Byudjet hisobi

Byudjet tashkilotining daromadlar va xarajatlar smetalarini ijrosi bo‘yicha buxgalteriya 
balansining sxematik kurinishi. 
AKTIV 

PASSIV 
Bo‘lim

Bo‘lim

I
Nomoliyaviy aktivlar

IV
Kreditorlar

II
Moliyaviy aktivlar

V
Moliyaviy natijalar

III
Debitorlar
BALANS

BALANS
Byudjetdan tashqari hisoblar

4. Byudjet tashkilotlarida byudjet hisobining tashkiliy jihatlari va bosh 
hisobchisining majburiyatlari, huquqlari va javobgarligi. 
O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi qonuniga hamda
Byudjet tashkilotlarida buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi Yo‘riqnomaga (Adliya vazirligida 2010
yil 22 dekabrda 2169-son bilan ro‘yxatga olingan) muvofiq byudjet tashkilotining bosh hisobchisi,

hisobchilari mazkur tashkilot rahbari tomonidan qonunchilikka muvofiq lavozimiga tayinlanadi

va lavozimidan ozod qilinadi.
Agarda tegishli qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa,
tashkilotlarning bosh hisobchilari o‘zlarining tizimidagi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini
yuritilishini va moliyaviy hisobotlarni to‘g‘ri tuzilishini muntazam nazorat qilib turishlari lozim.
Bosh hisobchi boshchilik qiladigan tashkilotning buxgalteriyasi mustaqil tarkibiy bo‘linma
hisoblanadi.
Tashkilot bosh hisobchisi bevosita mazkur tashkilot rahbariga bo‘ysunadi. Buxgalteriya
hisobini yuritish, hisobotlarni tuzish va taqdim qilish masalalari bo‘yicha esa, tashkilotning
rahbaridan tashqari yuqori tashkilot bosh hisobchisiga ham bo‘ysunadi hamda tashkilotda
buxgalteriya hisobini yuritilishiga, moliyaviy hisobotlarni o‘z vaqtida va to‘liq topshirilishiga
hamda yuqoridagi Yo‘riqnoma, shuningdek, boshqa normativ-huquqiy hujjatlarda belgilangan
vazifalarni bajarilishiga javobgar bo‘ladi.
Bosh hisobchi buxgalteriya xodimlari uchun xizmat vazifalarini har bir xodim uchun alohida
belgilaydi. Buxgalteriyada xizmat vazifalari funksional belgilarga qarab taqsimlanadi, ya’ni
xodimlarning har bir guruhiga yoki alohida bir xodimga ishning hajmiga qarab, ma’lum bir soha
biriktiriladi.
Tashkilot bosh hisobchisi lavozimga tayinlanishida va undan ozod etilishida belgilangan
tartibda tashkilot rahbarining buyrug‘iga muvofiq tuzilgan komissiya tomonidan qabul qilish –
topshirish kunida hisob, hisobot va arxiv hujjatlarining holatini ko‘rsatgan holda buxgalteriya
ishlarini qabul qilish–topshirish to‘g‘risidagi dalolatnoma tuziladi. Zarur hollarda, ushbu
komissiya tarkibiga yuqori tashkilot hamda tegishli moliya organlari bilan kelishilgan holda
ularning vakillari ham kiritilishi mumkin.
Quyida buxgalteriya ishlarini qabul qilish–topshirish to‘g‘risidagi dalolatnomani namunaviy
ko‘rinishini keltiramiz:
Byudjet tashkiloti bosh hisobchisining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
• buxgalteriya hisobini yuqoridagi Yo‘riqnomaga va boshqa normativ-huquqiy hujjatlarga
amal qilgan holda yuritish, shuningdek, hisob ishlarini zamonaviy texnik vositalar va axborot
texnologiyalaridan foydalangan holda tashkil etish;
• buxgalteriya hujjatlarini o‘z vaqtida va to‘g‘ri rasmiylashtirilishini hamda amalga
oshirilayotgan operatsiyalarning qonuniyligini oldindan nazorat qilish;
• byudjet mablag‘larini, shuningdek, byudjetdan tashqari mablag‘larni xarajatlar smetasida
ko‘zda tutilgan muayyan maqsadlarga to‘g‘ri sarflanishi, shuningdek, pul mablag‘lari va moddiy
qimmatliklarning butligi ustidan muntazam nazorat qilish;
• tizimiga kiruvchi tashkilotlarda buxgalteriya hisobini qonunchilik talablariga muvofiq
yuritilishini nazorat qilish;
• tashkilotda xodimlarning ish haqlarini va unga tenglashtirilgan to‘lovlarini, shuningdek,
ta’lim muassasalarida talabalarning stipendiyalarini belgilangan tartibda hamda o‘z vaqtida
hisoblab chiqish;
• smeta ijrosi jarayonida vujudga keladigan yuridik va jismoniy shaxslar bilan olib
boriladigan hisob-kitoblarni o‘z vaqtida amalga oshirish;
• pul mablag‘lari, hisob-kitoblar va moddiy qimmatliklar, shuningdek, boshqa aktivlarni va
majburiyatlarni inventarizatsiya qilishda qatnashish, inventarizatsiya natijalarini o‘z vaqtida va
to‘g‘ri rasmiylashtirish hamda ularni buxgalteriya hisobida aks ettirish;
• moddiy javobgar shaxslarga ularning javobgarligida turgan moddiy qimmatliklarning
butligini saqlash va hisobini olib borish yuzasidan tushuntirish ishlarini o‘tkazish;
• moddiy qimmatliklarni olish uchun berilgan ishonchnomalarni hisobini yuritish va ulardan
to‘g‘ri foydalanilishini nazorat qilish;
•
moliyaviy
hisobotlarni
belgilangan
muddatlarda
tuzish
va
topshirish;
• tashkilot rahbari tasdiqlashi uchun xarajat smetalarini va ularga ilova qilinadigan hisob-kitoblarni
tuzish (agar rejalashtirish bo‘limlari yoki ushbu vazifani amalga oshiruvchi lavozim shtatlar
jadvalida
nazarda
tutilmagan
bo‘lsa);

