Ce ilk düzenli Rus donanması oluşturulmuştur

Babıâli tarih boyunca birçok defa yan­gın felâketine uğramış, bazdan kendi içinden, bazıları ise çevresindeki mahal­lelerden çıkan ateş sonunda harap ol­muştur. Fakat her seferinde çok kısa sü­re içinde yeniden yaptırılmıştır. Babıâ­li'nin 1152 Zilkadesi sonlarında (Şubat 1740) Harem kapısı bitişiğinde Ağalar Dairesi'nden çıkan yangınla önce Arz Odası ve Hasır Odası'nın tutuştuğu. Di­vanhane kapısına kadar geldiğinde ter­sane neferlerinin gayretiyle Arz Odası'-nın halatlarla çekilip yıkılması suretiyle yangının önlendiği bilinmektedir. Fakat çobanların getirdikleri otlar, tam sön­memiş kerestelerden on dört gün sonra yeniden parlayarak başta Harem Daire­si olmak üzere sarayın kurtulan kısım­ları da yanmıştır (Subhî, s. 172-173). On beş yıl sonra 29 Eylül 1755'te Demirka-

pı semtinde bir evden çıkan yangında da Babıâli tamamen yandığından yeni­den yapılıncaya kadar Sultanahmet'in aşağısında Kadırgalimanı semtindeki Esma Sultan Sarayı sadâret makamı ola­rak kullanılmıştır (Vâsıf, I, 66). 1169 Mu­harreminde (Ekim 1755) yeniden yapımı­na başlanarak aynı yıl içinde tamamlan­mış ve 6 Şevval 1169 (4 Temmuz 1756) günü bir ziyafet verilerek açılışı "debde-be-i mülûkâne ve tantana-i hüsrevâne" ile yapılmıştır. Babıâli'nin bu yapılarının basit bir krokisine sahip olduğumuzu sa­nıyoruz. Fransız elçisi Comte de Choiseul-Gouffier'nin maiyetindeki ressam ve mü­hendislerden Fr. Kauffer'in ilk olarak 1776'da çizdiği, 1786'da düzelttiği ve sonraları J. D. Barbie" de Bocage tara­fından bazı tamamlamalarla F. İ. Mei-ling'in büyük kitabında yayımlanan sa­ray ve çevresinin planında, "Vezir-SĞrai ou La Porte" (Palais du Grand Vezir) yazısı ile Babıâli işaretlenmiştir. Bu planda or­tası avlulu, üstü açık kare bir bina oia-rak gösterilen sarayın dışında Alay Köş­kü ile arasında bir meydan vardır ve bu­rada tam ortada bir de nöbetçi kulübe­si bulunmaktadır. Sarayın dışında Sir­keci tarafında "Ecuries" yazısı ile yine ortası avlulu büyük bir ahırlar binası da işaretlenmiştir. Tomruk binası denilen Harem kısmı da herhalde bu planda ahır-iar olarak işaretlenen büyük yapının bir kanadı idi. Bu basit şemanın dışında Başbakanlık Arşivi'nde daha iyi planla­rın bulunabilmesi de muhtemeldir.

İstanbul Kültür ve Sanat Ansiklo-pedisi'nm "Babıâli" maddesinde, kay­nak gösterilmeksizin, "1808'den sonra­ya ait tarihî bîr belge"ye göre Babıâli'­nin mimari düzeni hakkında bazı bilgi­ler verilmektedir. Buna göre Babıâli'­nin arka tarafında Tomruk Dairesi de­nilen ikinci bir kısım vardı. "Alt katının bir kısmı kagir olmak üzere Harem ve Selâmlık daireleri, ahırları, anbarları ve

