Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'nın Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Kapasitesinin

Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Alanında Kapasitesinin Güçlendirilmesi için Teknik Yardım Projesi


Kitapçık B32

(Ek I –_ 19 d; Ek II – _30 ç)
Kanatlı Yetiştirme Tesislerinin

Çevresel Etkileri

1. Giriş

Bu sektör, tavuk ve piliç ile hindi ve ördek gibi kümes hayvanı yetiştiriciliğini kapsamaktadır.

Söz konusu faaliyetler, ÇED Yönetmeliği Ek I listesi Madde 19 d) bendinde “Kanatlı yetiştirme tesisleri, [(Bir üretim periyodunda 60.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, damızlık, piliç, vb.) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk esas alınmalıdır)]” ve Ek II listesi Madde 30 ç) bendinde “Kanatlı yetiştirme tesisleri [(Bir üretim periyodunda 20.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, piliç, ve benzeri) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk)]” olarak belirtilmiştir.

Bu belge kanatlı yetiştirme tesislerinin çevresel etkiler konusunda temel seviyede bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) alanında fikir sahibi olmak isteyenler ve planlanan yatırımların temel çevresel etkileri hakkında bilgilenmek isteyen halk, yatırımcı ve diğer ilgili kurum ve kuruluşlar ile onların temsilcileri bu belgenin hedef kitlesidir.
Bu belgeye konu olan tesisler ÇED Yönetmeliği’nin;

• 
  Ek-I listesinin 19. Maddesinin d) bendinde “Kanatlı yetiştirme tesisleri, [(Bir üretim periyodunda 60.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, damızlık, piliç, vb.) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk esas alınmalıdır)]”
  

ve,

• 
  Ek-II listesinin 30. Maddesinin ç) bendinde “Kanatlı yetiştirme tesisleri [(Bir üretim periyodunda 20.000 adet ve üzeri tavuk (civciv, piliç, ve benzeri) veya eşdeğer diğer kanatlılar) (1 adet hindi = 7 adet tavuk)]”
  

kapsamında yer almaktadır.

2. Sektörün Kısa Tanımı

Kümes hayvanı yetiştirme tesislerindeki tüm faaliyetlerin merkezinde, hayvanların bakımı, büyütülmesi ve mamul hale getirilmesi yer almaktadır. Tüm faaliyetlerin en önemli unsuru, hayvanları barındırma sistemidir. Bu sistem aşağıda belirtilen öğeleri içermektedir:

• 
  hayvanların barındırma ıldığı yöntemleri (kafesler, kasalar ve serbest),
  
• 
  üretilen gübrenin uzaklaştırılması ve depolanması (dahili olarak) ile ilgili uygulanan sistem,
  
• 
  iç mekan sıcaklığının kontrol edilmesi ve devamlılığının sağlanması için kullanılan donanımlar,
  
• 
  hayvanları beslemek ve su vermek için kullanılan donanımlar.
  

Kümes hayvancılığının diğer temel öğeleri aşağıdaki gibidir:

• 
  yem ve yem katkı maddelerinin saklanması,
  
• 
  gübrenin ayrı bir tesiste saklanması,
  
• 
  karkasların saklanması,
  
• 
  diğer kalıntıların ve bileşenlerin saklanması,
  
• 
  hayvanların yüklenmesi ve boşaltılması.
  

Bunlara ek olarak, yumurta üreticiliğinde, yumurtaların seçilmesi ve ambalajlanması da gerçekleştirilmektedir.

Kümes hayvanı yetiştirme tesislerinde çok sayıda faaliyet yer alabilmekle birlikte, bunlar arazi varlığı, yetiştirme geleneği ya da ticari çıkarlar gibi sebeplere bağlı olarak çiftlikler arasında farklılık gösterebilmektedirler. Yoğun bir yetiştirme çiftliğinde, aşağıda yer alan faaliyetler ya da teknikler ile karşılaşılabilinmektedir:

gübrenin arazide uygulanması,

gübrenin tesiste işlenmesi

yemlerin çekilmesi ve öğütülmesine yönelik bir tesis

atıksu arıtma tesisi

karkaslar gibi kalıntıların yakılmasına yönelik bir tesis.

