Ch’ing Çini’nin Zungarya ve
Der Fischer Weltalmanach 1998
Yüklə 4,65 Mb.
|
Der Fischer Weltalmanach 1998, Frankfurt am Main 1997. İstoriçeskoe Znaçenie Dobrovolnogo Prisoedineniya Başkirii Russkomu Gosudarstvu, Ufa 1982. İtogi Vsesoyuznoy Perepisi Naseleniya 1970 Goda, IV, Moskova 1973. H. Güngör-M. Argunşah, Gagauz Türkleri, Tarih, Dil, Folklor ve Edebiyatı, Kültür Bakanlığı Yayın, Ankara 1991. Kazak ve Tatar Türkleri, İstanbul 1976. Narodnoe Hozyaystva Baskirskay ASSR (1917-1967). Ufa 1967. Narodnoe Hozyaystva i Kulturnoe Stroitelstvo Baskirskoy ASSR, Ufa 1964. N. P. Petrov, “Çuvaşskiy Alfavit”, Voprosı Soverşenstvovaniya Atfavitov Tyurskih Yazıkov SSR, Moskova 1972, s. 189-201. “The Tatar Public Centre (TOTs) “, Central Asian Survey (bundan sonra CAS) (Special Issue Idel-Ural), IX, sayı 2 (1990), s.155-165 Tatarıstan ASSR tarihi. Kazan 1979. A. Taymas, Kazan Türkleri, Ankara 1966. E. Taysin, Tatarıstan ASSR Geografiyesi, 8. bsk. Kazan 1981. A. Temir, “İdil-Ural ve yöresi”, Türk Dünyası El Kitabı (bundan sonra TDEK), s. 1251-1271. S. A. Tokarev, Etnografiya Norodov SSSR, Moskova 1958. “About the Situation in Crimea (Ukraine)”, Undertaken in Accordance with the Article 25th of the Framework Convention for Protection of National Minorities Of Council of Europe, 2000. E. Allworth (haz.), Tatars of the Crimea. Their Struggle for Survival, (Durham-London: Duke University Press 1988). “Crimean Tatars Seek Autonomy Within Ukrain”, Monitor, 24 Mayıs 2000. İ. Çeneli,-E, August Gruber, Krimtatarische Chrestomatia aus Gegenwarttexten, Wiesbaden 1980. N. Devlet, “Topyekün Sürgünün 40. yılı Kırım Türklerinin Sürgünden Sonraki Faaliyetleri”, TDA, sayı 24, s. 102-129. Ayn. mlf., “Lenin Bayrağı gazetesinin 25. yılı ve Kırım Türk Kültürünün Bugünkü Durumu”. Emel (bundan sonra E), sayı 135 (1983), s. 231-239. Ayn. mlf., “Kırım Tatarlarında Çağdaş Gelişmeler”, TDA, sayı 57 (Aralık 1988), s. 1-16. Emel, sayı 184 (Mayıs-Haziran 1991). A. Fisher, The Crimean Tatars, Stanford 1978. Z. Karatay, “Kırım Türklerinin II. Milli Kurultayı”, E, sayı 184, (Mayıs-Haziran 1991) s. 28-36. E. Kırımal, Der Nationale Kampf der Krimturken, Emstedden 1952. H. Kırımlı, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik ve Milli Hareketler (1905-1916), (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1996). G. Simon, Die Nationale Bewegung der Krimtataren (Berichte des Bundesinstitut für ostwissentschatfliche und İntemational Studien), Köln 1975. M. Ülküsal, Kırım Türk-Tatarları, İstanbul 1980. A. Caferoğlu, “Kuzey Azerbaycan”, TDEK, s. 1104-1153. N. Devlet, “Karabağ Olayları”, Türk Edebiyatı, sayı 175 (Mayıs 1988), s. 32-35. N. Devlet,“Kafkasya’daki Gelişmeler ve Türkiye’ye Etkileri”, 21. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Türkiye’nin Genel Vizyonu, Politikası ve Stratejisi, Harp Akademileri Yayın., (İstanbul 2000), s. 113-138. N. Devlet, “Sancılı Bölge: Kuzey Kafkasya”, Tarih ve Medeniyet, sayı 12 (Şubat 1995), s. 18-22. M. Frankland, “If Looks Could Kill at the Coctail Party”, Observer, (30 Ekim 1983). E. Fuller, “More Personnel Changes in Azerbaijan”, Radio Liberty Research Bulletin (bundan sonra RLR), (2 Ocak 1984). P. Kamenka, “Mohammed als ein Unheimilicher Nachbar”, Frankfurter Allgemeine Zeitung, (31 Aralık 1983). Ş. Kuzgun, Hazar ve Karaçay Türkleri, Ankara 1985. K. Öder, Azerbaycan, İstanbul 1982. “Soviet Azerbaijan’s Southern Headache”, Reuter, (10 kasım 1983). “Shiites in the Soviet Union”, AFP, (27 Aralık 1983). A. Tagiye, “Questions and Answers, The Language of lies and the Truth About Languages”, KD, (25 Ocak 1984). S. Oğan, Pazar Ekonomisine Geçiş Suresince Azerbaycan’ın Bölgelere Göre İktisadî Yapısı ve Dış Ekonomik İlişkilerin Analizi, M.Ü. Sosyal Bilimler Enst. Maliye Bölümü Malî Hukuk Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi (İstanbul 1992). N. Eyüpoğlu (haz), “Azerbaycan Halk Cephesinin Kuruluşu”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi, sayı 71 (Şubat 1991), s. 52-62. Y. Aslan, “Azerbaycan” 1991, Yeni Forum, XIII, sayı 273 (Şubat 1992), s. 25-28. A. Yalçın, “Azerbaycan’da İktisadî Reform Sorunları, Yeni Forum, XIII, sayı 274, s. 39-43.
“Altaier, Altai-sajanische Türkstaemme”, Brockhaus (bundan sonra B), I, (1966), s. 384. Atlas SSSR. Moskova 1963. A. Bohmann, “Tuwa, Süd-Sachalin und Kurilen (Die Gebietsgewinne der Sowjetunion in Zentral-und Ostasien)”, Frankfurter Allgemiene Zeitung, (25.9.1979). C. Carlson, “Kazak Writers Wishful about Greater Cultural Autonomy in Yakutia” RLR (16 Eylifl 1983). N. Devlet, “Sibirya’daki Halkların Demografik ve Ekonomik Potansiyelleri”, Sibirya Araştırmaları, Simurg Yayın., İstanbul 1997, s. 25-46. A. İnan, “Sibirya Türkleri”, TDEK, Ankara 1976, s. 1272-1282.
“Jakuten”, B, IX, (1970), s. 369. “Jakutische Autonome Sowjet Republik”, B, IX, (1970), s. 369 vd. “Karagassen-Tofa-Tofalaren”, B, X (1970), s. 744. M.F. Köprülü, “Altaylılar”, İA, I,1950. Karl H. Menges, “Die Türkische Sprachen Süd-Sibiriens”, Tuba (Soyon und Karagas), Central Asıan Review (bundan sonra CAR), IV, (1958/59), s. 90-129. Narodnoe Hozyaystvo SSSR 1922-1982, Moskova 1982. “Schoren”, B, (1973), s. 820. TSSU SSSR İtogi vsesoyuznoy perepisi naseleniya 1970 goda, Moskova 1973. Tokarev, Etnografya Narodov SSSR, Moskova 1958. “Tuwiner”, B, XIX, (1974). “Tuwinische Autonome Sozialistische Sowjetrepublik”, B, XIX, (1974). Erkin Alptekin, Uygur Türkleri, İstanbul 1978. Erkin Alptekin, Doğu Türkistan’dan Hicretimizin 40. Yılı, Erciyes Dergisi Yayın., Kayseri 1990. Ernest Kux, “Sinkiang: Chinas Grenzgau im Westen”, Neue Zürcher Zeitung, (21 Mart 1981). David Staats, “The Uighur Press and Sino-Soviet Conflict”, RLR, (15 Haziran 1977). Zunun Teyipov, “Azatlık ve milliy mustekillik üçün küreş”, Kommunizm Tugi, (3 Ocak 1980). M.E. Uighur, “Şerki Türkistan Evazı (The Voice of Eastem Turkestan)”, CAS, I, sayı 2/3 (1982), s. 61. A. Bennigsen-S.E. Wimbush, Muslims of the Soviet Empire, İngiltere 1985.