silâhhâne ile cebehâneyi ve vâsi avlu ve bahçeleri şâmil cesîm ahşap bir daire idi. Bu dairenin Soğukçeşme tarafından hakikaten âli olan cesîm bir kapudan gi­rilen büyük bir ev-altı avlusu ve bu av­ludan Naili Mescid tarafından çıkılır bah­çe kapusı ve bu bahçe meydanında Ça-vuşbaşı, Tevkii, Telhisçi kapuları ve Naili Mescid mahallesine nazır Divanhane ve bunun merasim kapusı var idi. Elyevm mescid denilen caminin etrafı hanelerle muhat ve o nam ile mevsuf bir mahalle olup buradan dar bir geçit ile zikrolu-nan resmî kapufarın açıldığı meydanlı­ğa geçilir İdi; vezir teşrifatına mahsus Bâbıâsafî ve binek taşı dahi burada idi... Beşir Ağa Camii ve sebilin önündeki dar bir çıkmaz sokağın müntehasını Harem kapusı olan Tomruğun arka kapuları teş­kil ederdi. Naili Mescid tarafından dahi Tomruğa girilen ve aynı mevkiden çavuş­lar ve kavaslar ve seyisler dairesine ve hanedanın güzarına mahsus olan muh­telif kapular olup, Harem İle Selâmlığın iltisaki olan zülvecheyn sofalar burada idi. Vezir dairesi bu kısmın üzeri olup dairenin buradan, Ayasofya'ya doğru im-tidad eden kısmı reis ve kethüda daire­lerini muhtevi idi. Şengül Yokuşu'na ve Fatma Sultan Mektebi sokağına muvazi sebil, cami ve kütüphaneye jBeşİr Ağa Külliyesi olmalı] karşı olan aksâm-ı eb-niye, sokak ile yüz teşkil eder ve şehni-şinleri dahi hâvi bulunurdu. Alay Köş-kü'nün tamamen karşısında Bâb-ı Ek-ber denilen en muhteşem kapu mevcut olup, üstünde kethüda-yı sadr-ı âlînin makam odası mebni idi. Odanın kapu üzerinde teşkil eylediği şehnişinleri ve altındaki payende direklerin arası boş idi. Babıâli'nin sarnıç, izbe, mahzen gibi birçok teferruatı dairenin altında oldu­ğu gibi tahtezzemin bodrumları ve tü­nelleri dahi vardı. Kalem memurları, hâ-cegân vesair rüesâ deniz tarafındaki kı­sımda icrâ-yı me'mûriyet ederler, her-

kesin hanesine avdetiyle dairenin tati­linden sonra bu kısımda hademeden ve nöbetçilerden başka kimse kalmaz idi. Sadrazamın dahi dairenin garp tarafın­daki cenahı üzerinde Ebüssuûd cadde­sine kadar uzanan fevkani bir kısımda­ki resmî odalarına çekilerek hususi Se­lâmlık Dairesi olup Naili Mescid mahal­lesi tarafındaki mebni ve Divanhâne'ye muttasıl olan daireye geçer ve beytûtet için de Harem Dairesi'nin bulunduğu Tomruk Dairesi'ne mürur eyler idi. Tom­ruk denilen kısım iki parçadan mürek­kep idi. Kısm-ı şarkîde Harem-i Âsafî Dairesi ve diğeri de kısm-ı garbîde mut-baklar ve kışlalar vesaire mebni olan yer idi. Etrafta dahi sunûf-ı askeriyyeden birçoğunun karakolhâneleri var idi". As­lı tesbit edilemeyen ve hatta hangi ta­rihe ait olduğu kesinlikle bilinemeyen, ifadesinden de yayımlayanlar tarafından bazı kelimelerinin değiştirildiği anlaşı­lan bu metin, Babıâli'nin oldukça etraflı bir tasvirini vermektedir. Tarifi yapılan Babıâli binalarının Beşir Ağa Külliyesi tarafındaki şahnişinli dairelerini tasvir ettiği tahmin edilen, 1802'de Konstan-tin İpsilanti'nin pek tantanalı biçimde Babıâli'ye kabul törenini gösteren bir resim vardır. Aslının nerede olduğu be­lirtilmeyen bu resim Halûk Şehsuvaroğ-lu tarafından kopya ettirilerek yayımlan­mıştır. Resimde buradaki dairelerin bir kısmının cephe mimarisi açık şekilde gö-

388

rülmektedir. Bu mimari. Babıâli'nin Av­rupa üslûbunu almasından Önceki gö­rünümünü aksettirmektedir.

Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa'ya karşı ayaklanan yeniçerilerin 16 Kasım 1808 gecesi Soğukçeşme tarafındaki bü­yük girişi önünde ot yakarak başlattıkla­rı yangın bütün Babıâli'yi sarmış ve Mus­tafa Paşa sığındığı bir mahzende âsiler tarafından kubbenin delinmesine çalışıl­dığını anlayınca ateşlediği bir barut fı­çısının patlaması ile mahzenin üstü ve çevresindeki yeniçerilerle birlikte berha­va olmuştur. Bir yıl kadar öylece kalan Babıâli arsasına yeni bir binanın yapımı­na 15 Şubat 1810'da başlanmış ve kısa sürede bitirilmiştir (Şânlzâde, I, 146-339], Fakat bu bina da 2 Ağustos 1826'da çı­kan Hocapaşa semti yangınında bir de­fa daha harap olmuştur. Yeniçeri teşki­lâtı kaldırıldıktan sonra Süleymaniye'de Ağakapısı denilen Yeniçeri Ağası Sarayı Meşîhat-i İslâmiyye Dairesi'ne tahsis edil­mişse de henüz içine yerleçilmediğin-den hükümet daireleri geçici olarak bu­raya taşınmıştır. Bu arada Sadrazam Se­lim Paşa'nın kardeşi Hazinedar Halil Bey sadâret makamının yeniden yapılma­sı ile görevlendirilmiş, inşaat 22 Eylül 1827'de tamamlanarak açılışı yapılmış­tır {Lutfî.V, 166,227).

Alay Köşkü (veya Soğukçeşme) tarafın­daki geniş saçaklı ve iki yanında çeşme­ler olan gösterişli kapı da R. Walsh'in 1838'de yayımlanan kitabında Th. Al-lom'un çizdiği bir gravürde aynen bu­günkü şekliyle görüldüğüne göre Sultan II. Mahmud devrine aittir. Esasen bunu belirten kitabesi de kapısı üstünde bu­lunur. Son yıllarda Turing ve Otomobil Kurumu'nun gayretleriyle iki defa te­mizletilerek tamir edilen bu mermer gi­riş, geniş bir saçağın koruduğu yuvar­lak bir kemer halindedir. Kapının üstün­de uzun bir kitabe ile tuğra yer alır. Üst­te İse sivri bir kubbe vardır. Girişin iki yanında nöbetçilerin durması için birer niş (Alloin'un gravürüne nazaran bugün bunlar daha sade görünümlüdür], ayrıca üzerleri saçaklı bir çift çeşme de bulu­nur. Böylece Babıâli'nin saray ile bağlan­tısını sağlayan dış kapısının gösterişli bir mimariye sahip olmasına azami dikkat gösterilmiştir. 20 Ocak 1839'da Dahiliye Dairesi altındaki ahırdan başlayan yan­gın sonunda Babıâli bir defa daha yan­mıştır. Bundan sonra Sadâret Konağı'-nın yapımına kagir olarak girişilmiş, 26 Mart 1844'te tamamen Batı Avrupa üs­lûbunda inşa edilen bina ve müştemilâtı

bitirilerek açılışı yapılmıştır (Lutfî, V, 138 ; VII, 69, 85]. Bu defa çevrede istimlâkle­re de girişilerek Babıâli'nin yayıldığı sa­ha genişletilmiştir. Sultan II. Mahmud devrinde başlayan yeniliklerle Babıâli'­nin sadrazamın ikametgâhı olmasından vazgeçilmiş, burası sadece devlet daire­si olmuş ve 1839 yangınından sonra da Harem Dairesi tamamen kalkmıştır. Top-kapı Sarayı Müzesi Arşivi'nde Babıâli bi­nasının yapımının bitmesi üzerine yazıl­mış bir telhis bulunmaktadır {Arşiv KUa-uuzu, I, 52).