Bunlar şematik olarak Şekil 1'de gösterilmektedir.
Şekil 1: Hayvancılık tesislerinde gerçekleştirilen faaliyetlerin genel şeması (Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)
Yumurta üretim sektörünün üretim zinciri, her biri üreme ya da üretim aşamasına karşılık gelen bir dizi faaliyetten oluşmaktadır. Hastalıkların yayılmasını engellemek için, üreme, yumurtadan çıkma, yetiştirme ve yumurtlama aşamalarının her biri farklı alanlar ve farklı çiftliklerde gerçekleştirilmektedir. Diğerlerine nazaran daha büyük tesisler olan, yumurtlama tesisleri genellikle, yumurtaların sonrasında doğrudan doğruya perakende (ya da toptan) satışa yönlendirildiği, yumurtaları derecelendirme ve ambalajlama aşamalarını içermektedir.
Alana düşen kümes hayvanı sayısı, barınma sistemlerine göre farklılık göstermektedir. Genel olarak kullanılan kafes sistemlerinde, sıra düzenine bağlı olarak, 30 – 40 kümes hayvanı/m² aralığında (mevcut zemin alanına karşılık gelen) ve kümes hayvanlarının hareket özgürlüğünü ciddi biçimde kısıtlayan bir barındırma yoğunluğuna sahipken, alternatif sistemler, 7 kümes hayvanı/m² (talaş dökülmüş zemin) ile 12 – 13 kümes hayvanı /m² (geliştirilmiş kafes) gibi çok daha düşük barındırma yoğunluklarına sahiptir.
Ayrıca, yumurtlayan tavuklar, kafessiz barındırma sistemlerinde muhafaza edilmektedirler. Bu barındırma sistemlerinin hepsinin ortak noktası, kümes hayvanlarının daha fazla alana sahip olması ya da tesis içerisinde özgürce hareket edebilmeleridir. Kümes hayvanlarının muhafaza edildiği barındırma yapısı, kafes sistemlerine benzer bir yapıya sahiptir. Çeşitli tasarımlar uygulanmakta olup, bunlar aşağıdaki gibidir:

derin talaş sistemi,

kuşhane sistemi.
Şekil 2: Yumurta üretim sektörü, üretim zinciri örneği (Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)
Piliç üretiminde piliçler, kafes sistemi mevcut olmasına karşın, kafeslerde barındırılmamaktadırlar. Kümes hayvanı et üretiminin önemli bir kısmı, talaş döşeli zeminlerin uygulandığı, tümü-içeride tümü-dışarıda sistemine dayanmaktadır. Bir üretim döngüsünün süresi, hayvanın kesim ağırlığına, kümes hayvanının beslenmesine ve sağlık durumuna sonrasında da tavukların kesimhaneye gönderilmesinin ne kadar sürdüğüne dayanmaktadır. Her döngü sonrasında, barındırma alanı tamamıyla temizlenmekte ve dezenfekte edilmektedir.

Şekil 3: Tavuk üretim sektörü, üretim zinciri örneği (Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)

