baxırdı. Elə bil bu sözlər ona deyilmirdi...

DÜNYANIN SONU NƏ VAXT OLACAQ?

(Müsahibə)
- Hörmətli Bəylər müəllim. Biz bilirik ki, siz otuz ildən çoxdur müstəqil kosmologiya elmi ilə məşğul olursunuz və «Kainatın yaranması və tə­kəmmülü» mövzusunda rus dilində elmi iş yaz­mı­sınız. Sizin nəzəriyyənizlə Kainatda olan dəyişik­liklər iki ən kiçik zərrəciklər olan «foton» və «ney­trino» səbəb olur. Onların biri «foton» – itələmək qabiliyyətinə, digəri: «neytrino» – cəzb etmək qa­biliyyətinə malikdirlər. Siz bilirsiniz, 2012-ci ilin de­kabrında bütün Yer kürəsinin sakinləri «Dünya­nın sonu» sarsıntısı keçirib. Üstündən bir il keçib, şükürlər olsun ki, hələ bu baş verməyib. Sizcə bu «ajiotaja» səbəb nə olmuşdur?

- Bilirsiniz, ilk növbədə bütün din­lərin mü­qəddəs kitablarında «Dünyanın axırı» haq­qında söh­bət gedir, lakin konkret vaxt göstərilmir. Əl­bəttə dünyada və Kainatda əbədi heç nə yoxdur, hər şey daima hərəkətdədir. Əgər Yer kürəsinin fırlanmasını dayandırsaq – o Günəş ətrafına fırlan­maqla hərəkət edəcək. Əgər onu da dayandırsaq – Günəş qalaktika daxili hərəkətdədir. Əgər onu da dayandırsaq – qalaktikamız qalak­tikalararası hə­rəkətdədir və s. Bununla isbat etmək istəyirəm ki, hərəkət inkişafdır, təkamüldür. Yəqin ki, hərəkətin, inkişafın və təkəmmülün başlanğıcı varsa (Kai­natda bu böyük partlayışdır) – sonu da var.

Digər tərəfdən, dünyada sikl (dövr) adlanan bir anlayış var. Məsələn: bürclər. Bürclər 11 ildən bir təkrarlanır. Astronomiyada 33 illik sikl anlayışı da mövcuddur. Bu siklləri müxtəlif xalqlar, mü­şahidə apararaq, yaradıblar və ona inanırlar. Belə sikldən birini də Amerikada yaşamış Maya xalqı yaradıb. Bu xalqın sikli 400 illikdir. Onların inancına görə Yer kürəsində 400 illik sikl 2012-ci ilin dekabrında tamam oldu. Həmin təqvimlə Yer kürəsi böyük dəyişikliklərə məruz qalmalı idi və onların inancına görə bu dəyişikliklər o qədər fəsadlı ola bilər ki, insanların və bütün canlıların məhvinə də səbəb ola bilər. İnsanları dəhşətə gətirən səbəb də bu idi.

- Sizcə bu ola bilər?

- Əlbəttə, belə təşvişə düşmək düzgün deyil. Belə fəlakətlər Yer kürəsində baş verib.

Məsələn: Söhbəti gedən təqvimin sahibləri, Maya xalqının yox olmasının səbəbləri hələ elmə məlum deyil. Qədim kitabələrdə yer üzünü su basması haqqında geniş məlumatlar var. Onun da səbəbi hələ məlum deyil və s.

- Sizcə bu nə vaxt məlum olacaq?

- Bu məsələlər diqqətlə təhlil edilsə, bəzilərini elə indi də izah etmək mümkündür. Bu­nun üçün bütün elmin nailiyyətlərindən istifadə etmək lazımdır. Bizim zəmanədə insanlar elmi his­sə­lərə bölüb, onun xırdalıqlarına qədər öyrənirlər və hər elmin nümayəndəsi öz bildiyi elmi elmlərin «əsası» sayır. Əlbəttə, bu belə deyil. Təbiətdə, Kai­natda belə bölgü yoxdur. Təbiət – Kainat bütövdür və biri-birini tamamlayır. Biz onları öyrənəndə – onun bütün sahələrini bilməliyik və onun vasitəsi ilə təbiət və Kainat haqqında fikirlər irəli sürə bilərik.

Məsələn: Biz bilirik ki, neft və qaz sudan yüngüldür. Buna görə neft və qaz heç vaxt də­nizin dibində ola bilməz. Lakin müasir dövrdə bizim və dünyanın neftçiləri dənizlərin dibindən neft və qaz hasil edirlər. Bu paradoks heç kimi dü­şündürmür. Hamının başı neft və qaz hasilinə qarışıb. Amma bu faktda böyük sirr var.