Bu yeni binanın dış manzarasını gös­teren iyi bir resim, 14 Kânunusâni 1867 tarihli Âyme-i Vatan dergisinde basıl­mıştır. Resmin sağ tarafında şimdiki mi­marisiyle Naili Mescid görülür. Sütunla­ra oturan çıkmalara ve bol sayıda pen­cereye sahip olan bu Batı üslûbundaki binanın yüksek bir bodrum katının üs­tünde iki katı daha vardır. Yalnız orta­da Şûrâ-yı Devlet Dairesi'nin olduğu kı­sımda on uzun sütuna dayanan üçüncü bir çıkma katı bulunmaktadır. Bu katın arası balkonlu iki çıkması, tam neo-kla-sik Avrupa üslûbunda birer üçgen alın­lık (fronton) ile süslenmiştir. Babıâli Yo­kuşu tarafındaki kanadın bir yüzünde, üstünde kitâbesiyle esas giriş bulunu­yordu. Buradan geçilen Sadâret Daire­si'nin ortasında geniş bir sofa vardı. So­fanın güney ucunda ise direklere oturan çıkmaya uzanan meclis salonu yer almak­taydı. Bu salonun duvar ve tavan süsle­mesi tamamen Batı Avrupa'nın neo-kla-sik üslûbunda yapılmıştı. Bugün eski Ba­bıâli'den kalan tek yer bu salondur. İs­viçreli Mimar G. Fossati'ye bir de arşiv binası siparişi verilmişti. Fossati'nin in­şa ettiği binanın içi, yangına karşı em­niyetli olması için Tersane'de hazırlanan demirlerden yapılmıştır. Ortasında bir kubbesi olan bu yapı hâlâ durmaktadır. Naili Mescid'in arkasında yine kagir ola­rak inşa edilen küçük bina ise kütüpha­ne olarak tasarlanmıştı. 23 Mayıs 1878'-de binanın tam ortasındaki Şûrâ-yı Dev­let Dairesi'nden çıkan yangın altı saat sürdü. Adliye, Dahiliye ve Hariciye nezâ­retlerinin daireleri yanarken Sadâret Dai-resi'ni kurtarmak mümkün oldu. 0 gün­lerde İstanbul'da bulunan L. Frager adın­da bir kişinin aldığı krokiye göre Ferat isimli bir ressamın çizdiği ve Paris'teki bir Fransız gazetesinde basılan resim bu yangını bütün dehşetiyle gösterir. Ayrı­ca bu yangının ortadaki yüksek bölüm ile Soğukçeşme tarafındaki kanadı tah­rip ettiğini de açıkça belli eder. Babıâli

bu yangının arkasından da derhal ta­mir edilmiştir. Sonuncu yangın 6 Şubat 1911'de yine orta kısımda çıkarak Şû-râ-yı Devlet ve Dahiliye Nezâreti daire­leri yanmış, Sadâret Dairesi'nin ise bazı kısımları mahvolmuştur. Bu yangından sonra eskisine göre daha alçak ve çok daha basit mimarili olarak yapılan Ba­bıâli binası Cumhuriyet devrinde İstan­bul valiliği olmuştur. 1950'lerden itiba­ren binada değişiklikler yapılmış, bu ara­da eski çevre duvarı kaldınlmışsa da emniyet bakımından demir parmaklıklı bu duvarın yeniden yapılması 1985'te uygun görülmüştür. Babıâli'nin Sadâret Dairesi kanadı ile buradaki esas girişi ve önündeki çevre duvarının iyi bir fo­toğrafı, İsveçli fotoğrafçı G. Berggren'İn XIX. yüzyıl sonlarında çektiği resimler arasında bulunmaktadır. Eski Sadâret Dairesi'nin sofası ile toplantı salonu da restore edilmiştir. Mermer kaplı olan ana girişin gerek basamakları gerekse biçimi 1986-1987'de değiştirilmişse de alınlıktaki kitabesi muhafaza edilmiştir. 1940'lardan sonra yeni bir adliye bina-

sının inşası düşünüldüğünde bazıları es­ki Tomruk arsasını ileri sürmüşler, fa­kat bu görüş destek bulmamıştır.

BİBLİYOGRAFYA:

Subhî, Tarih, s. 172-173; Vâsıf, Târih, I, 66; Şânîzâde, Târih, I, 146-339; Lutfî, Târih, V, 138, 166, 227; VII, 69, 85; I. Melling, Voyage Pittoresçue de Constantinople et des Riues du Bosphore, Paris 1819 (sondaki planlar); R. Walsh — Th. Allom, Constantinople and the Scenery of the Seuen Churches of Asta Minör, London, ts., II, 67-71 (burada verilen bilginin Babıâli ile ilgisi yoktur, yalnız gravür değerli­dir); Arşiv Kılavuzu, İstanbul 1938, I, 52; Tan­zimat !, İstanbul 1940, sondaki resimler kısmı, 1. resim; Mustafa Cezar, "Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yan­gınlar", Türk Sanatı Tarihi Araştırma ue İnce­lemeleri, istanbul 1963, I, 356 (1740 yangını), 360 (1755 yangını), 367 (1808 yangını), 370 (1826 yangını), 376 (1878 yangını), 377 (1911 yangını); L. Wigh, Fotografiska uyer fran Bos-poren och Konstanünopel-Photographic Vieıvs of the Bosphorus and Constantinople, Stock­holm 1984, resim 60; Halûk Şehsuvaroğlu, Asır­lar Boyunca İstanbul, istanbul, ts., s. 181-184; Abdurrahman Şeref, "Babıâli Harikleri", TOEM, II (1327), s. 447-450; Tayyib Gökbilgin. "Babı­âli", İA, II, 174-177; R. Ekrem Koçu, "Babıâli", İSLA, IV, 1746-1750, 1762-1765 (yangınlar]; J. Deny, "Bâb-ı CÂH", El2 (İng.), I, 836-837; İstan­bul Kültür ue Sanat Ansiklopedisi, İstanbul 1982,11,939-944. m

