4. SİNFİ DAYAQLARLA İDEOLOJİ DAYAQLARIN UYĞUNSUZLUĞU
Keçən bəhsdə söylədiyimiz kimi, tarixi materializmə əsasən, hər bir tarixi dövrdə, heç bir vəchlə üstqurum bazisdən üstün ola bilməz. Buna görə də hər bir dövrün alimləri, məhz həmin dövrə və zamana bağlıdırlar və zaman keçdikcə köhnəlir, dəbdən düşür, inkar olunur və tarixin arxivinə verilirlər. Biliklər, fəlsəfələr, planlar, dinlər və s. hamısı, yarandıqları dövrün xüsusiyyətlərini əks etdirir və sair dövrlərlə uyğun gələ bilməzlər.
Ancaq əməli olaraq, bunun əksi sübut olunub. Bir çox fəlsəfələr, şəxsiyyətlər, fikirlər – hələ din və məzhəbləri demirik – vardır ki, öz dövrünü və ya təbəqəsini qabaqlayırlar. Bir çox fikirlər vardır ki, zəmanəsinin iqtisadi amilləri dəyişilməsinə və məhv olmasına baxmayaraq hələ də, tarixin səhnəsində yaşayırlar.
Qəribəsi budur ki, Marks burada da, bəzi sözləri ilə marksizmdən fərqlənir. O, özünün məşhur «Alman ideologiyası» kitabında yazır: «Agahlıq, bəzən elə nəzərə çarpır ki, öz dövrünün təcrübi əlaqələrini qabaqlayır və sonrakı dövrün mübarizələrində, ötən tarixçilərin dediklərinə bir həqiqət kimi istinad edilir.»1
Dostları ilə paylaş: |