Yoğun tavuk üretiminde geleneksel barındırma uygulaması, beton ya da ahşaptan, doğal aydınlatmalı ya da aydınlatma sisteminin bulunduğu penceresiz, ısı yalıtımlı ve cebri havalandırmalı, basit kapalı bir bina konstrüksiyonundan oluşmaktadır. Aynı zamanda bu binalar, açık yan duvarlara sahip (jaluzi tipi perdeli pencereleri olan) biçimde inşa edilmekte olup; cebri havalandırma (negatif basınç ilkesi), fanlar ve hava giriş vanaları ile donatılmaktadır.
Hindiler, et üretimi için yetiştirilmekte olup, farklı üretim sistemleri uygulanmaktadır. Burada iki yaş sistemi uygulanabilmektedir. İlk dönem, tüm kuşların 4 ila 6 haftalık oldukları zamana kadar geçen, büyüme dönemleri kapsamaktadır. Ardından, damızlıklar (erkekler) farklı bir barındırma alanına aktarılmaktadır. Yetiştirme dönemi, damızlıklar için 14.5 kg (21-22 hafta) ve tavuklar için de 7.5 kg (16-17 hafta) ortalama kesim ağırlıkları söz konusu olmak üzere, 19-20 haftadır (ayrıca bakınız Tablo 1.1). İkinci sistemde, dört yaş dönemi, damızlıkların 16 haftaya kadar ve tavukların da 12 haftaya adar yetiştirildikleri, dört farklı besleme dönemi doğrultusunda birbirinden ayrılmaktadır. Hayvanlar, başlangıçta çok daha yüksek nüfuslarda barındırılırken, bu oran gittikçe küçülmektedir. Büyüme dönemi sırasında, kuş popülasyonu seyrekleştirilir ve 22. hafta sonrasında kuşların yalnızca üçte biri kalmaktadır.
Genel olarak uygulanan hindi barındırma uygulaması, tavukların barındırılmasına son derece benzer olan, geleneksel barındırma yapısıdır. Hindiler, kapalı, ısı yalıtımlı ve cebri havalandırmalı ya da açık barındırma alanlarında, açık yan duvarlar ve jaluzi tipi perdelere sahip (kısıtlanmamış doğal havalandırma) yapılar içerisinde barındırılmaktadırlar. Cebri havalandırma, fanlar ve giriş vanaları ile uygulanmaktadır.
Ördekler, genellikle et üretimi için yetiştirilmektedirler. Piyasada çok sayıda tür bulunmakla birlikte, ticari et üretimi açısından popüler türler, Pekin ve Berberi olup, Rouen ve Moskof ördeklerinin her ikisi de Barbari türlerindendir. Yumurtlama için farklı türler kullanılmakta olup, Pekin ördekleri, diğer et türü ördekler ile karşılaştırıldığında, daha verimli bir performansa sahiptir. Moskof ördekleri, ağır olan türdür. Sunalar, normalde ördeklerden daha ağırdırlar. Tavuklarda olduğu gibi , et türleri de, yumurta tipi kuşlardan daha ağır yapıya sahiptirler.

Ördekler, açık alanda yetiştirme mümkün olmakla birlikte, barınaklarda muhafaza edilmektedirler. Ördeklerin yetiştirilmesi için uygulanan üç ana barındırma sistemi bulunmaktadır:

• 
  tamamıyla talaş döşenmiş ve oluk üzerine yerleştirilmiş su sistemine sahip,
  
• 
  kısmen sunta/kısmen talaş döşeli,
  
• 
  tamamıyla sunta döşeli.
  

Genel olarak kullanılan ördek barınakları, geleneksel barındırma sistemi olup, tavuk barınaklarına benzemektedir. Bu barınaklar, talaşla kaplı, beton bir zemine sahiptir. Barınak, doğal ya da mekanik bir havalandırma sistemi ile donatılmış olup, iklim koşullarına dayalı olarak ısıtma uygulanmaktadır.
Ördek etinin üretim döngüsü, 21 günlük yetişme döneminden sonra, 47 ila 49 gün arasında bir büyüme dönemine kadar devam eden iki bölümden oluşmaktadır. Yetiştirme ve büyütme aşamaları ayrı barınaklarda gerçekleştirilmektedir. Ördekler tekrar yetiştirilmeye başlamadan önce, yaklaşık 5 ila 7 gün arası süren bir bakım döneminde, gübre alınır ve barınaklar temizlenir ve dezenfekte edilir. Barındırma yoğunluğu her iki aşamada da, genel olarak yetişme dönemi için 16 x 26 m ve son dönem için de 16 x 66 m mevcut zemin alanı olarak alınmakta olup, mevcut zemin alanı açısından 20 kg canlı ağırlık /m² olarak uygulanmaktadır. Sonuç olarak, ördek yetiştirme alanları yaklaşık 20000 genç ördeği ve yine yaklaşık 6000 yetişmiş ördeği barındırabilmektedir.

3. Çevresel etkiler - temel kirleticiler ve bunların insan ve çevre üzerindeki etkileri

1. İNŞAAT ÖNCESİ VE İNŞAAT DÖNEMİ SÜRECİ

İnşaat öncesi ve inşaat faaliyetleri sırasında aşağıda belirtilen çevresel etkiler dikkate alınmalıdır:

1. Hava Kirliliği

• 
  Hafriyat sonucu ve tozlu yüzeylerin rüzgâr ve/veya trafik sonucu ortaya çıkan toz emisyonu,
  
• 
  inşaat makineleri ve trafikten kaynaklıanan kirletici madde emisyonu (NOx, PM₁₀ ve PM_2,5 ve ile benzen).
  