Bu «Sirri» açmaq üçün biz neftin və qazın nədən əmələ gəlməsinə diqqət yetirməliyik. Elim sübut edir ki, neft və qaz canlı orqanizmlərin uzun müddətli çürüməsinin məhsuludur. Sual olunur: Canlıların bu qədər bir yerə toplanmasının səbəbi nə olub? Onlar şüurlu şəkildəmi bir yerə toplaşıb­lar və neft-qaz regionları yaradıblar? Əlbəttə – yox! Bəs buna səbəb nə olub? Nə üçün onlar dünyanın hər yerində yox, müxtəlif regionlarında, o cümlədən bizim regionumuzda toplanıblar? və s.

Bu məsələni araşdırmaq üçün tarixin daha da dərinliklərinə müraciət etmək lazımdır. Qayıdaq qədim dövrlərdə qeyd olunan dünyanın üzünün su basması məsələsinə. O dövrkü insanlar səbəbini bilmirlər, onlar gördükləri haqqında məlumat ve­rirlər. Məlumdur ki, o dövrdə, indiki kütləvi qırğın silahları mövcud deyildi. Yalnız zəlzələlərin, vul­kanların və Günəş sisteminin digər planetlərində aydın müşahidə edilən kometlərin və asteroidlərin yaratdığı böyük kraterlər əsas götürülməlidir. Ən böyük fəsadlar kometlər və asteroidlərin payına düşür. Onların planetlərdə törətdikləri fəsadlar zəl­zələ və vulkanlardan çox-çox üstündür. Astro­no­mik müşahidələr göstərir ki, komet və asteroidlər Günəşə yaxın məsafədə daha çoxdur. Onlar Yer kürəsinin müxtəlif ərazilərinə düşərək böyük fəla­kətlər törədiblər, çuxurlar yaradıblar.

Məsələn: Xəzər dənizi dünya okean səviyyə­sindən otuz metrdən çox aşağıdır. Bu 20-ci əsrdə məlum olub. Əlbəttə qədim dövrlərdə bu daha çox olub, çünki Xəzərə axan çayların sayı və Xəzərdən heç bir çayın kənara axmaması bu fikri yürütməyə əsas verir. Diqqəti çəkən digər məsələ bu «çuxu­run» böyüklüyüdür. O Volqa, Ural, Kür, Araz və s. çayların əhatə dairəsindədir. Bu ağlasığmaz böyük­lükdə bir ərazidir! Belə ərazilər əksər neft və qaz regionlarında mövcuddur. Bu ərazilər Ərəb ölkələ­rini, Skandinav yarımadasını, Meksika körfəzini və s. əhatə edir. Adı çəkilən ərazilərin dünya okeanla əlaqələri olduğu üçün, müşahidə etmək mümkün deyil.

- Bu ərazilərin çuxur olmasının nə əhə­miyyəti var?

- Bu onu göstərir ki, quruya düşən kometlərin həcmi çox böyük olub və zərbə o qədər güclü olub ki, Yer kürəsinin bir yerinə düşən ko­met Yer kürəsinin əks tərəfində hiss olunub və fəsadlar törədib.

Məsələn: Bütün alimləri Amerika qitəsində mövcud olan kanyonların yaranması səbəbi düşün­dürür. Bu kanyonların dərinlikləri kilometr­lərlə, eni 40 km civarında, uzunluğu isə minlərlə kilo­metrdir. Onların əksəriyyətində böyük çaylar möv­cud deyil ki, çaylar vasitəsi ilə yarandığı isbat olun­sun. Bu kanyonlar Avro-Asiya qitələrində dü­şən kometlərin nəticəsidir. Zərbə o qədər güclü olubdur ki, Yer kürəsinin əks tərəfində kanyon adlandırılan çatlar əmələ gəlib. Ümumiyyətlə, biz bütöv bildiyimiz Yer kürəsi, əslində suyun üzərin­də olan buz parçalarını xatırladır. Yəni yer üzü qırıq-qırıq hissələrdən ibarətdir. Onlar «tektonik plitələr» adlandırılmışdır və bütün vulkanlar, od, ya palçıq vulkanı olmasından asılı olmayaraq, «tektonik plitələr»in qovuşduğu yerlərdə baş verir.

Vulkanların Günəşin aktivliyi ilə bağlı ol­ması elmə məlumdur. Bu ayrı bir söhbətin möv­zu­su­dur.

Yer səthinin quru hissəsinə düşən kometlər və asteroidlər dərin çuxurlar yaratmaqla, bəzi əra­ziləri qabartmaqla, çayların istiqamətini dəyişmək­lə və s. Yer kürəsinin qütbünü də dəyişib.

Müasir dövrdə Günəşə yaxın Cənub qütbü­dür. Qədim dövrlərdə Günəşə yaxın Şimal qütbü olubdur. Yer kürəsində qədim insan məskənlərinin Şimal qütbündə yerləşməsi bu fikri söyləməyə əsas verir. Cənub Yer kürəsində olan insanların sivili­zasiyası minlərlə il Şimal qütbündə yaşayanlardan ge­ri qalıb.