E. Alptekin, Uygur Türkleri, İstanbul 1978. İ. Y. Alptekin, Doğu Türkistan Davası, 3. bsk., İstanbul 1981. J. S. Aird, “The Preliminary Results of China’s 1982 Census”, The China Quarterly, (Aralık 1983), s. 613-640. “Age distibution of China’s Population”, Beijing Review (bundan sonra BR), sayı l, (16 Ocak 1984). “Blast Hit Xinjiang Following Jiang Visit”, South China Morning Post, Hongkong (4 Ağustos 1998). H. Breaker, Die İslamischen Turkvölker Zentralisien und Die Sowjetisch-Chinesiche Beziehungen, Köln 1984. M. E. Buğra, Doğu Türkistan, İstanbul 1952. “Century Old Chines”, BR, (13 Şubat 1984). S.K. Chisti, “Muslim Population of Mainland China: As Estimate”, Journal Institute of Muslim Minorty Affairs, II, sayı l, s. 75-85. “China Executes 13 in Xinkiang”, Agence France Press (1 Eylül 1998). R.Crabb, “China’s Wild West Hopes to Attract Foreign Business Investments”, R, (9 Haziran 1983). WJI. Drew, “Sinkiang: The Land and the People”, CAR, XVI, (1968), s. 205-216. J.T. Dreyer, “The Islamic Community of China”, CAS, I, sayı 2/3, (1982), s. 31-60. “Educational Level of Population”, BR, sayı 14, (2 Nisan 1984). “Educational for National Minorities”, BR, sayı 48, (29 Aralık 1982). “Es gibt mehr als ein Milliarde Chinesen” FAZ, (28 Ekim 1982). P. Humphrey, “Islam in China Today”, RCL, (1982), s. 168-179. R. Israeli, “The Muslim Minority in the People’s Republic of China”, Asian Survey, XXI, sayı 8, (Ağustos 1981), s. 901-909. G. Jarring, The New Romanized Alphabet for Uighur and Kazakh and Some Observations on the Uighur Dialect of Kasghar, s. 230-245. F. Kazak, Ostturkistan Zwischen den Grossmaechten, Berlin 1937. B. A. Litvinsky, “İzuçeniye Drevney İstorii i Kulturı Vostoçnogo Turkestana v Oteçestvennoy i Zarubejnoy Nauke” Narodi Azii i Afriki, sayı l, (1982), s. 69-79. “More Cadres of Minority Nationalities”, BR, sayı 40, (3 Ekim 1983). D. H. Millen, “The Urumqi Military Region: Defense and Security in China’s West”, Asian Survey, XXII, sayı 8, (Ağustos 1982), s. 705-731. H. Opteal, “Das Worth Allahs Klingt aus allen Lautsprechern”, Frankfurter Rundschau, (30.11.1981). H. Opteal, “Drei Welten Treffen im Fernen Westen”, Frankfurter Rundschau, (7 Aralık 1981). B. L. K. Pillsbury, “Muslim Population in China to the 1982 Census”, Journal Institute of Muslim Minority Affairs, V, sayı l, (1983/84), s. 231-233. “Premier Zhao or Developing Xingiang”, BR, sayı 39, (26 Eylül 1983). “Radiation in Xinjiang”, Arabia The Islamic World Review, sayı 3, (Kasım 1981), s. 29. W.E. Scharlipp, Auxiliarfürtuiorer von Hauptverben Nach Kunstverb in der Neu-Uigurischen Schritsprache von Sinkiang, Berlin 1984. M. Sheridan, “Chine