• asosiy vositalar hamda boshqa moddiy qimmatliklarni ularning saqlanish va foydalanish

joylarida
butligini
muntazam
nazorat
qilish;
• buxgalteriya hujjatlarini, hisob registrlarini, shuningdek, xarajatlar smetalarini (ilova hisob-
kitoblari bilan birga) saqlanishini ta’minlash (agar rejalashtirish bo‘limlari yoki ushbu vazifani
amalga
oshiruvchi
lavozim
shtatlar
jadvalida
nazarda
tutilmagan
bo‘lsa);
•
qonunchilikda
nazarda
tutilgan
boshqa
vazifalarni
bajarilishini
ta’minlash.
Bosh hisobchi tashkilotning tegishli bo‘linmalari va xizmatlarining rahbarlari bilan
birgalikda quyidagilarni muntazam ravishda nazorat qilishi lozim:
Byudjet tashkilotining bosh hisobchisi yuqoridagi vazifa va majburiyatlardan kelib chiqqan
holda
quyidagi
huquqlarga
ega:
• buxgalteriya hisobi va nazorat ishlari to‘g‘ri tashkil etilishini ta’minlash yuzasidan tegishli chora-
tadbirlar ko‘rishni tashkilot rahbaridan talab qilish;
• tarkibiy bo‘linmalarda pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni qabul
qilish, saqlash hamda sarflash yuzasidan belgilangan tartibga amal qilinishini tekshirib turish;
• mukofotlar hajmlarini pasaytirish (agarda qonunchilikda belgilangan normalardan oshib
ketgan bo‘lsa) to‘g‘risida tashkilot rahbariga takliflar kiritish;
• tashkilotning barcha bo‘linmalaridan buxgalteriya hisobini yuritish uchun talab qilinadigan
hujjatlar va ma’lumotlarni rasmiylashtirishni hamda buxgalteriyaga taqdim qilishni talab qilish;
•
qonunchilikda
belgilangan
boshqa
huquqlarni
amalga
oshirish.
Bosh hisobchi quyidagilar uchun javobgar hisoblanadi:
• buxgalteriya hisobi noto‘g‘ri yuritilib, natijada tartibsiz holatga kelgani va moliyaviy
hisobot buzilganda (noto‘g‘ri tuzilganda);
• pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni kirim qilish, saqlash va sarflash
yuzasidan
qonunchilikda belgilangan tartibga zid operatsiyalar bo‘yicha hujjatlar
rasmiylashtirilgan va ijroga qabul qilingan hollarda;
• pul mablag‘lari bo‘yicha operatsiyalar, shuningdek, debitorlar va kreditorlar bilan hisob-
kitoblar kechikib hamda noto‘g‘ri amalga oshirilganda;
• kamomadlar, debitorlik qarzlari va boshqa yo‘qotishlarni buxgalteriya hisobidan
chiqarilish tartibi buzilganda;
• buxgalteriya hisobini tashkil etishga doir boshqa normativ-huquqiy hujjatlar talablari
buzilganda.
Mansabdor shaxslar tomonidan noqonuniy xatti-harakatlar qilinayotgani ma’lum bo‘lib qolgan
