Canlı sistemlərdə mexaniki hərəkətin qanunları haqqında elmdir. Ġdman biomexanikası idman texnikasının
Yüklə 0,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bədən çəkisinin təyini - Yeməkdən qabaq tibb tərəzisində təyin edilir. Bədən
hissələrinin çəkisini isə keçən əsirin axırında O.FĠĢe dondurulmuĢ meyitlər üzərində oynaqlardan hissələri ayırmaqla onların çəkisini təyin etmiĢdir. Bu çəkiləri bildikdən sonra BUAM- ı təyin etmək mümkündür. BUAM 2 üsulla- analitik və qrafiki üsulla təyin edilir. Analitik üsul hesablama yolu ilə aparılır. Qrafik üsulu isə paralel qüvvələrin cəmlənməsi əsasında olur. TƏSĠREDĠCĠ ƏZƏLƏ QÜVVƏSĠNĠN MĠQDARININ TƏYĠNĠ Əzələ gücünü təyin etmək üçün hərəkətə müqavimət göstərən bütün qüvvələri bilmək lazımdır. Adətən müqavimət iki qüvvə ilə ətalət və ağırlıq qüvvəsi ilə Ģərtlənir. Bunu belə yazmaq olar: M=M+M , yəni bədənin hər hansı bir hissəsinə təsir edən əzələ qüvvəsi momenti, həmin hissəyə təsir edən ətalət qüvvəsi və ağırlıq qüvvəsi momentlərinin cəbri cəminə bərabərdir. Qüvvə təsiri momneti onun qoluna olan qüvvə ölçüsünün hasilinə bərabərdir. Ətalət qüvvəsi və ağırlıq qüvvəsinin qolu promer üzrə müəyyən edilə bilər. Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, bu nöqtələrin tətbiq nöqtəsi bədən hissəsinin ağırlıq nöqtəsidir. Promer üzrə bədən hissəsinin fırlanma oxunu da müəyyən etmək olar. Əzələ gücü ətalət qüvvəsini dəf etməlidir. Həm də ağırlıq qüvvəsini bərabərləĢdirməlidir. Hərəkət aparatı iĢinin xarakteri fiziki hərəkətlərin texnikasına aid bir sıra məsələləri həll etmək üçün icra edilən iĢin ölçüsünü qiymətləndirmək lazımdır. Təcrübə Ģəraitində görülən iĢin ölçüsünü cihazların köməyilə (erqometrlərlə) müəyyən edilir. Əzələ iĢini öyrənilməsi üçün elektromiqrafiq üsulun tətbiq edilməsi. Bu və ya digər hərəkətin icrasında hansı əzələlərin iĢtirak etməsini, vaxtın ölçüsünü və əzələlərin hansı qüvvə ilə iĢlənməsi məsələlərin aydınlaĢdırmaq üçün elektromioqrafiq üsuldan istifadə edilir. Hər bir dəfə əzələdə oyanma təsiri altında gərginlik baĢ verən zaman onda elektrik potensialı yaranır. Bu hərəkət potensialı osiloqrafda yazı həmçinin burada vaxt da qeyd edilir. Bu yazılara əsasən təyin etmək olur ki, hansı əzələlər hansı hərəkəti icra edirlər, hansı ardıcıllıqla iĢləyirlər, onların oyanması nə qədər müddətdə davam edir və hansı nisbi qüvvə ilə gərginləĢirlər. Hərəkətin təhlili üçün hərəkətin eyni vaxtda elektromioqrafiyası kino çəkiliĢinin xüsusi böyük əhəmiyyəti vardır. Bu və ya digrə hərəkət fazasında iĢləyən əzələni bilmək üçün elektromioqrammanı və kinokadrları ərzində birləĢdirmək lazımdır. Fiziki hərəkətlərin biomexaniki tədqiqat metodları 4.7 Biomexaniki məlumatların təhlilini ardıcıllığı Hərəkətin tədiqqatı haqqında müxtəlif üsulların köməyi ilə əldə edilən bütün materiallar cədvəl Ģəklində sahə və vaxt birləĢdirilir.Hərəkətin fazalarının,sürət və sürətləndirilmə,təsiredici qüvvələrinin miqdarı ve elektronioqramma vaxtin oxu vasitəsilə qrafiki olaraq birləĢdirilir. Məsələn,velosiped sürənin ayağının hərəkətin. Hərəkətin təhlilinin əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, insan tərəfindən həmin hərəkətin icra edəndə onun kinematik və dinamik quruluĢunu aydınlaĢdırmaq,mexaniki və fizioloji iĢini