Digər fakt köçəri quşların həyat tərzidir. On­lar qış dövründə cənuba uçsalar da nəsil artırma dövrləri şimalda təsadüf edilir.

Qütbün dəyişməsi o qədər sürətlə baş verib ki, o dövrdə yaşayan canlılar, donaraq minlərlə il donmuş halda qalaraq, bizim dövrdə soyuducudan çıxan ət məhsulu səviyyəsində olurlar və alimlər o ətin istifadə edilməsinə icazə veriblər…

- Bəylər müəllim, sizə elə gəlmir ki, biz mətləbdən uzaqlaşmışıq?

- Siz haqlısınız. Sadəcə mən komet və as­teroidlərin fəsadlarının gücünü sizə göstərmək is­tədim. Biz neftin dənizin dibinə necə düşməsi haqqında danışırdıq. Cavab sadədir. Yer səthinin quru hissəsinə düşən komet, asteroid belə güc­lüdürsə, okeana düşən isə hər hansı bir qitəni də suya qərq etməyə qadirdir. Belə subasmaların nə­ticəsində həmin ərazidə yaşayan canlılar məhv olub və su onları yer kürəsində olan «çuxurlara» doldurub, üstlərini lil qatı ilə örtüb, yerində Xəzər dənizi kimi dəniz yaradıb…

Alimlər Xəzər dənizinin Aral dənizi ilə bir dəniz olmasını görürlər, qədim dünya xəritələrində bu dənizlər bir dəniz kimi təsvir olunub. Bu də­nizlər yuxarıda göstərilən «üsulla» yaranmış oldu­ğu üçün suları çəkilib – indiki vəziyyət­də­dirlər. Aral dənizində quruma müasir dövrdə daha sürətlə davam edir. Buna qlobal istiləşmə və ekoloji ta­razlığın pozulması səbəb olur…

- Dünyanın axırının vaxtı haqqında nə deyə bilərsiniz? Onu necə təsvir edərsiniz?

- Düzdür, müasir dövrdə dindarlar Quranda təsvir edilən dünyanın sonunun əlamət­lərini daima diqqətdə saxlayırlar. O əlamət müşahi­də olunan kimi, dünyanın axırının yaxınlaşmasını bildirirlər. Bu «bildirmələrin» heç bir elmi əsasları göstə­rilmir.

Mən onu qeyd etmək istəyirəm ki, dünyanın sonu hələ çatmayıb, çatanda o ani olacaq və alınan şamlar yandırılmamış, konservlər – yeyilməmiş və s. qalacaq…

Yer kürəsi aktiv kometa və asteroid zonasın­dan çıxıb. İri göy cisimləri çox nadir hallarda Yer kürəsinə yaxınlaşırlar. Sonuncu asteroid XIX əsirdə Sibirin tayqasına düşüb və 40-50 kilometrlik çuxur əmələ gətirib.

- Yer kürəsi aktiv kometa və asteroid zonasın­dan necə çıxıb? Bu necə baş verib?

- Bu başqa söhbətin mövzusudur. Növbəti müsabiqələrdə ona aydınlıq gətirərəm.

Planetlər də bizdən kifayət qədər uzaqdır. Toqquşmaq ehtimalı yoxdur. Yer kürəsinin peyki Ay onun ətrafında yumru dairə ilə dövr edir.

Mövcud olan kiçik dəyişikliklər Günəşin cəzbi ilə olur. Bu onu göstərir ki, Ayın, Yer kü­rəsinin cəzbi nəticəsində dövr etdiyi surət Ayı nə Yer kürəsindən aralanmağa imkan verir, nə də onunla toqquşmaq mümkündür. İnsanlar min illər­lə əvvəlki kimi yaşayacaqlar, əgər «xata» olmazsa.

- Bu «xata» sözünü işlətməklə siz nəyi nə­zərdə tutursunuz?

- Müasir dövrdə insanlar o qədər silah yaradıb, istehsal ediblər ki, onlarla Yer kürəsini 30-40 dəfə məhv etmək mümkündür. Bir balaca ehtiyatsızlıq Yerin məhvinə gətirib çıxarda bilər. Allah qorusun!

Qəribə odur ki, bu silahları yaradanlar dün­yanın ən zəngin dövlətləri və adamlarıdır. Dün­yanın bütün varı-dövləti, neməti və s. «onlarındır». Görəsən «onlar» ondan artıq nə istəyirlər? Ondan artıq nəyə nail olmaq istəyirlər? «Onların» nəyi çatmır? Nə üçün «onlar» sadə və «onlar» üçün hər cür rifah yaradan insanları məhv etmək istəyirlər?..