1. Atıksu

• 
  şantiye tesislerinden gelen kaynaklı evsel atıksu,
  
• 
  bina temel çukurlarında biriken kirli su (genellikle askıda katı maddelerden oluşan).
  

1. Katı atıklar

• 
  Hafriyat atıkları
  
• 
  inşaat faaliyetleri sırasında meydana gelenbilecek tehlikesiz atıklar,
  
• 
  inşaat faaliyetleri sırasında meydana gelenbilecek tehlikeli katı atıklar ( kullanılan yağ filtreleri, kontamine temizleme malzemeleri, vb.),
  
• 
  Sökülen makinelerden kaynaklıanan diğer tehlikeli atıkların (atık yağlar, kullanılmış hidrolik sıvılar). oluşması
  

1. Diğer etkiler (gürültü, titreşim, elektromanyetik alan vb.)

2. Gürültü ve titreşim

• 
  Binaların ve/veya donanımlarım kazı ve inşaatında kullanılan makinelerden kaynaklıanan gürültü,
  
• 
  inşaat faaliyetlerinin yarattığı trafikten kaynaklıanan gürültü (hafriyat toprağının taşınması, inşaat malzemelerinin, donanımlarınm ve/veya teknolojilerin şantiyeye ulaştırılması nakliyesi vb.),
  
• 
  Binaların, yolların vb.’nin inşaat faaliyetlerinde kullanan makinelerden kaynaklıanan titreşim.
  

Toprak

• 
  şantiye kapsamında daha önceden gerçekleştirilmiş faaliyetlerin sonucunda kontamine olmuş hafriyat toprağı,
  
• 
  kaza ya da makine arızası sonucunda ortaya çıkanbilecek toprak kirliliği,
  
• 
  kazı faaliyetleri gibi inşaat faaliyetleri esnasında yağmur ve rüzgâr nedeniyle toprak yüzeyinin erozyona uğraması,
  

Flora ve fauna, ekosistemler, korunan alanlar

• 
  Flora ve fauna üzerindeki potansiyel etki (yerel duruma bağlı olarak),
  
• 
  ekosistemler üzerindeki potansiyel etki (yerel duruma bağlı olarak),
  
• 
  Korunan alanlar üzerindeki potansiyel etki (yerel duruma bağlı olarak).
  

2. İŞLETME AŞAMASI

1. Hava Kirliliği

• 
  Tesis faaliyetlerinden kaynaklı amonyak (ör. hayvan atıkları), metan ve azot oksit (ör. hayvan besleme ve hayvan atıkları), biyo-aerosoller ve toz (ör. yem depolama, yükleme ve indirme, besleme ve atıklar) emisyonları,Kümes hayvanı üretiminden kaynaklanan hava emisyonları, ağırlıklı olarak amonyum (örneğin, hayvan atıklarından dolayı), koku (örneğin, hayvanların barındırılması ve atık yönetimi) ile tozu (örneğin, yem depolama, yükleme ve boşaltma ile atık yönetimi faaliyetleri) kapsamaktadır.
  
• 
  binaların ve gübre depolama alanlarının havalandırmasından kaynaklı, gübrenin azotunun giderilmesi sırasında oluşan
  
• 
  Aamonyum gazı ve diğer koku kaynaklarıemisyonları, binaların ve gübre depolama alanlarının havalandırmasından kaynaklananlar da dahil olmak üzere, özellikle gübrenin azotunun giderilmesi sırasında oluşmakta olup, gübre işleme prosesinin her hangi bir aşamasında doğrudan atmosfer salınabilmektedir.,
  
• 
  
  
• 
  Tesis faaliyetlerinden kaynaklı toz emisyonuToz, tesis çevresindeki yerleşim yerleri açısından önemli bir çevresel etki olarak değerlendirilmemekle birlikte, kuru ya da rüzgarlı havalarda rahatsızlıklara sebep olabilmektedir. Toz, görüş alanını kısıtlayabilmekte, solunum sorunlarına sebep olabilmekte ve koku ve hastalıkların taşınmasını kolaylaştırabilmektedir.
  

