C. M. Keyns və onun davamçılarının adı ilə bağlı olub, iqtisadi nəzəriyyədə "inqilabi dəyişikliklər" P. Samuel­

Birinci yol dövlət borclarının vaxtını uzadaraq, onların uzunmüddətli borclara çevrilməsini və həmin borc­larla bağlı xərclərin azaldılmasını nəzərdə tutur.
İkinci yol isə dövlət borc öhdəliklərinin yerinə ye­ti­rilməsində, əvvəlki razılaşdırılmış şərtlərin dəyiş­diril­mə­si ilə bağlıdır. Ölkənin konkret daxili vəziyyəti və bey­nəl­xalq aləmdə baş verən proseslərlə bağlı, döv­lət borclarının tənzimlənməsi gedişində, könüllü yaxud məcburi üsul­lar­dan istifadə oluna bilər. Dünya ölkələri təcrübəsində, xü­su­silə bazar münasibətləri iqtisadi sis­te­mində ümumiy­yət­lə dövlət borcu, o cümlədən də da­xili borclar təsərrüfat həyatının normal fəaliyyəti üçün təbii və adi bir hal sayılsa da, onun yarada biləcəyi sosial-iqtisadi problemlər unu­dul­mamalıdır.
Hər hansı bir dövlətin xarici ölkələrə, beynəlxalq valyuta təşkilatlarına, banklara, maliyyə-kredit qurum­la­rına olan borcları, dövlətin xarici borcları sayılır. XXI əsrin birinci onilliyində dünya ölkələrinin ümumi xarici borcları bir neçə trilyon dollar təşkil etmişdir. Ayrı-ayrı ölkələrin xarici borclarının həcmi müxtəlifdir. Xarici borcların 15%-i zəif inkişaf etmiş ölkələrin payına düşür. Xarici borcları 100 milyard dolları ötən ölkələr sırasında Braziliyanı, Meksikanı, Rusiyanı, Çini, İndo­ne­ziyanı, Hin­dis­tan və başqalarını göstərmək olar. Post­sovet və post­sosialist ölkələrinin, o cümlədən Azərbay­can Respub­li­ka­sının da 3 milyard dollara yaxın xarici dövlət borcu vardır. Dünyanın yüksək inkişaf etmiş öl­kə­lər qrupuna daxil olan dövlətlərin də xeyli məbləğdə xarici borcları vardır.
Xarici borclar öz xarakterinə görə 2 yerə ayrılır: birin­cisi, dövlət və onun orqanlarının, habelə hakimiy­yətin zəmanəti ilə bankların, şirkətlərin, sahibkarlıq fəaliy­yətilə məşğul olanların aldıqları borclar; ikincisi ayrı-ayrı şir­kət­lərin, müxtəlif təşkilatların, müəssisə­lərin iri birlik­lərin, bankların başqa dövlətlərdən, yaxud beynəlxalq ma­liy­yə qurumlarından kredit kimi aldıqları borclardır. Bi­rinci tip borclar rəsmi dövlət borcları adlanır, ikinci tip borc­­ların məsuliyyətini konkret şirkət və banklar daşı­yır­lar.
Beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuşdur ki, əgər hər hansı bir ölkənin xarici dövlət borcu onun ümumi daxili məhsulunun (ÜDM) 80% səviyyəsinə çatarsa, de­məli vəziyyət təhlükəlidir.
Başqa bir meyar isə dövlətin xarici borcunun həc­minin, ölkənin ixrac məbləğinə olan nisbət göstəri­cisidir. Əgər ölkənin xarici borcu, onun ixracının 20%-ni ötürsə, bu hədd təhlükəli sayılır. Şübhəsiz konkret şərait, ölkənin rastlaşdığı problemlər və perspektivdə həllini gözləyən mə­sələlər bu rəqəmlərdə, göstəricilərdə dəyişikliklər ya­rada bilər. Lakin mütəxəssislərin fikrin­cə, ölkənin xarici dövlət borcunun onun ümumi daxili məhsulunun 20-25%-i həcmində olması normal hesab oluna bilər. Eyni zaman­da ölkənin xarici borcunun həcmi, hazırda dünya təsər­rüfat həyatında baş verən dəyişikliklərlə bağlı 20-30% ara­sında dəyişə bilər.