Son vaxtlar belə dövlətlər və «insanlar» Kai­natda həyat əlaməti olan planet axtarışın­dadırlar. Bu onu göstərir ki, həqiqətən «onlar» Yer Kürəsini məhv etmək fikrindədirlər və canlarını qurtarmaq üçün yeni məkan axtarışındadırlar. Yeni planetə köçməklə «onlar» buradakı şəraiti ya­ratmağa nail ola biləcəklərmi? Ömürləri çatacaqmı?…

Onsuz da Yer Kürəsi, digər göy cisimləri ki­mi, nə vaxtsa «ömrünü» başa vuracaq. Bu aksio­madır. Sadəcə insanlar təbiətə vurduqları «zərbə­lər» (müharibələrlə, səmaya buraxılan raket və təyyarələrlə, ekoloji fəlakətlərlə, çirklənmələrlə və s.) Yer Kürəsinin «ömrünü» qısaldırlar, «sonunu» yaxınlaşdırırlar…

Planetimizin sağlam düşüncəli insanları «on­larla» mübarizəyə qalxmalıdır, onları dayandır­ma­lıdır. «Onların» həyatı heç də sadə insanların həya­tından dəyərli deyil!..

- Bəylər müəllim, Sizin söhbətiniz qeyri-adi olduğu üçün, istəyirik oxucularımızı fikirlərinizlə daha geniş tanış edək…

- Siz haqlısınız! Toxunulan mövzu hələ tam açılmayıb. Belə ki, Yer kürəsində baş verən fəla­kətlər, hələ dünyanın sonu deyil. Bu fəlakətlər Yer kürəsinin müxtəlif ərazilərində baş verib və orada yaşayan canlılar və bitkilər üçün faciə olub. Bu fəlakətlər Yer kürəsinin müəyyən yerinə təsir etsə də, orada həyat davam edib. Bütün dini kitablarda qeyd edilən «dünyanın sonunun əlamətləri» yalnız Yer kürəsində baş verəcək əlamətlərdən ibarətdir. Söhbətimizin əvvəlində qeyd olunan kimi, bu əla­mətlərin heç bir elmi əsası yoxdur və doğruluğuna əks çıx­mağa əsas yoxdur, çünki göstərilən əlamət­lər adi təbii fəlakətlərin nəticəsidir.

Məsələn: Hamı bilir ki, zəlzələdən bir qədər əv­vəl heyvanlar, quşlar, siçanlar və s. onu hiss edib, müxtəlif reaksiyalar verirlər. Təbiətdə də dəyişikliklər baş verir və s.

Elmi cəhətdən Yerin, digər planetlərin və hətta, Günəşin məhv olunması mümkündür. Bunun üçün müasir dünyamızın və dövrümüzün elmi nai­liy­yətlərinə əsaslanaraq fikir söyləmək mümkün­dür. Lakin o dövrə çatmaq üçün yüz minlərlə, daha da artıq vaxt keçəcək. O vaxta qədər insan tə­fək­kürü bir tədbir tapacaq…

Dünyanın sonunun araşdırılması üçün biz kifayət qədər biliklər əldə etməliyik, tədqiqatlar və müşahidələr aparmalıyıq, nəzəriyyələr irəli sürmə­liyik və s.

- Sizin fikrinizcə dünyanın sonu olacaq və hə­­min vaxta çox zaman var. Siz fikrinizi nə ilə əsas­landırırsınınz?

- Əvvəlcə onu qeyd edim ki, elmə müasir baxış dəyişməlidir. İlk növbədə ona fəlsəfi ya­naş­maq lazımdır. Söhbətimizin əvvəlində elmin təbi­ət­də bü­töv­lüyü haqqında danışmışıq. Gəlin indi də «elm nədir və elmdə tərəqqi necə baş verir?» - sualına cavab axtaraq. Bu sualın cavabı tapılanda – hər şey aydın olacaq.

Ensiklopediyada elm və onun tarixi haq­qında kifayət qədər məlumat var. Biz çalışacayıq ki, elmi özümüzə məxsus şəkildə təhlil edək. Be­ləliklə elm – təbiətin, cəmiyyətin və təfəkkürün qa­nunlarını öyrənən, insan tərəfindən yaradılmış sa­hədir. Hər bir insan qabiliyyətindən, fəaliy­yə­tin­dən, məşğu­liy­­yətindən və s. asılı olmayaraq elmlə məşğul olur. Bu məşğuliyyət digər insanların əldə etdikləri nailiyyətlərə və şəxsi təcrübəyə əsaslanır. Məqsəd daha yeni və mükəmməl nailiyyət əldə etməkdir. Bu təcrübə insan fəaliyyətinin bütün sa­həsini əhatə edir: elmdə, cəmiyyətdə tərəqqiyə və təkəmmülə səbəb olur. İnsan fəaliyyətində digər­lərin əldə et­dikləri nailiyyətləri təkrar etmir. Di­gər­lərindən la­zım olan nailiyyətləri götürür və təc­rü­bəsinə əsas­lanaraq yeni nailiyyətlər və biliklər əldə edir. Bunu güzgüyə bənzətmək olar. Günün şüası yerə düşür, lakin qaranlıq mağaraya işıq düşmür. Güzgü va­si­təsi ilə Günəşin şüasını mağaraya isti­qamət­lən­di­rib, oranı işıqlandırmaq olar. Digər güz­gülərlə ma­ğaranın hər bir qaranlıq sahəsini işıq­landırmaq mümkündür.