Tablo 1: Yoğun kümes hayvanı üretim sisteminden kaynaklanan hava emisyonları

Hava emisyonları	Üretim Sistemi
Amonyum (NH3)	Hayvanların barındırılması, gübrenin depolanması ve gübrenin alanlara yayılması
Metan (CH4)	Hayvanların barındırılması, gübrenin depolanması ve gübrenin işlenmesi
Azot oksit (N2O)	Hayvanların barındırılması, gübrenin depolanması ve gübrenin alanlara yayılması
NOx	Binalardaki ısıtıcılar ve küçük çaplı yakma tesisleri
Karbon dioksit (CO2)	Hayvanların barındırılması, gübrenin depolanması ve gübrenin alanlara yayılması
Toz	Yemin çekilmesi ve öğütülmesi, yem depolama, hayvanların barındırılması, satılacak gübrelerin depolanması ve uygulanması

(Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)

2. Atıksu

• 
  Kümes hayvancılığı çalışmaları, kümes hayvanlarının barındırılması, beslenmesi ve sulanması da dahil olmak üzere, depolama ve yönetim faaliyetlerinden kaynaklıanacak çeşitli kaynaklardan atıklara sebep olabilmektediratıklar,
  
• 
  . Yüzey ve yeraltı sularının, besin maddeleri, amonyak, çökelti, böcek ilacı, patojenler ve ağır metaller, hormonlar ve antibiyotikler gibi yem katkıları ile kontamine olma riski,Gübrenin araziye uygulanması gibi atık yönetimi faaliyetleri de, atıklara bağlı noktasal olmayan atık kaynakları oluşturabilmektedir. Atıkların her iki türü de, yüzey sularını ve yeraltı sularını, besinler, amonyum, tortu, pestisitler, patojenler ve ağır metaller, hormonlar ve antibiyotikler gibi gıda atkı maddeleri ile kirletme potansiyeline sahiptir. Kümes hayvanı yetiştirilmesinden kaynaklanan çıkış suları genel olarak, besin maddeleri ile askıda katı madde (AKM) içeriğinin yanı sıra, yüksek organik materyal içeriğine ve bunun sonucunda da yüksek biyokimyasal oksijen ihtiyacına (BOİ) ve kimyasal oksijen ihtiyacına (KOİ) sahiptir.
  
• 
  Hayvan barınaklarının temizlenmesinden kaynaklı
  
• 
  Aatıksular öncelikle, hayvan barınaklarının temizlenmesinden kaynaklanmaktadır. İçme suyundan dökülen tüm sular, genellikle gübrenin bir bölümü olarak uzaklaştırılmaktadır. Yaş gübre (kümes hayvanı tesisi kapsamında kurutma işlemine tabi tutulmayan) üreten çiftlikler bu suyu gübre depolama alanlarında muhafaza edebilmektedir. Kuru gübrenin üretildiği çiftliklerdeyse, atıksu farklı şekilde depolanmaktadır (örneğin, tanklar içerisinde)..
  
• 
  
  
• 
  Yağmur suyu yönetim özelliklerinin yanı sıra, çalışmaların türü ve yoğunluğuna dayalı olarak, bazı tesisler, tipik olarak nihai deşarj öncesinde toplama ve arıtmaya gereksinim duyan noktasal kaynaklar da içermektedir.
  

3. Atık

• 
  Atık yemler, hayvan atıkları ve karkaslar gibi atıklar,
  
• 
  Kümes hayvanı yetiştirme faaliyetleri sırasında oluşan katı atıklar, atık yemler, hayvansal atıklar ve karkaslardan oluşmaktadır. Diğer atıklar, çeşitli ambalaj malzemelerini (örneğin, yem ve pestisitler), kullanılmamış/bozulmuş ilaçlar, kullanılmış temizlik malzemeleri ve varsa atıksu arıtma çamurunu (diğer tehlikeli maddelerin yanı sıra, kalıntı miktarlarda büyüme destekleyiciler ve antibiyotikler içerebilen) içermektedir.
  