müəyyən etməkdir.Hər bir fiziki hərəkət qarĢısınnda müəyyən məqsəd qoyulur. Fiziki hərəkətin təhlili bu məqsədin necə həll olunacğını göstərməlidir.Hərəkəti təhlil edərkən hər Ģeydən əvvəl onu hissələrə,yəni dövrlərə və fazalara bölmək lazimdir.Sonra hər fazanı,onun davamiyyətini,təkrar olunma zamanı onun dəyiĢikliklərini təhlil etmək lazımdır.Xarici və daxili qüvvələr arasIndakı qarĢılıqlı təsiri aydınlaĢdırmaq,daxili qüvvələrin fəallığını təyin etmək, onların fəalliyyətini hərəkət üzvlərin vəzifələrinə əlaqələndirmək vacibdir.Hərəkət zamanı meydana çixan səhvləri göstərmək (əgər varsa) və onları aradan çıxarmaq üçün yollar axtarıb tapmaq. Ġnsan bədəninin ümumi ağırlıq mərkəzi Bənin ayrı-ayrı hissələrin çəkisi bütöv bədən çəkisindən aslıdır.Bədənin bütünhssələrin öz çəkisi vardır.Təcrübü yoll O.FiĢer və N.A .BernĢteyn bədən hissələrin çəkisini və onların ağırlıq mərkəzlərini təyin etmiĢlər. Bədənin bütün hissələrinin ağırlığına bərabər təsir edn qüvvələrin qoyuldugu nöqtə bədənin ümumi ağırlıq mərkəzi sayılır. Deməli,biomexanikada həm bütün bədən hissələrinin ağırlıq mərkəzi ve həm də bədənin ümumi ağırlıq mərkəzi ayırd edilir. Cismin istinad səthi nə qədər böyük olarsa və ağırlıq mərkəzi aĢağı yerləĢərsə,bir o qədər müvazinət möhkəm olar.Ġstinad səthi kiçik və ağırlıq mərkəzi nisbətən yuxarıda olduğuna görə insan möhkəm müvazinət saxlaya biməz. Rahat ayaqüstə durarkən UAM texminən II oma fəqərəsi bərabərlərində yerləĢir.UzamıĢ vəziyyətdə UAM baĢ tərəfə 1% qədər yerinə dəyiĢir.Qadınalarda kiĢilərə nisbətən 1-2% aĢağıda yerləĢir.Məktəb yaĢlı uĢaqlarda böyüklərə nisbətən yuxarıdı. Bədənin vəziyyəti dəyiĢdikdə UAM da oz yerini dəyiĢir. Önə və arxaya bükülmə vəziyyətində UAM bədəndən kənarda da ola bilər. Braunes və FiĢer bədənin ayrı-ayrı hissələrinin ağırlıq mərkəzini təyin edərək gostərmiĢlər ki,baĢın UAM-ağırlıq mərkəzi turk Ģəhərindən 7mm arxada yerləĢir.Gövdənin ağırlıq mərkəzi I bel fəqərəsinin önündə yerləĢir.Ətrafların AM ayrı-ayrı hissələrin pronsimal və distal uclarindan 4:5 nisbətilə ayrılan nöqtəsində yerləĢir. Bədənin UAM təyin etmek üçün təcrübi və ya hesablama üsullarından istifadə edilir,lakin hesablama üsulundan daha geniĢ istifadə olunur.Hər hansı bir vəziyyətdə UAM koordinatların hesablama yolu ilə təyin etmək üçün aĢağıdakılari bilmək lazımdi : 1.Bədənin ayrı-ayrı hissələrin vəziyyəti 2.Bədən hissələrinin ayrılıqda çəkisi 3.Bədən hissələrinin AM-nin vəziyyəti Bədənin UAM hesablama yolu ilə təyin etmək üçün Varion teoremindən istifadə edilir.Bu teorem belədi. “Ona nisbətən qüvvə onların cəmi həmin ona nisbətən bərabər bərabər təsirdici qüvvə anına bərabərdir.” Ġnsan hər bir zaman cazibə qüvvəsinin təsiri altındadır.Ağırlıq qüvvəsi bədənin çəkisinə bərabərdir.Ağırlıq qüvvəsinin istiqaməti vertikal olaraq aĢağı uzanır.Üzü aĢağı hərəkətdə ağırlıq qüvvəsi hərəkətedici qüvvədir.Üzü yuxarı hərəkətdə isə ağırlıq qüvvəsi yavaĢıdan qüvvədir.Horizantal istiqamətdə neytral qüvvədir. Ağırlıq qüvvəsi hərəkət fəaliyyətində mühüm rol oynayır,bədənin vəziyyətlərini və hərəkətlərinin koordinasiyasını təmim edir. Mexanikada qüvvə dinamometr ilə ölçülür.Qüvvənin vahidi fizikada 1 dinadir,praktikada isə kiloqramdir.1 kq = 980 000 dina Agırlıq qüvvəsi iĢi bədən çəkisinin hərəkətlərinin çıxıĢ və son vəziyyətlərinin hündürlüyünün fərqinə vurma hasilinə bərabərdir.A=Phs-c.Burada A-ağırlıq qüvvəsi,P-bədən çəkiĢi,h- hündürlükdür. 