ÇELİk ahmet çELİK

b) Tazminat isteme koşulları ve hukuksal değerlendirmeler

Tazminat isteme hakkı yasalarda sınırlandırılmış ve bir takım koşullara bağlanmıştır.Yasalarda açıklık bulunmayan durumlar, öğretideki yorumlarla ve yargısal inançlarla belirgin hale getirilmiştir. Her zararlandırıcı eylem maddi tazminat isteğini haklı kılmaz. Örneğin, ölüm nedeniyle destekten yoksunlukta, tazminat isteyebilecek olanlar belli nitelikleri taşımalıdırlar.Desteğin bazı yakınları yaşları veya özel konumları nedeniyle maddi tazminat isteyemezler. Onların kayıpları manevi tazminatla giderilir.

Öte yandan, bir kimsenin ölümüyle dolaylı olarak zarara uğrayanlar destek tazminatı isteyemezler. Örneğin, tiyatro sanatçısının tiyatro sahibi, sinema oyuncusunun ölümüyle filmi yarıda kalan yapımcı, müzik sanatçısının ölümüyle işleri bozulan gazino sahibi, yıldız futbolcunun ölümüyle ödediği yüksek transfer ücreti boşa giden spor kulüp yöneticileri, haksız ve hukuka aykırı olarak ölüme neden olanlardan tazminat isteyemezler.
Ölüm ve bedensel zararlar nedeniyle tazminat isteme hakkının koşulları belirlenirken, bazı akademisyenlerin kitaplarında veya makalelerinde yer alan çok eski yıllara ait, birbirlerinden alıntılarla yinelenen, yaşam gerçeklerine aykırı görüşler dikkate alınmamalı; sorumluluk hukukundaki gelişmelere, Yargıtay’ın kökleşmiş ve ilke haline gelmiş kararlarına göre değerlendirme yapılmalıdır. Buna göre:
Ölüm nedeniyle destekten yoksun kalma tazminatının hukuksal niteliği konusunda tekerleme gibi ezberlenmiş tanımların bugün artık bir geçerliği kalmadığının ayırdına varılmalı; bakım gücü - bakım ihtiyacı gibi nasıl ve neye göre saptanacağı belirsiz değer ölçüleri bir yana bırakılmalı; insan zararlarının bir “mal zararı” değil, “can zararı” olduğu bilinmeli, bu nedenle kalıplaşmış zarar kavramına ve buna bağlı fark kuramına bağlı kalınmamalı; destekten yoksunluğun ölenden bağımsız bir hak olduğu, bir yansıma zarar değil doğrudan zarar olduğu; ölenin mirası ile miras gelirleri ve malvarlığından kaynaklanan gelirler (kira gelirleri, işyeri gelirleri, şirket kâr payları, banka faizleri, değerli kâğıtların getirileri vb) ile yeterli miktarda prim ödenmiş olmasının bir sonucu olarak yakınlara ölüm sigortası dalından bağlanan dul ve yetim aylıkları destekten yoksunlukla ilişkilendirilmemeli; bir Yargıtay kararında denildiği gibi “hukuka aykırı olarak gerçekleşen zararın, zarar görenin kendi imkanlarıyla giderilmesinin, sorumluluğu ortadan kaldırmayacağı, aksi görüşün, zarar görenler yerine, hukuka aykırı eylemle zarar veren kişilerin korunması sonucunu doğuracağı, bunun hak ve adalet ölçülerine ters düşeceği” gerçeği gözönünde tutulmalı; desteğin ölümüyle onun “bedensel ve düşünsel” etkinliğinden yoksun kalındığı, destekliğin yalnız parasal olmayıp daha çok kişilerin birbirlerine “yardım ve hizmet” etmesi yoluyla gerçekleştiği, kişilerin varlıklı olsalar bile yakınlarının ölümüyle destek tazminatı isteyebilecekleri, desteğin bir işi ve kazancı bulunmasa bile yakınlarına yardım ve hizmet yoluyla destek sağlayabileceği gibi, Yargıtay’ın uzun yıllar boyunca birikmiş, yerleşik hale gelmiş ilke kararları, tazminatın hukuksal değerlendirmesi yapılırken dikkate alınmalı ve titizlikle uygulanmalıdır. (Ekte konularına göre bölümlenmiş Yargıtay kararlarına yer verilmiştir.)
Bedensel zararların değerlendirilmesinde de, kazanç kaybı anlayışının geçmişte kaldığı ve yıllar önce terkedilmiş olduğu, onun yerini “güç kaybı” kuramının aldığı; sakat kalan kişilerin kazançlarında bir azalma olmasa bile aynı kazancı elde ederlerken sakatlıkları oranında zorlanacak olmaları nedeniyle “güç kaybı tazminatı” isteyebilecekleri; bir işi ve kazançları olmayanların, yaşlılık ve emeklilik çağını yaşayan kimselerin, henüz çalışma yaşına gelmemiş çocukların, kendi ev hizmetlerini yapan kadınların günlük yaşamlarını sürdürürlerken sakatlıkları oranında zorlanacak olmaları nedeniyle “güç kaybı tazminatı” isteyebilecekleri ve buna ilişkin Yargıtay kararları gözönünde tutulmalı; tazminat hesapları ve hukuksal değerlendirmeler buna göre yapılmalıdır.

(Ekte konularına göre bölümlendirilmiş Yargıtay kararları bulunmaktadır.)