Dövlətlərin xarici borclarının iqtisadi-sosial nəti­cə­lərini nisbətən "yumşaltmaq" və bu prosesin mənfi cəhət­lə­rini aradan qaldırmaq üçün beynəlxalq miqyasda – Bir­ləşmiş Millətlər Təşkilatı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Dün­­ya Bankı, Paris və London klubları səviy­yəsində, ha­belə "8-lər qrupu" ölkələrinin dövlət baş­çıları görüş­lə­rin­də müzakirə olunub, müəyyən tədbir­lərin həyata keçi­ril­məsi yolunda addımlar atılsa da, problemin həllindən danışmaq çətindir.
Dövlətin xarici borclarının ödənilməsi üçün müx­tə­lif yollardan və vasitələrdən istifadə oluna bilər: a) ölkənin qızıl-valyuta ehtiyatları, dövlətin xarici borclarının ödənil­məsinə yönəldilir; b) xarici dövlət borclarının ödənilməsi müddəti dəyişdirilərək, həmin borcların restrukturizasi­ya­sı, yenidən rəsmiləşdirilməsi həyata keçirilir; c) xarici döv­lət borcu olan ölkənin əm­lakı, müəyyən obyekt­lə­ri, müəssisələri həmin bor­cun əvəzi kimi ödənilir; ç)ya­ran­mış borclarını ödə­mək üçün dövlət beynəlxalq bank­lara və ma­liyyə qu­rum­larına müraciət edir; d) dövlət xarici borc­lar prob­lemini peşəkarlıqla həll etmək əvəzinə, ölkə əha­lisini "qənaətcil olmağa", dözümlülük nümayiş etdir­məyə, indiki borcları gələcək nəsillərin hesabına ödənilə­cəyi çağırışları ilə çıxış edərək, təbliğat xarakterli işlərlə də məş­ğul ola bilər.
İqtisadçılar və mütəxəssislər, siyasi xadimlər və iş­gü­zar biznes-sahibkarlıq dairələrinin nümayəndələri tərə­fin­dən dövlətin istər daxili, istərsə də xarici borc­larını təh­lil edib qiymətləndirmək istiqamətində, eyni zamanda bu problemin həlli yolları haqqında həm müs­bət, həm mənfi fikirlər səslənməkdədir. Bəzi müəlliflər göstərirlər ki, xü­susi mülkiyyət, tələb-təklif, iqtisadi sər­bəstlik və rə­qabət prin­sipləri əsasında fəaliyyət gös­tərən bir sis­tem­də, döv­lətin daxili-xarici borclarının olması, tamamilə normal, ha­belə təbii hadisədir. Xüsu­silə, müasir iqtisadi inteqra­si­ya və qloballaşma şəraitin­də, vahid dünya təsərrüfat sis­te­mi­nin formalaşdığı bir vaxtda, dövlət borcları iqtisadi inkişaf üçün ciddi əngəl sayıla bilməz.
Başqa bir qrupun mövqeyinə görə isə əksinə, müasir mərhələdə ölkələrin daxili və xarici borclarının təd­ricən artması meyli, həmin borcların ölkələr üzrə böl­güsü, ödə­niş müddətləri, faiz dərəcələri həm indiki vəziy­yət, həm də gələcək perspektivlər baxımından böyük na­rahatlıq doğu­rur. Onların fikrincə, dövlətlərin daxili-xarici borcları ilə müasir dünya təsərrüfat siste­mində və beynəlxalq iqti­sa­di ticarət əlaqələrində baş verən böhran əlamətləri, qiy­mətlər sıçrayışı, inflyasiya, işsizlik, sosial-iqtisadi gər­gin­liklə, əhalinin həyat səviy­yəsi arasında bilavasitə yaxud dolayı yollarla əlaqə vardır. Ona görə də həm ayrı-ayrı döv­­lətlər, həm də nüfuz­lu beynəlxalq təşkilatlar və ma­liyyə-kredit qurum­ları, yaranmış mürəkkəb, eyni zamanda ziddiy­yətli pro­seslərin qarşısını almaq üçün hüquqi, iqti­sa­di, inzi­ba­ti təşkilatı tənzimləmə mexanizminin səmərəli üsul­la­rını işləyib hazırlamağa, ən başlıcası isə həmin vasi­tə­­lərin uğur­la həyata keçirilməsinə çalışırlar.