5.1 Mürəkkəb hərəkətlərin kinematikası. Mürəkkəb hərəəktlər o hərəkətlərə deyilir ki,eyni zamanda həm irəli,həm də dövri hərəkətlə mümkün olsun.Bu hərəkətlər biokinematik zəncirdə birləĢmiĢ bədən hissələrini bir neçə hərəkətindən əmələ gəlir.Məsələn,topu atan əlin hərəkəti,qıçın və gövdənibn həmçinin əl oynaqlarında hərəkətlərin nəticəsində əldə edilir. Azadlıq dərəcəsi çox olan biokinematik zəncirdə kinematika çox mürəkkəbdir.Açıq zəncirlərin birləĢmələrində hər bir hərəkət daha uzaq hissələrin yoluna,sürətinə və sürətləndirməyə təsir edir. Sürətin istiqamətindən asılı olaraq bədən hissələrinin hərəkəti dövri-qayıdıcı,irəli- qayıdıcı və dairəvi ola bilər. BirləĢmələrin quruluĢu oynaqlarda ox ətrafında bir tərəfə qeyri-məhdud dönmələr etməyə imkan verir.Ona görə bütün hərəkətlər qayıdıcı xarakter daĢıyır.Dövri- qayıdıcı hərəkəylər bükülmə-açılma və ya supinasiya-pronasiya hərəkətlərini xatırladır. Biokinematik zəncirdə müxtəlif oynaqlarda dövrü hərəkətlərin müəyyən saziĢliyi bədənin son hissələrinin irəli hərəkətinə imkan verir(bazu və dirsək oynaqlarında dövri hərəkətlərdə boksçunun əli və ya ayaqla təkanda qaçan adamın govdəsi). Nəhayət Ģarabənzər oynaqlarda mürəkkəb dairəvi hərəkətlər mümkündür.Bu zaman 2 hərəkət saziĢə girir: Həm boylama ox və həm də oxun ətrafında bədən hissəsi.yalniz bu cür konusabənzər hərəkətlər qayıdıcı hərəkətlər olmadan da yerinə yetirilə bilər. 5.3 Xarici və daxili qüvvələr Hərəkət aparatının kinematik zəncirlərinin hərəkəti insan bədəninə nisbətən daxili ve xarici qüvvələrin əlaqəsi nəticəsində əldə edilir. Xarici qüvvə bədənə xaricdən təsir edən qüvvədir.Xarici qüvvə müxtəlif cisimlər arasındakı qarĢılıqlı təsiri təyin edin. Fiziki hərəkətləri icra edən zaman insan bədəninə təsir edən xarici qüvvələr aĢağıdakılardı: 1.Ağırlıq qüvvəsi və ya cazibə qüvvəsi-insanın çəkisi ilə təyin olunur. 2.Dayaq reaksiyası-bərk dayaq meydançasının qarĢılıqlı təsiri. 3.Ġnsan onu əhatə edən maddi qarĢılıqlı təsirdə meydana çıxan baĢqa qüvvələr- alətin çəkisi,baĢqa insanın əzələ qüvvəsi,cisimlərin əlalət qüvvələri. Daxili qüvvə-bədənin daxilində yerləĢən qüvvədir və ya bədənin ayrı-ayrı nöqtələri və hissələri arasındakı bir-birinə qarĢılıqlı təsir edən qüvvədir.Ġnsanın daxili qüvvələrinə əzələ qüvvəsi,reaksiya qüvvələri (dayaq reaksiyası və bədən hssələrinin ətalət qüvvələri), əzələ və bağların dartma qüvvəsi və s. aiddir. Göstərdik ki,əzələ qüvvəsi daxili qüvvədir,yaıniz bu qüvvə ilə mexanikanın I qanunu göstərir ki,hərəkət-yerləĢdirmə ilə əldə edilməz.Hərəkət üçün mütləq xarici qüvvələrin təsiri lazımdır,yəni insanın baĢqa cisimlərlə əlaqəsi olmalıdı Fiziki hərəkətləri icra edən zaman insan bədəninə təsir edən xarici qüvvələr aĢağıdakılardır: 1) Ağırlıq qüvvəsi və ya cazibə qüvvəsi - insanın çəkisi ilə təyin olunur. 2) Dayaq reaksiyası - bərk dayaq meydançasının qarĢılıqlı təsiri. 3) Ġnsanın, onu əhatə edən maddi mühitlə qarĢılıqlı təsirdə meydana çıxan baĢqa qüvvələr- alətin çəkisi, baĢqa insanın əzələ qüvvəsi, cisimlərin ətalət qüvvələri. Yüklə 0,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|