Hides Its Muslim Seperatist War”, Times (10 Aralık 2000). G. Shinun, “Recent Research in Turkic Studies”, CAS, I, sayı l, (1982), s. 105-109. R. Sadri, “The Islamic Republics of Eastern Turkestan: A Commemorative Review”, Doğu Türkistan Sesi III, sayı 9 (Nisan 1986), s. 33-45. G. Saltıkov, “Musulmane v Kitaye”, Nauka i Religiya, sayı 9, (1981), s. 59-63. Z. Teyipov, “Azatlık ve Milliy Mustekillik Üçün Küreş”, Kommunizm Tugi, (3 Ocak 1980). T. Teraani, “Kasghar”, Spiegel, sayı 7, (1983). “The 1982 Census Results”, BR, sayı 45, (8 Aralık 1982). A. Ş. Turan (Haz.), Türkistan Bibliyografyası, 2. bsk; Ankara 1979. M. Tetimov, “Royhet Melumatliri ve Uygur Ahalisi”, Kommunizm Tugi, (13 Haziran 1980). Ulanhu, “National Regional Autonomy”, BR, sayı 46, (16 Kasım 1981), s. 15-20. “Urumçi Radyosu, Yayını”, (Orta Avrupa Saati 13.00-21 Şubat 1984). “Uyghur Perspectives-7”, Turkistan Newsletter, C. 4: 218 (14.12.2000). M. Veisskopf, “China’s Vast Census Shows Population over l Billion”, Washington Post, (28 Ekim 1982). XX. Yüzyılda Türk Toplulukları
Doç. Dr. Ömer Turan Orta Doğu Teknik Üniversitesi Fen-Edebiyat /Türkiye
I. Balkanlar’da Türkler irminci yüzyıl Balkan Türkleri tarihi, yüzyıllardır sahibi ve hakimi olarak Balkanlar yarımadasında yaşayan bir milletin çocuklarının, bir türlü alışamadıkları ve içine sindiremedikleri azınlık statüsü içerisinde varlıklarını sürdürme mücadelelerinin; insan haklarının ve azınlık haklarının en çok telaffuz edildiği bir asırda, tarihî olduğu kadar aynı zamanda millî, dinî, siyasî, sosyal ve ekonomik olarak göğüslemek zorunda oldukları baskıların; Türk kimliklerini ve isimlerini koruma mücadelelerinin; her türlü baskıya direnemeyecek noktaya geldiklerinde çok ağır şartlarda Türkiye’ye doğru göç yollarını tutmalarının da tarihidir. Türkler Balkanlar’ın en eski kavimlerinden biridir. Türklerin Balkanlar’daki varlığı, bugün yarımadanın büyük bir kısmını elinde tutan Slavlardan eskidir. Hun Türkleri MS. IV ve V. yüzyıllarda Balkanlar’a gelerek bölgeyi hakimiyetlerine almışlardır. Hun Türklerini VI. yüzyılda Avarlar, VII. yüzyılda Bulgarlar, X-XIII. yüzyıllarda Kumanlar ve Peçenekler takip etmiştir. Söz konusu Türk boylarının hepsi ilk etapta Balkanlar’da devletlerini kurarak diğer toplulukları hakimiyetleri altına almışlarsa da takip eden yıllarda ya bölgeyi terk etmişler ya da yönettikleri topluluklar arasında erimişlerdir. Söz konusu Türk topluluklardan günümüze kalanlar bazı yer adlarından ibarettir.1 Bugün kendilerinden bahsettiğimiz Balkan Türklüğü, XIV. yüzyılın ikinci yarısında Anadolu’dan Rumeli’ye geçen ve kısa bir sürede bölgeyi yurt tutan Osmanlı Türkleridir. Bugün için