İH Semavi Eyice

BABIÂLİ BASKINI

Balkan Harbi sırasında

İttihatçılar tarafından gerçekleştirilen

kanlı hükümet darbesi

(23 Ocak 1913).

II. Meşrutiyetin ilânında rol oynayan İt­tihat ve Terakki Cemiyeti 31 Mart Vak'a-sı'nda orduya dayanarak iktidarı ele ge­çirdikten sonra ülke yönetiminde tek söz sahibi parti durumuna geldi. İttihatçı-lar'ın meclise dayalı bir dikta rejimi uy-

gulamaları ülkede hızla gelişen bir mu­halefet cephesini de ortaya çıkardı. 1911 yılında Hürriyet ve İtilâf Fırkası kurul­du. Yoğun baskı altında yapılan ve son­radan "sopalı seçim" olarak ifade edilen 18 Ocak 1912 seçimlerini İttihatçılar ka­zandı. Bunun ardından İttihatçılar'in par­tizanca tutumları daha da arttı. Arna­vutluk'ta çıkan isyanı bastırmak üzere gönderilen asker arasında İttihatçılar'ın politikasını beğenmeyen muhalif subay­lar, "Halâskârân" veya "Halaskar Zâbi-tân" adını verdikleri bir grup kurup dağ­lara çıktılar. Bu grubun İstanbul'daki mensupları hükümete bir muhtıra vere­rek meclisin dağıtılmasını, Kâmil Paşa başkanlığında yeni bir hükümet kurul­masını, aksi halde yönetime el koyacak­larını bildirdiler. İttihatçılar buna boyun eğmek zorunda kaldılar ve 16 Temmuz 1912'de Said Paşa kabinesi yerine Gazi Ahmed Muhtar Paşa başkanlığında ye­ni bir hükümet kuruldu. "Büyük Kabi­ne" veya "Baba-oğul Kabinesi" denilen yeni hükümetin İttihatçılar'ın çoğunluk­ta bulunduğu meclisten güven oyu ala­maması üzerine sadrazamın isteğiyle padişah parlamentoyu feshetti.

8 Ekim 1912'de çıkan Balkan Harbi, siyasî görüş ayrılıkları dolayısıyla parça­lanmış olan Osmanlı ordusunu hazırlık­sız yakaladı. Birbiri arkasına alınan kö­tü sonuçlar Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükümetini istifaya zorladı. Balkan dev­letlerinin Trakya'ya doğru ilerledikleri bir sırada Kâmil Paşa kabinesi kuruldu (29 Ekim 1912). Tekrar iktidarı ele geçir­mek hırsı ile çırpınan ve savaşta mey­dana gelecek yenilgiyi hükümet değişik­liği için kullanmayı amaçlayan İttihatçı­lar ordu içinde partizanca davranışlarda bulunmaktan çekinmediler. Halâskârân grubuna mensup olmayan subaylardan pek çoğunu elde ederek orduda bulunan eski taraftarlarını da siyasî faaliyetlere şevkettiler.

Bu sırada Bulgar ordusu Çatalca'ya dayanmış ve Balkan devletleriyle Lond­ra'da yapılan görüşmeler Edirne ve Ada­lar yüzünden sonuçsuz kalmıştı. Büyük Avrupa devletleri 17 Ocak 1913'te Babı­âli'ye verdikleri bir nota ile Edirne'nin Bulgaristan'a ve Adalar'ın da kendileri­ne bırakılmasını istediler. Tekliflerin gö­rüşülmesi için Dolmabahçe Sarayı'nda iktidar ve muhalefetten ileri gelen devlet adamlarının katıldığı bir "şûrâ-yı umû­mî" toplandı. Edirne için yeni bir çözüm şeklini teklif eden bir cevabî notanın ya­zılması kararlaştırıldı (22 Ocak 1913).