Onu da qeyd edim ki, Kainatın yaranması və təkəmmülü haqqında fikir söyləyərkən heç bir «təc­rübə» aparmaq mümkün deyil, insanın ömrü çatmaz… Söylənilən hər bir fikir və nəzəriyyə əldə olunan elmi nailiyyətlərə, «güzgülərə» əsaslanaraq, söylənilir. Biz sizinlə Kainat haqqında yeni, müasir döv­rümüzə və elmi nailiyyətlərə əsaslanmış, nə­zəriyyənin qurulmasına cəhd edəcəyik.

- Çox mürəkkəb və fərdi fikir söylədiniz. Sizin fikrinizin mətləbə nə aidiyyatı var?

- Əsas məsələ bundan sonradır. Biz yavaş-yavaş mətləbə gələcəyik. Əgər siz məni dərk et­dinizsə, deyilən «güzgülər» insanın özünün, di­gər­lərinin əldə etdikləri biliklər və elmi nailiy­yət­lər­dir. Bu nailiyyətlər istifadə etdiyiniz «güzgü­lər­dən» asılı olaraq düz və yanlış ola bilər. Yanlış – yanlışdır. Fəlsəfədə düz də iki hissəyə bölünür:

1. Əsil həqiqət

2. Nisbi həqiqət

Əsil həqiqət – inkar olunmaz həqiqətlər üzə­rində qurulur və təkamülə səbəb olur. Nisbi həqi­qətin «güzgüləri» düzgün seçilmədikdə – yanlışa lazımi «güzgülər» tapıldıqda – əsil həqiqətə çev­ri­lir. Əsil həqiqətdə yanlış «güzgülər» ola bilməz. O inkaredilməz həqiqətdir!...

- Siz bu fikirlə nəyi isbat etmək istəyirsiniz?

- Əsas məsələ bundan sonra başlayır. Bu fəlsəfi anlayışla «silahlanaraq», ümumdünya cəz­bi­nə tətbiq edək. Ümumdünya cəzbi Nyuton tərəfin­dən kəşf edilmişdir. Ümumdünya cəzb qüvvəsi bir qədər sonra fizikada çox məşhur olan Faradey tərəfindən «maqnit sahəsi» kəşf edil­dikdən sonra, digər «güzgü» olmadığına görə dünya alimləri tərəfindən ümumdünya cəzbinin qüvvəsi «maqne­tizm» hesab edilmişdir və bir neçə əsr bu belə idi. XX əsrin ortalarında «maqnetizm» yanlış olduğunu təsdiq edən çox sayda faktlar - «güzgülər» aş­kar­landı. Bu faktların bir neçəsini sadalamaq olar.

Məsələn: Yer kürəsinin qütblərinin hərə­kət­də olması, digər planetlərdə bir neçə qütb olması, ya­xud yox dərəcədə olması, kosmosda çəkisizlik və s. Bunların hamısı ümumdünya cəzbinin qüv­vəsi «maqnetizm» olmadığına işarədir. Bu fakt­lar öz növbəsində Kainatın düzgün öyrənil­məsinə ən­gəl törədir.

- Sizcə ümumdünya cəzbini təşkil edən nə­dir?

- Ümumdünya cəzbini təşkil edən qüvvə keçən əsrin 30-cu illərində İtaliya alimləri Paul və Femi tərəfindən aşkar etdikləri zərrəciklərdir. On­lar bu zərrəciklərə «neytrino» adı verilmişdilər.

Neytrino 50-ci illərdə nüvə reaktorunda, 70-ci illərdə – Günəşdə və kosmosda aşkar edilmişdir. 80-ci illərdə sovetlərdə onun tədqiqatı ilə məşğul olmağa başlanılmışdır.

Neytrino haqqında «Azərbaycan Sovet En­sik­lopediyasında» məlumat var və orada astro­no­miyanın yeni «səhifəsi» olan «neytrino astronomi­ya­sı» haqqında məlumat yerləşdirilib.