• 
  
  

Kümes hayvanı yetiştirme çalışmaları, ağırlıklı olarak gübrenin yanı sıra olmak üzere alt döşeme gibi diğer materyalleri de içeren, önemli miktarda hayvansal atık oluşturmaktadır. Hayvansal atıkların yönetimi, temel olarak, kuru ya da yaş kafes sistemi ya da talaştan oluşan, işletme türüne dayanmaktadır.

• 
  Gübrede azot, fosfor ve amonyak ve diğer gazların emisyonlarına neden olabilecek ve potansiyel olarak sızdırma ya da akış yoluyla yüzey ya da yeraltı sularının kirlenmesi riski oluşturabilecek vücuttan atılan diğer maddeler,Gübre, azot, fosfor ya da hormonlar, antibiyotikler ve diğer ağır metaller gibi verilen temin bir bölümünü teşkil eden diğer dışkılanan malzemeleri içermektedir. Bu maddeler, amonyum ve diğer gazların hava emisyonlarına sebebiyet verebilecek, sızıntı ya da karışmayla, yerüstü ya da yeraltı suları üzerinde potansiyel bir kontaminasyon riski arz etmektedir. Gübre aynı zamanda, özellikle tarımsal gübre olarak uygulanması sırasında gereken şekilde yönetilmediğinde, toprak, su ve gıda kaynakları üzerinde etkiye sebep olma potansiyeline sahip, bakteriler ve patojenler de içermektedir.
  

Kümes hayvanlarının kaskaslarının da, hastalık ve kokuların önemli bir kaynağı olmaları ve hastalık vektörlerini çekebilmeleri sebebiyle, doğru ve hızlı bir şekilde bertaraf edilmeleri gerekmektedir.

4. Diğer etkiler (koku, gürültü, titreşim , elektromanyetik alanvb.)

• 
  Gübre depolama alanlarının havalandırmasından ve gübrenin azotunun giderilmesinden kaynaklı amonyak gazı içeren koku emisyonu,
  
• 
  Amonyum gazı ve diğer koku kaynakları, binaların ve gübre depolama alanlarının havalandırmasından kaynaklananlar da dahil olmak üzere, özellikle gübre azotunun giderilmesi sırasında oluşmakta olup, gübre işleme prosesinin herhangi bir aşamasında doğrudan atmosfere salınabilmektedir. Çiftliklerden yayılan toz, kokunun taşınmasına katkıda bulunmaktadır.
  
• 
  
  
• 
  Yoğun kümes çiftliği birimlerindenKümeslerden, yem üretimi ve taşınmasından, gübre yönetiminden kaynaklı kaynaklanan gürültü ve koku emisyonu., yerel bir çevresel sorun olup, birimlerin yerleşim alanlarına yakın bulunduğu durumlarda, özellikle göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Kümes hayvanı üretim tesislerinde oluşan gürültü kaynakları aşağıdaki gibidir:
  
• 
  kümes hayvanları,
  
• 
  barınma alanları,
  
• 
  yem üretimi ve taşınması,
  
• 
  gübre yönetimi.
  

• 
  Biyolojik aerosoller de, hastalıkların yayılmasında oynayabildikleri rolden ötürü önem arz etmektedirler. Yem türü ve besleme tekniği, biyolojik aerosollerin yoğunluğunu ve emisyonunu etkileyebilmektedir.
  

5. Enerji tüketimi

• 
  Isıtma için kullanılan enerji kullanımı, hayvan türü ile barındırma sistemine bağlı olarak değişmektedir. Yumurtaüretim tesislerinde, barınağın yapay ısıtması, kuşların düşük sıcaklık gereksinimlerine ve yoğun (halen) hayvan nüfusu nedeniyle, genel olarak uygulanmamaktadır. ,
  

Tavuk çiftliklerinde, başlıca enerji tüketimi aşağıdaki faaliyetlerden kaynaklanmaktadır:

• 
  döngünün başlangıç aşamasında, sıcak hava ısıtıcıların sebep olduğu yerel ısıtma,
  
• 
  yemin dağıtılması ve hazırlanması için enerji tüketimi,
  
• 
  kış ve yaz aylarında, 1000 baş hayvan için, 2000 ile 12000 m3/saat arasında değişiklik gösteren, barınak havalandırması için enerji tüketimi.
  