389

Bu arada İttihatçılar uzun süredir ta­sarladıkları hükümet darbesini gerçek­leştirmek için harekete geçtiler. Bir gün önce sarayda alınan kararlan ve henüz büyük devletlere verilecek cevabî nota­nın hazırlanmadığını bildikleri halde hal­ka Kâmil Paşa kabinesini Edirne'yi Bul-garlar'a terketmiş gibi göstererek ya­pacakları hükümet darbesine millî bir galeyan şekli vermek istediler. Elçilere verilecek cevabî notayı görüşmek üzere hükümetin Babıâli'de toplandığı gün (23 Ocak 1913) Enver Bey, yanında Yâkub Ce­mil, Mümtaz, Mustafa Necib. Ömer Na­ci gibi İttihat ve Terakki'nin ileri gelen­lerinden sekiz on kişi olduğu halde, par­tinin Nuruosmaniye Şeref sokağındaki merkezinden ata binerek Babıâli'ye doğ­ru yola çıktı. Talat Bey ise birkaç İttihat­çı subay ile birlikte kıyafet değiştirerek daha önce Babıâli'ye gitmişti. Enver Bey ve yanındakilere yol boyunca çoğunluğu çocuk olmak üzere halk da katıldı. Ka­labalık ellerinde bayraklar olduğu halde tekbir getirerek Babıâli'ye doğru ilerle­di. Enver Bey ve yanındakiler dış sofaya vardıklarında sadâret yaveri Nâfız Bey odasından fırladı İse de baskıncıların ate­şi sonucu öldürüldü. Harbiye nazırının yaveri Kıbrıslızâde Tevfik Bey de aynı şe­kilde vuruldu. Tevfik Bey de ölmek üze­re iken ateşlediği tabancasıyla İttihatçı-lar'ın fedailerinden Mustafa Necib Bey'i öldürdü. Ortalığa dehşet salmak için so­fanın büyük camlanna ateş edilerek cam­lar büyük gürültülerle yere indirildi. Gü­rültüyü duyan kabine üyelerinin her biri bir yere sığındı. Harbiye Nâzın Nâzım Paşa ise ne olduğunu anlamak için dı­şarıya fırladı. Baskıncılar, bu sırada ka­pıyı bekleyen polis komiseri Celâl Bey'i de Öldürerek iç sofaya girmişlerdi. Nâ­zım Paşa, İttihatçılar'a doğru ilerleyip yüksek sesle çıkıştığı bir sırada Yâkub Cemil tarafından şakağından vurularak Öldürüldü.

Enver ve Talat beyler kapıyı hızla aça­rak sadrazamın odasına girdiler. Enver Bey sadrazama sert bir ifadeyle mille­tin kendisini istemediğini ve istifa et­mesini bildirdi. Kâmil Paşa da hiçbir şey söylemeden bir kâğıt alarak asker tara­fından gelen teklif üzerine istifaya mec­bur kaldığını padişaha hitaben yazdı. Enver ve Talat beyler buna "ahali" keli­mesini de ilâve ettirip "ahali ve asker tarafından" şekline sokturdular.

Enver Bey, yanına Mâbeyn Başkâtibi Ali Fuad Bey'i de alarak saraya gitti. Sul­tan Reşad, İttihatçı lar'ın teklif ettiği Mah-

390

mud Şevket Paşa'yı derhal sadrazam ta­yin etti. Mahmud Şevket Paşa, yanında Enver Bey ve Ali Fuad Bey olduğu halde gece otomobille Babıâli'ye geldiği za­man, sadârete tayin edildiğini bildiren fermanı okuyacak kimse bulunmadığı için bu işi bizzat kendisi yapmak zorun­da kaldı. Bir taraftan da Cemal Bey (Pa­şa) İstanbul muhafızlığını, Azmi Bey po­lis müdürlüğünü ve Enver Bey'in amca­sı Halil Bey merkez kumandanlığını ele geçirerek etrafa gerekli emirleri verme­ye başladılar. Talat Bey Dahiliye nazırı vekili unvanını kullanarak vilâyetlere ikti­dar değişikliğini bildiren telgraflar çek­ti. Bu telgraflarda Kamil Paşa hüküme­tinin Edirne vilâyetini tamamen ve Ada-lar'ı kısmen düşmana bırakmaya karar verdiği ve bu kararını gayri mesul bir meclise tastık ettirdiği ve bu sebeple millî galeyan sonunda devrildiği bildiri­liyordu.

