Caner akkaya

6. İSLAMİ MORTGAGE UYGULAMALARI

İngiltere’de 1.8 milyon dolayındaki Müslüman azınlığın İslam hukukuyla uyumlu mortgage uygulamalarına ilişkin taleplerinde büyüyen bir artış bulunmaktadır.

İslam hukukuna göre faiz ödemelerinin yasaklandığı bilinmekte olup, HSBC ve Lloyds TSB gibi bankalar müşterilerine İslami Mortgage seçenekleri sunmaya başlamışlardır. Piyasa araştırma şirketlerinden Datamonitor’un tespitlerine göre, kendi pazarındaki bu boşluğu iyi değerlendiren söz konusu bankaların girişimleri önemli bir kilometre taşı oluşturmaktadır.

İslam hukukuna göre, mortgage kredileri nedeniyle tahsil edilen faizler kabul edilmeyecek niteliktedir, çünkü ticarete konu edilen malın değeri ile doğrudan ilişkili olmadığı söz konusu faizlerin fazladan haksız yere yapılan ödemeler olduğu ileri sürülmektedir. Bu nedenle, İngiltere’de yaşayan Müslüman azınlıkların dini inançları ile İngiliz mortgage piyasasının gerçekleri çatışıyor gözükmektedir.

İslam hukukuna göre kira ödemeleri faiz ödemesi niteliğinde değildir. Bu nedenle, İngiltere’de söz konusu talepleri karşılamak isteyen finansal kuruluşların ve bankaların kira ödemesi şeklinde bir sistem üzerinde çalıştıkları bilinmektedir.

İngiliz Bankerler Birliği’nin tahminlerine göre; İslami mortgage uygulamalarının İngiltere’deki finansal hacmi 92.2 milyar dolar düzeyine ulaşmıştır. Nisan 2003 döneminde İngiltere’de İslami mortgage uygulamalarına yönelik olarak bazı vergisel kolaylıkların, özellikle damga vergisine ilişkin yükümlülükler için sağladığı, söz konusu uygulamaların kiralama sözleşmeleri yoluyla gerçekleştirildiği, bu sözleşmelerin 25 yıla kadar vadeli olarak yapıldığı, kiralama sözleşmelerinin bir nevi finansal kiralama uygulamasına benzer bir şekilde hazırlandığı gözlemlenmiştir. İslami mortgage uygulamalarında fiyatlamaların geleneksel mortgage fiyatlamalarından daha maliyetli olmayacağı konusunda bu seçenekleri sunan bankalar prensipte uzlaşmıştır.

İngiltere’de Lloyds TSB Bankası, Müslümanlar tarafından faiz ödemesinin “Riba” olarak görüldüğünü bir veri olarak kabul ederek, konut için borç para vermek yerine konutun satış fiyatının % 90 oranına kadar gelen kısmı peşin ödemekte kalan kısmı alıcıdan tahsil ederek ilk aşamayı tamamlamaktadır. Konutu alan müşteri daha sonra banka tarafından peşin ödenen kısmı sözleşmeyle belirlenen bir sürede kira ücreti ile birlikte ödemektedir. Bu yöntemle, banka faiz ödemelerini devreden çıkarmaktadır. Aslında bu yöntemde borç verilen paranın ücreti olan faizin yerine başka bir enstürüman yerleşmektedir ki bu da kira ödemesidir. Bu yöntemde evin yasal sahibi krediye ilişkin tüm borçlar ödeninceye kadar bankadır. Oysa geleneksel mortgage uygulamalarında konutu satın alan alıcılar sisteme girdikleri andan itibaren bu konutun sahibi olarak kabul edilmektedirler. Ancak, ödemelerini geciktirerek sorun yaratmaları halinde ipotek altında olan konut üzerindeki tüm mülkiyet hakları ortadan kaldırılmaktadır.

İslami bankalar tarafından verilen mortgage kredilerinde, banka kredi faizi yerine, geçici bir süre için alınan evin kira gelirinden faydalanmaktadır. Yani evi alan kişi, evin taksitlerinin yanı sıra bankaya bir süre için kira da ödemektedir. Sürenin sonunda evin tapusu alıcının üzerine geçirilmektedir. “Liara metodu” da denilen bu metodun yanı sıra, bir de evin banka tarafından satıcıdan alınıp, faizleri de içine katılarak yüksek bir fiyatla alıcıya satılmasını öngören murabaha metodu uygulanmaktadır. Bu metodla, alıcı bankaya faiz yerine yüksek taksitler ödemektedir.

Sonuç olarak, söz konusu tanımlamalar veya kullanılan diğer argümanlar küresel finans piyasalarında fırsatları değerlendirmeye yönelik girişimlerin pazarlanmasını sağlamaktadır. İslami finansal ürünlerine tüm dünyada olan talepte her yıl % 17 oranında bir artış olduğu tespit edilmiştir. Dünyada yaklaşık 300 civarında İslami finans kuruluşu bulunmaktadır. İslami mortgage araçlarının tercih edilmesinde en önemli unsur, finans sağlayacak olan kuruluşun riskleri ve kazançları yatırımcı veya alıcı ile birlikte paylaşılacağına ilişkin verilen güven duygusudur.