• 
  Yem hazırlamada kullanılan toplam enerji, yemlerin çekilmesi için pnömatik aktarımın kullanıldığı çekiçli bir öğütücü ile yem üretimi söz konusu olduğunda 15 ile 22 kWh/ton arasında değişmektedir. Yemin, çiftlik içerisinde paletler ya da küpler haline getirilmesi bu değeri iki katına çıkarabilmekte olup, bu durumda ihtiyaç ton başına 20 kWh'ye kadar çıkabilmektedir.
  

6. Su tüketimi

• 
  Hayvanların tüketimi, barınma alanlarının, malzemelerin ve tesisin temizliğinde su kullanımıKullanılan toplam su miktarı yalnızca hayvanlar tarafından tüketilen suyu değil aynı zamanda barınakların, donanımların ve çiftlik arazisinin temizlenmesi için kullanılan suyu da içermektedir. Kullanılan temizlik suyu özellikle, çiftliklerde oluşan atıksu miktarını etkilemektedir.
  

Tablo 2: Her bir döngü ve yıl için farklı kümes hayvanı türlerinin su tüketim miktarları

Kümes hayvanı türleri	Ortalama su/yem oranı (litre/kilo)	Döngü başına su tüketimi (l/baş/döngü)	Yıllık su tüketimi (l/kuşun yeri/yıl)
Yumurta tavukları	1.8 – 2.0	10 (üretime kadar)	83 – 120 (yumurta üretimi)
Piliç	1.7 – 1.9	4.5 -11	40 -70
Hindi	1.8 – 2.2	70	130 - 150

(Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)

Tablo 3: Kümes hayvanlarının barınaklarının temizlenmesine ilişkin tahmini su kullanımı

Kümes hayvanı türleri	Her m^2 temizlik için kullanılan m^3 su	Yıllık döngü	Her m^2 temizlik için kullanılan m^3 su
Yumurta tavukları - kafesler	0.01	0.67 - 1	0.01
Yumurta tavukları - derin talaş	>0.025	0.67 - 1	>0.025
Piliçler	0.002 – 0.020	6	0.012 – 0.120
Hindi	0.025	2-3	0.050 – 0.075

(Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)

7. Hammadde tüketimi

• 
  Kümes hayvanlarının yemleri genel olarak, mısır ve soyadan oluşmakla birlikte, diğer hububatlar, bakliyatlar, kök bitkiler ve hayvansal menşeli maddeler (örneğin, balık, et ve kemik yemler ve süt ürünleri) de eklenebilmektedir.
  
• 
  Yemler genellikle amino asitler, enzimler, vitaminler, mineral tamamlayıcılarla desteklenmekte olup, hormonlar, antibiyotikler ve ağır metaller (genellikle kullanılan arsenik bileşik olan roksarzon (3-nitro-4-hidroksifenilarsonik asit) gibi) içerebilmektedir,
  
• 
  Kümes hayvanı yetiştirme faaliyetleri kapsamında tehlikeli maddeler (örneğin, dezenfeksiyon maddeleri, antibiyotikler ve hormonsal ürünler) kullanılmaktadır,
  

Kümes hayvanı yetiştirme faaliyetleri kapsamında tehlikeli maddeler (örneğin, dezenfeksiyon maddeleri, antibiyotikler ve hormonsal ürünler) kullanılmaktadır.

• 
  Pestisitler doğrudan Hhayvanlar ya da yapılara (örneğin, ağıllar ve barınak birimleri), daldırmalı sarnıçlar, püskürtücüler ve sisleyiciler kullanılarak zararlı (örneğin, parazitler ve hastalık vektörleri) mücadelesine yönelik pestisit kullanımı
  
• 
  Barındırma sistemine bağlı olarak talaş kullanımıkullanılabilmektedir. Pestisitler aynı zamanda, yırtıcıları kontrol etmek için de kullanılmaktadır. Pestisitlerden kaynaklanan potansiyel kirleticiler, aktif ve atıl içerikler, seyrelticiler ve kalıcı bozunma ürünlerinden oluşmaktadır. Pestisitler ve bunların bozunma ürünleri, solüsyon ya da emülsiyon olarak yeraltı sularına ya da yüzey sularına karışabilmekte ya da toprak parçacıklarına tutunabilmektedir. Bazı durumlarda pestisitler, yüzey sularının ve yeraltı sularının kullanımını olumsuz şekilde etkileyebilmektedir. Bazı pestisitlerin, olumsuz ekolojik etkilerinin yanı sıra, insanlar üzerinde kronik ya da akut sağlık risklerine sebep olabilmektedir.
  