Yeni hükümetin ilk icraatı, Ali Kemal ve Rıza Nur gibi muhalifleri tevkif etmek oldu. Eski kabine üyelerinden Sadrazam Kâmil Paşa, Şeyhülislâm Cemâleddin Efendi, Maliye Nâzın Abdurrahman Bey ve Dahiliye Nâzın Reşid Bey memleke­ti terke mecbur edildiler. Gazi Ahmed Muhtar Paşa ve Kâmil Paşa hükümetle­ri aleyhinde, savaşa girmek ve savaşı kö­tü yönetmek iddiasıyla tahkikat açıldı. Edirne'yi kurtarmak propagandasını ya­yarak işe başlayan yeni hükümet, Kâmil Paşa kabinesinin bir hayli yumuşattığı barış şartlarından daha ağırlarını kabul etmek zorunda kaldı. Uğrunda hükümet darbesi yaptığı Edirne'yi 30 Mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması'yla Bulgaris­tan'a terketti.

Babıâli baskınıyla iktidarı ele geçiren İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı mağ­lûbiyetine kadar muhalefeti sindirerek ülkeyi tek partili bir rejimle yönetti (bk.

İTTİHAT ve TERAKKİ CEMİYETİ).

BİBLİYOGRAFYA:

Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, 11/1, s. 248-261; 11/2, s. 254-271; 11/4, s. 252-293; Danişmend, Kronoloji, IV, 397-401; Ali Fuat Türkgeldi, Gö­rüp İşittiklerim, Ankara 1984, s. 77-83; Midhat Sertoğlu, Mufassal Osmanlı Tarihi, İstanbul 1963, VI, 3500-3511 ; Şevket Süreyya Aydemir, Enuer Paşa, İstanbul 1971, II, 374-400; Cemâl Paşa. Hâtıralar, İstanbul 1977, s. 6-7, 11-17, 31 -36, 38-53; Tahsin Üzer, Makedonya'da Eşkı­yalık Tarihi ue Son Osmanlı Yönetimi, Ankara

1979, s. 314. 320, 323, 326; Fethi Okyar, Llç Devirde Bir Adam (nşr, Cemal Kutayl, İstanbul

1980, s. 147, 150, 182-184, 202; Tarık Zafer Tu-naya, Türkiye'de Siyasal Partiler, İstanbul 1984, 1,6-8, 13,26, 122-123, 126,270-271.277,333. 338, 345, 375, 560. m

Hül Cevdet Küçük

BABINGER, Franz

(1891-1967) ■ Alman tarihçi ve şarkiyatçısı.