Neytrino üçün kainat şəffafdır və bütün göy cisimlərinin bir tərəfindən girib, o biri tərəfindən çıxırlar. Onları tədqiq etmək üçün sovetlər döv­ründə Böyük Qafqaz dağlarının altında laborato­riya yaradılmışdır. Tədqiqatlar nəticəsində müəy­yən edilmişdir ki, neytrino insan təfəkkürünə mə­lum olan ən kiçik zərrəciklərdir.

Lyubimov adlı alim neytrinonun kütləsini öy­rənmişdir. Neytrino insana məlum olan ən yüngül zərrəcik olan elektrondan 30 min dəfə yüngüldür. Kainatda bir santimetrin kubuna 450 neytrino dü­şür. Bu Kainatda mövcud olan bütün zərrəciklər­dən 10 dəfə çoxdur. Yalnız fotonlar neytrinonu bir qədər üstələyir.

Neytrinonun ən vacib xüsusiyyəti odur ki, o cəzb etmək qabiliyyətinə malikdir. Kainatda ney­tri­no, böyük ərazilərdə cəmləşərək, planet və ul­duzlarla bərabər, qalaktikaları da öz cəzb dairələ­rində saxlayırlar. Bu fikir ilk dəfə olaraq, uzun il­lərin müşahidəsindən sonra, Y.B.Zeldoviç söylə­miş­dir və təsdiq etmişdir.

- Sizcə bu əsas verirmi ki, neytrinonu dünya cəzbini təşkil edən qüvvə hesab etsinlər?

Belə deməyə əsaslar çoxdur. Bütün ulduzlar və planetlər neytrino ifraz edir. Böyük Qafqaz dağları altında yaranmış laboratoriya Yer kürəsinin içindən gələn neytrinoları tədqiq etmək üçün ya­ran­mışdır.

Sual olunur: Yer kürəsinin dərinliyində ney­trino ifraz edən mənbə nədir?

Əvvəlcə gəlin planet haqqında məlumat­la­naq. Planet – yunanca «gəzən ulduz» deməkdir. Gü­nəş­dən fərqli olaraq onlar işıq saçmır. Deməli, sön­müş və soyumuş ulduzlardır. Son tədqiqatlara əsa­sən, planetlərin heç birinin tərkibi və yaşı bir-birinə uy­ğun gəlmir. Bu planetlərin müxtəlif vaxt­da, müx­təlif partlayışdan yarandıqlarını deməyə əsas verir. (Partlayış haqqında söhbət açacayıq).

Müasir dövrdə hələ də bəzi alimlər planet­lə­rin tozdan yaranması fikrindən əl çəkmə­yiblər. Bu­nu yanlış fikir olmasını isbat edən də­lillər kifa­yət­dir. Tərəqqipərvər alimlər planetlərin, ulduzların və qalaktikaların partlayış nəticəsində yaranmasını görürlər, isbat edirlər. Amma bu partlayışların me­xanizmi alimlərə hələ bəlli deyil.

Həqiqətən planetlər sönmüş ulduzlardır. Bü­tün soyuyan obyektlər kimi, planetlərin səthi so­yu­yub, bərkisə də, daxilində istilik qorunub saxlanı­lır. Alimlər Yer kürəsinin daxilində olan qaynar küt­ləni «maqma» adlandırırlar. Bu on minlərlə də­rəcəsi olan, qaynar kütlə vulkanlar vasitəsi ilə Yer səthinin üzünə çıxır. Belə vulkanlar digər planet­lər­də də mövcuddur. Yerin daxilində gedən pro­seslər nəticəsində neytrino yaranır.

Neytrinonu planetlər, ulduzlarla bərabər, qa­laktikalar da ifraz edir. Bütün Kainatın cəzb qüv­vəsini tarazlayıb mövcud vəziyyətdə saxlayan – neytrinodur. Əgər maqnit yalnız tərkibində metal olan əşyaları cəzb edirsə, bütün digər əşyalar ney­trino vasitəsi ilə cəzb olunur, çünki dünyada cəzb etmək qüvvəsinə malik olan ayrı hissəcik, zərrəcik yoxdur. Günəş, planetlər, qalaktikalar və s. göy cisimləri ifraz etdikləri neytrino vasitəsi ilə cəzb yaradır və Kainatı mövcud vəziyyətdə saxlayır…

- Bəylər müəllim, sizin fikrinizə Kainatı və dünyanı idarə edən, təkəmmülünü təşkil edən ən kiçik zərrəcik olan neytrinodur?

- Bəli! Lakin tək neytrino deyil. Neytrino ilə paralel olan digər zərrəcik də iştirak edir. Onlar vəh­dət təşkil edərək, dünyanı idarə edirlər. O zər­rə­ciklər haqqında növbəti söhbətimizdə söhbət aça­cayıq. İndi isə sizin neytrino haqqında fikrinizi təs­diqləmək üçün söhbətimizi davam edək.