Kullanılan talaş miktarı, hayvan türü ile barındırma sistemine bağlı olarak değişmektedir.
Tablo 4: Barındırma sistemlerinde kümes hayvanları için kullanılan döşeme malzemelerinin genel miktarları

Hayvan türleri	Barındırma sistemi	Kullanılan döşeme malzemesi	Kullanılan genel miktar
			kg/hayvan/yıl	m^3/1000 baş
Yumurtlayanlar	Derin döşeme	Talaş Ufalanmış saman 38-50mm	1.0	3
Piliçler	Derin döşeme	Talaş Ufalanmış saman Ufalanmış kağıt	0.5 kg/kuş/ürün	2.3
		Turba	0.25 – 0.5 kg/kuş/ürün
Hindi	Derin döşeme	Talaş Ufalanmış saman	14 -15 (dişi) 21 -22 (erkek) (2.7 seri)

(Kaynak: Reference Document on Best Available Techniques for Intensive Rearing of Poultry and Pigs)

3. KAPAMA / İŞLETMEDEN ÇIKARMA

Kapama faaliyetleri sırasında aşağıda belirtilen çevresel etkiler dikkate alınmalıdır:

1. Gürültü ve titreşim

• 
  Ekipman ve teknolojilerin sökülmesi, binaların yıkılması ve altyapı yapılarının hafriyatında kullanılan makinelerden kaynaklıanan gürültü,
  
• 
  Trafikten (ekipman ve teknolojilerin şantiye alanından çıkarılması, bina enkazının temizlenmesi vb.) kaynaklı gürültü,
  
• 
  Ekipman ve teknolojilerin sökülmesi ve binaların yıkılması kapsamında kullanılan makinelerden kaynaklıanan titreşim.
  

1. Hava kirliliği

• 
  şantiye sahası kapsamında hafriyat ve tozlu yüzeylerin rüzgara ve/veya araç trafiğine maruz kalmasından kaynaklıanan toz emisyonu,
  
• 
  Ekipman ve teknolojilerin sökülmesi ve binaların yıkılmasında kullanılan makinelerden ve hafriyat çalışmalarından kaynaklıanan kirletici emisyonu (NOx, PM₁₀ ve PM_2,5 ve ile benzen).
  

1. Atıklar

• 
  üretim tesisinin hizmet işletmeden çıkarılmasının bir sonucu olarak tehlikesiz katı atık üretimi,
  
• 
  Sökülen makinelerden kaynaklıanabilecek tehlikeli katı atık üretimi (kullanılmış yağ filtreleri, kontamine temizleme malzemeleri, vb.)
  
• 
  önceki faaliyetlerin sonucunda kalan kontamine hafriyat toprağı
  
• 
  Sökülen makinelerden kaynaklıanan diğer tehlikeli atıkların (atık yağlar, hidrolik sıvılar) oluşması
  
• 
  şantiye tesislerinden gelen kaynaklı evsel atıksu.
  

1. Toprak

• 
  şantiye kapsamında daha önceden gerçekleştirilmiş faaliyetlerin sonucunda kontamine olmuş hafriyat toprağı,
  
• 
  kaza ya da makine arızası sonucunda ortaya çıkanbilecek toprak kirliliği.
  

4. ÖZET - ÖNCELİKLENDİRME

Kümes hayvanı yetiştiriciliğine ilişkin başlıca ile ilgili önemli çevresel etkiler aşağıdaki gibidir:

• 
  atıklar,
  
• 
  atıksu,
  
• 
  koku emisyonu,
  
• 
  tehlikeli atıklarAtık yönetimi,
  
• 
  Atıksu,
  
• 
  Hava emisyonları,
  
• 
  Tehlikeli maddelerin kullanımı.