Almanya'nın Weiden şehrinde doğdu. Yüksek öğrenimini Münih Ludwig-Maxi-milan Üniversitesi'nde yaptı ve 1914 yı­lında Felsefe Fakültesi'nde takdim ettiği Gottlieb Siegfried Bayer (1694-1738), Ein Beitrag zur Geschichte der Mor-genlandischen Sludien im 18. Jahrhun-d'ert I Gottlieb Siegfried. Bayer (1694-1738), XVIII. yüzyılda Doğu araştırmalarına bir katkı) München 1915; adlı teziyle doktor oldu. Birkaç ay sonra başlayan 1. Dünya Savaşi'na topçu.yedek subayı olarak ka­tıldı. 1915 yılında.'Türkiye'de ki Alman ka­rargâhında görevlendirildi, İstanbul'a gel­di ve bir süre Çanakkale savaşlarında bu­lundu. Buradan savaşla ilgili olarak gön­derdiği yazıları Frankfurter Zeiîung ga­zetesinde yayımlandı. Kendisi Çanakka­le'de Miralay Mustafa Kemal'le tanıştı­ğını ve irtibat subayı olarak görevlendi­rildiğini ifade ederse de rütbesi asteğ­men veya teğmen olan bir gencin Mus­tafa Kemal'e ne kadar yaklaşmış oldu­ğu bilinmemektedir. Savaşın sonlarına doğru. Şam'da yayımlanmakta olan Ar-mee-Zeitung JHdirim'ûe de birkaç ya­zısı çıktı. Savaşın sona ermesinden son­ra Almanya'da başlayan karışıklıklarda, Münih'te düzenlenen gönüllü alayında âsilere karşı çarpışan Babinger 1920'-lerden itibaren kendini tamamen aka­demik çalışmalara verdi. Schejch Bedr ed-Dfn, der Sohn des Richters von Si-maw (Simavna kadısının oğlu Şeyh Bedred-din) adlı teziyle 1921 yılında Berlin Frİed-rich - Wilhelms Üniversitesi'nde doçent oldu. Bir süre Prusya maarif nazırlığı yapmış olan o yılların ünlü şarkiyatçısı C. H. Becker'in yardımlarıyla 1924 yılın­da profesörlüğe yükseldi. Bu üniversi­tede kaldığı 1921-1934 yılları arasında yoğun bir çalışma içine girerek birçok kitap ve makale yayımladı. 1934'te öğ­renilemeyen bir sebepten, fakat muhte­melen Naziler'in baskısı yüzünden ve Rumen tarihçisi Nicolae lorga'nın daveti üzerine Romanya'ya gidip Bükreş ve Yaş üniversitelerinde öğretim üyesi olarak çaiıştı.

II. Dünya Savaşı'nın sonlarında Alman­ya'ya döndü. 1948 yılında Münih Ludwîg-Maximilan Üniversitesi Felsefe Fakülte-si'nin Yakındoğu Tarih ve Medeniyeti ve Türkoloji Kürsüsü'nün başına geçen Ba­binger, burada aynı adla bir enstitü kur-

du (Institut für Geschİchte und Kultur des nahen Orients sowie für Türkologie). Fakat zengin bir kütüphanesi olmasına rağ­men bu enstitü herhangi ilmî bir faali­yet göstermedi. Babinger zaten ders ver­meyi pek sevmediğinden bu öğretim üyeliği yıllarında Önemli bir eğitim ve öğ­retim faaliyetinde bulunmadı.

Altmışıncı doğum yıl dönümü müna­sebetiyle 1951 yılında adına, öğrencile­rinden J. H. Kissling ve A. Schmaus'un gayretleriyle Münih'teki meslektaşları tarafından yazılmış makalelerden oluşan bir armağan kitap {Serta Monacensia, Franz Babinger zum 15 Januar 1951, Lei-den 1952) yayımlanan Babinger, 1958'-de Münih Üniversitesi'nden emekli ol­du. Arnavut hükümetinin davetlisi ola­rak gittiği Draç'ta 23 Haziran 1967 tari­hinde öldü. Viyana'ya gönderilen cena­zesi orada yakıldı ve külleri Almanya'da Würzburg mezarlığındaki aile mezarına konuldu.

Türk Tarihîyle İlgili Başlıca Eserleri: 1. Stambuler Buchwesen im 18. Jahrhun-dert (XVIII. yüzyılda İstanbul kitapçılığı, Leipzig 1919). 2. Schejch Bedr ed-Din, der Sohn des Richters von Simaw (Ber­lin 1921). 3. Hans Dernschwam's Tage-buch einer Reise nach Konstantinopel und Klein - asien (Hans Dernschwam'm İstanbul ve Anadolu seyahatnamesi, Mün-chen-Leipzig 1923). 4. Die Frühosmani-sehen Jahrbücher des Urudsch (Han-nover 19251. Oruç Bey'in Tevârîh-i Âî-i Osman'ının tıpkıbasımıdır. 5. Anatoli-sehe Skizzen und Reisebrieîe von A. D. Mordtman (Mordtman'ın Anadolu'dan çizgiler ve seyahat mektupları, Hannover 1925). 6. Dİe Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke (Osmanlı ta­rih yazarları ve eserleri, Leipzig 1927). 7. Aus Südslaviens Türkenzeit (Güney Slav memleketlerinin Türk devri, Berlin 1927). 8. Ders Archiv des Bosniaken Osman Pascha (Boşnak Osman Paşa'nın arşivi, Berlin 1931). 9. Die Vita (Menâgıbnâme)