Dünya cəzbini təşkil etdiyinə görə neytrino, hər planetin cəzbini onun daxilində yerləşən maq­manın həcmindən asılı olaraq, təşkil edir. Maqma və onun hərarəti böyük olduqda – onun cəzb qüv­vəsi və səthinin sıxlığı da böyükdür.

Məsələn: Yer kürəsinin bir kubmetr küt­lə­sinin çəkisi, Günəşə ən yaxın olan Merkuridən çox yüngüldür. Yer kürəsindən sonrakı planetlərin bir kubmetr səthindən çox-çox ağırdır. Sonuncu planet olan Pluton planetinin bərk səthi demək olar ki, yoxdur, qalmayıb…

«Maqma» soyuduqca – planetin səthi yün­gülləşir, azalır. Tam söndükdə – planetin cazibə qüvvəsi itir, səthində olan cismin çoxu kainata uçur. Hal-hazırda belə hallar Yupiter, Saturn və Uran planetlərində müşahidə edilir. Bu planetlərin ətrafında həlqələr mövcuddur. Neptun planetində nəzəri cəhətdən həlqələrin mövcudluğu olsa da – aş­karlanmayıb, çünki kifayət qədər tədqiq edilmə­yib. Pluton maqması olmayan planetə bənzəyir, çünki tədqiqatlara və fərziyələrə görə, onun bərk səthi yoxdur. O daimi bir orbitdə hərəkət etmir: gah Neptunun orbitinə daxil olur, gah da orbitdən çıxıb qonşu ulduzların planetlərinin orbitinə daxil olur. Bu xüsusiyyətinə görə ona «səyyah planet» ikinci ad verilmişdir.

- Planetlərin ətrafında olan həlqələr nədir?

- Alimlər adları çəkilən nəhəng planetlərin ətrafında olan peyklərlə bərabər, müxtəlif ölçüdə olan bərk suxurlardan və tozdan ibarət həlqələr aşkarlayıblar. Bu həlqələr Saturn planetində daha qabarıq görünür. Alimlər belə hesab edirlər ki, bu səmadan gələn meteorlar hesabına yaranan həl­qələrdir, lakin bunu isbat etmirlər, çünki bu fikri əsaslandırmaq üçün faktlar yoxdur. Yeganə fakt – Yer kürəsində baş verən «meteor yağışıdır»…

Bizim söylədiyimiz fikirlər və nailiyyətlər əsas verir ki, nəhəng planetlərin ətrafında olan həlqələr, planetin özünün cazibə qüvvəsini itir­məsi və fizikada mövcud olan dairəvi fırlanmada mər­kəzdən qaçma qanununa uyğun baş verib. Həmin planetlərin cazibə qüvvəsini itirməklə bərabər və nəhəng olmalarına baxmayaraq, öz ətraflarına Yer kürəsindən iki dəfədən çox tez fırlanırlar. Bu da planetlərin üzərində olan cisim­lərin cazibə qüvvə­sini üstələyən mərkəzdən qaçma qanununa uyğun olaraq – kosmik fəzaya çıxmağa imkan verir. Qeyd olunan səbəblərlə bərabər, Kainatda neytrino axı­nının müxtəlif ərazilərdə və vaxtlarda dəyişkən olduğu üçün planetin fəzaya uçan kütləsi arasında «aktivliyi» və «passivliyi» müşahidə olunur. Ney­trino axınının intensiv olan vaxtında – aktivləşir, passiv olanda – dayanır. Nəticədə mürəkkəb ni­zam­lanmış həlqə sistemi yaranıb. Kainatdan gələn «meteor yağışı»nın nəticəsi heç vaxt belə nizamlı sistem ola bilməz.

Belə «aktiv» və «passiv» dövr, Kainatla bə­rabər, Günəşdə də mövcuddur. Biz o haqda mə­lumatı vaxtaşırı radio və televiziya vasitəsilə alırıq, onların Yer kürəsinə və insanlara təsiri haq­qında bilirik.

Əgər Günəş aktivliyinin Yer kürəsinə təsiri varsa, digər planetlərə də təsiri var. Düşünsən ki, qalaktikamızda on milyardlarla Günəş kimi və on­dan çox böyük ulduzlar mövcuddur, onların tə­si­rinin miqyasını təsəvvür etmək çox çətindir…

Qeyd edim ki, Mars planetinin orbitindən sonra və Yupiter ərazisi Günəş sisteminin «Aste­roid qurşağı» adlandırılır. Astronomlar həmin əra­zidə kilometrlərlə ölçüdə olan iri və bərk asteroid­ləri müşahidə edirlər. Bu asteroidlər Günəş siste­min­də yaranıblar. Marsın orbitindən xaricdə yerlə­şirlər və dairəvi dövr edirlər. Günəş siste­mindən kə­narda yaranan asteroid, yaxud komet, Qaliley kometidir. O demək olar ki, bütün planet­lərin orbi­tinə daxil olur və Günəş ətrafında, planet­lər kimi ellips, yəni yumurta formasında orbitlə dövr edir.

