1. SÜBUTSUZLUQ
İlk irad budur ki, bu nəzəriyyə sübutsuz və dəlilsiz teoremdən başqa bir şey deyil. Hər hansı tarixi-fəlsəfi nəzəriyyə, ya gərək öz dövrünün tarixi hadisələri əsasında formalaşaraq digər dövrlərə da aid edilsin, yaxud da keçmişdə baş vermiş hadisələrə aid olan tarixi sənədlərə əsaslanaraq indiki və gələcəkdə baş verəcək hadisələrə və proseslərə də şamil olunsun və yaxud, gərək bir sıra elmi, məntiqi və fəlsəfi prinsiplərə arxalanan isbat və müqayisə əsasında sübut olunusun.
Tarixi materializm nəzəriyyəsi bu üsullardan heç biri üzərində qurulmayıb. Nə Marks və nə Engelsin dövrü hadisələri bu yolla izah oluna bilər – hətta Engels bəyan edir ki, mən və Marks bəzi dövrü hadisələrin təhlili zamanı, iqtisadın əhəmiyyəti haqqında bəzi kitablarımızda yol verdiyimiz səhvə görə günahkar deyilik. Çünki, nə həmin hadisələri və nə də bəşər tarixinin neçə min il ərzində olmuş tarixi hadisələrini gözümüzlə görüb isbat etməyə qadir deyildik.
Hətta ötən dövrləri tarixi materializmlə izah etməyə çalışan kitabları oxuduğu zaman, insan onların uzun-uzadı isbatlarından və əsaslandırmalarından heyrətlənir. Bu məsələ, «Dünya tarixi» kitabında daha çox diqqəti cəlb edir.
Dostları ilə paylaş: |