hollarda, bosh hisobchi tegishli chora ko‘rishi uchun bu haqda tashkilot rahbariga yozma axborot
berishi lozim.
Moddiy javobgar shaxslarni (kassirlar, ombor mudirlari va boshqalar) lavozimga tayinlash,
ozod etish va boshqa lavozimga o‘tkazish masalasi bosh hisobchi bilan kelishib hal qilinadi.
Turli tashkilotlar bilan tuziladigan shartnomalarni, agar ular bevosita tashkilotning moliya-
xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq bo‘lsa, shuningdek, xodimlarga mansab maoshlari, ish haqi ustamalari
hamda mukofotlarni belgilash to‘g‘risidagi buyruqlar va farmoyishlarni dastlab bosh hisobchi
ko‘rib chiqadi va ularga imzo chekadi. Shundan keyingina mazkur hujjatlar tashkilot rahbari
tomonidan imzolanishi mumkin.
Bosh hisobchining pul mablag‘lari, tovar-moddiy va boshqa qimmatliklarni qabul qilish,
saqlash va sarflash bo‘yicha qonunchilikka zid bo‘lgan operatsiyalar bilan bog‘liq hujjatlarni
ijroga qabul qilishi hamda rasmiylashtirishi taqiqlanadi.
Agarda, tashkilot rahbari tomonidan bosh hisobchiga ijro etishi uchun berilgan farmoyish
(buyruq) yuzasidan bosh hisobchi va tashkilot rahbari o‘rtasida ushbu farmoyishni (buyruqni)
buxgalteriya hisobi va hisobotini yuritishning belgilangan tartibiga yoki qonunchilikka
muvofiqligi borasida ziddiyat (kelishmovchilik) yuzaga kelsa, bosh hisobchi ushbu farmoyish
(buyruq)ni ijro etmay turib, zudlik bilan tashkilot rahbariga mazkur holat yuzasidan asoslangan
yozma
axborot
beradi.
Bosh hisobchi tomonidan yozma ravishda axborot berilishiga qaramasdan tashkilot rahbari qayta

yozma farmoyish (buyruq) bergan hollarda, bosh hisobchi ushbu farmoyish (buyruq)ni bajaradi.

Bunda ushbu harakatni sodir bo‘lganligi uchun javobgarlik to‘liq tashkilot rahbariga yuklatiladi.
Shundan so‘ng, tashkilot rahbari o‘zi qabul qilgan qaror to‘g‘risida yozma ravishda uch
kunlik muddat ichida yuqori tashkilotga yoki tegishli moliya organiga habar berishi shart. Shunday
xabarni olgan yuqori tashkilot yoki tegishli moliya organi belgilangan tartibda uni ko‘rib chiqadi
va tegishli chora-tadbirlarni ko‘radi.
Bosh hisobchiga uning hisob va hisobot bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri vazifalarini bajarish
bilan bog‘liq bo‘lmagan topshiriqlarni berish mumkin emas. Shuningdek, bosh hisobchiga pul
mablag‘lari va moddiy qimmatliklar uchun bevosita moddiy javobgarlik bilan bog‘liq bo‘lgan
vazifalarni yuklash mumkin emas. Unga banklar va boshqa tashkilotlardan bevosita pul
mablag‘larini olish taqiqlanadi.