Dairəvi və ellips formaların dövr etməsinin fərqi var. Ellips formasında dövr edən cisim (ko­met) Günəş sistemindən kənarda yaranan komet­dir. Bu kometlər yüksək sürətli olurlar. Günəş cəz­binə daxil olanda sürətlə ona doğru istiqamət­lənir­lər. Foton təzyiqi belə kometləri gəldiyi sürətlə də Günəşin ətrafında dövr etdirib geriyə qaytarırlar və bu orbitdə dövr etməyə məcbur edirlər. Belə kometlər Günəşin neytrino cəzbi vasitəsi ilə hər dövrdə sürəti artırırlar. Sürət artdıqca foton təzyiqi də artır və onlar Günəş sistemini tərk edə bilər, ya­xud planetlərin biri ilə toqquşma ehtimalı yaranar. Belə kometlər Günəşlə yalnız foton təzyiqi olma­yanda, yəni Günəş «sönəndə» toqquşma baş verə bilər.

Günəşin foton təzyiqinin mövcud olmasını təsdiq edən faktlardan biri də odur ki, milyardlarla uzaqlarda yerləşən planetləri öz cazibə dairəsində saxlayan Günəş, özünün daxilində baş verən part­layışlar nəticəsində kainata atılan kütləni geri qa­yıtmağa qoymur. Bu kütlə foton təzyiqi vasitəsi ilə yüksək sürətlə Günəşdən ayrılır və Yer kürəsin­də digər təsirlərlə bərabər «Üfüqi parıltılar» əmələ gətirir.

Dairəvi formada dövr edən meteorlar, aste­roidlər və s. Günəş sistemində yaranıb. O cazibə qüv­vəsini itirməkdə olan planetlərin birindən ay­rılmış bərk və vahid bir suxurdur. Planetlərin cəzb qüvvəsinin zəiflənməsi planetin daxilində olan maq­madan və onun hərarətindən asılıdır. Nə qədər ki, maqma çoxdur və qaynardır – neytrino ifrazatı güclüdür, planetin sıxlığı bərkdir.

Məsələn: Merkurinin ən güclü neytrino if­ra­zatı mövcuddur. Onun bir kubik santimetr küt­lə­sinin ağırlığı, daxilində zəif neytrino ifrazatlı digər planetlərin bir kubmetr və daha artıq küt­ləsinə bərabərdir.

Planetin cəzb qüvvəsinin və səthinin sıxlı­ğının itməsi planetin həcmini artırır. Planetin həc­mi artdıqca dövr edən planetin mərkəzdən qaçma sürəti artırır və nəticədə planet öz səthindəki kütləni saxlaya bilmir və kütlə açıq kosmosa axın edir. Əlbəttə, belə olan halda planeti ən birinci ən ağır kütlələr tərk edir. Bu metal və daş kütləli böyük və bütöv suxurlardır. Görünür ki, bütün planetlər Günəşdən Mars və Yupiter planetlərinin arasında yerləşən «asteroid qurşağı» məsafəsinə çatanda neytrino cəzbini itirir, böyüyür və öz küt­ləsini qoruya bilməyib itirməyə başlayır. Gö­rünür ki, Merkuri planeti Yupiter və digər pla­netlərin orbitinə çatanda, onlar kimi böyüyəcək və kütləsini itirməyə başlayacaq…

Bütün dünya alimləri belə hesab edirlər ki, Yupiter və ondan sonrakı planetlərin həlqələri hə­min planetlərin cazibə qüvvəsinə tabe olan kənar göy cisimləridir. Həmin planetlər onları kosmos­dan cəzb ediblər. Əlbəttə bu fikir yanlışdır. İlk növbədə kənardan cəlb olunmuş cisimlər belə «nizamlı» olmazdır. Astronomlar müşahidə edərək görürlər ki, planetlərdə (Yupiter, Saturn, Uran, Neptun) mövcud olan həlqələr çox nizamlıdırlar və bir deyil. Hər planetin həlqələri iç-içədirlər. Bu iç-içə olan həlqələr bir-birindən cəmi 10-20 km məsafədə yerləşirlər. Bu onu göstərir ki, planetin daxili kütləsinin axını daima olmur. Buna Günəş­də, digər qonşu ulduzlarda, qalaktikamızda və s. baş verən proseslər təsir edir. Bu proseslər dövrü (periodik) baş verir. Alimlərin bu yönümlü tədqi­qat aparmaları zəruridir.