bile kısa sayılabilecek bir süre içerisinde güneyde Adriyatik’e, doğuda Karadeniz’e, kuzeyde Tuna’ya ulaşılmış, hatta aşılmıştır. Yüzyıllardır bölgede devam eden din kavgaları, feodal güçlerin kendi aralarındaki mücadeleler ve angaryadan bıkan yerli halka sevgi ve hoşgörü dağıtan “kolonizatör Türk dervişleri” ve adil ve güçlü Osmanlı yönetimi, bu hızlı ve kolay ilerlemenin iki önemli unsurunu teşkil ederler. Fethedilen bölgeler, vakıflar marifetiyle imar edilmiş, Türk veya Müslüman olan olmayan herkese hizmet veren han, hamam, köprü, çeşme, aşevi ve imarethane gibi sosyal yapılarla donatılmıştır. Fethi müteakip Balkanlar, Anadolu’dan getirilen Türkmen ve Yörük aşiretleri ile “şenlendirilmiş”,2 Osmanlı İmparatorluğu’nun uyguladığı “sürgün”3 metodunun bir sonucu olarak iki asırdan daha kısa bir süre içerisinde bugünkü Bulgaristan’ın ve Yunanistan’ın büyük bir kesiminde, Romanya’nın Dobruca bölgesinde, hemen bütün Makedonya ve Kosova’da Türk nüfusu çoğunluk olmuştur. Bunlara ilaveten Arnavutluk, Bosna ve Rodoplarda yaşayan insanların büyük çoğunluğu Müslümanlaşmıştır. Dar manasıyla Balkanlar’da Türkler deyince Anadolu kökenli Müslüman Türkler anlaşılır. Kırım’ın Osmanlı hakimiyetinden çıkmasından sonra bugünkü Romanya ve Bulgaristan’a yerleştirilen Tatarlar; Moldova’da, Romanya ve Bulgaristan’da yaşayan Hırıstiyanlığı benimsemiş olmakla birlikte Türkçe konuşan Gagavuzlar da elbette Türklerin bir parçasıdırlar. Ayrıca Osmanlılar döneminde Müslümanlaşan ve bir manada Türkleşen ve bugün kendilerini Türklerden ayrı görmeyen önemli miktarda bir kitlenin yarımadada varlığı da bir vakıadır. Belki de Türki olarak adlandırılması gereken Pomaklar, Boşnaklar ve bir kısım Arnavutlar bu gruba girerler. Bunların en azından bir kısmının yukarıda Karadeniz’in kuzeyinden Balkanlar’a geldiklerinden bahsettiğimiz Türk toplulukları ile olan bağları yeterince araştırılmamış bir konudur. Türkler Balkanlara sadece nüfusları ile gelmediler. Balkanlarda yaşayan insanlar Türkler sayesinde veya Türklerle birlikte yeni bir kültür, din, medeniyet, insan anlayışı, dünya görüşü ve hayat felsefesi ile tanıştılar. Kolonizatör Türk Dervişleri ile sevmeyi ve hoşgörüyü öğrendiler. Vakıflarla karşılıksız vermeyi tattılar. Vakıflar sadece cami, tekke ve medrese gibi Müslümanlara hitap eden dini yapılar değildi. Köprü, çeşme, han, hamam, imaret ve aşevi gibi Müslüman olan ve olmayan ayrımı yapmadan herkese hizmet götürdüler.4 Ekrem Hakkı Ayverdi, arşiv ve saha araştırmalarına dayanarak kaleme aldığı eserinde, Osmanlı hakimiyeti döneminde Balkanlar’da 15.787 mimari yapının inşa edildiğini ortaya koymuştur. Bunlar bugün bir şekilde kendisine ve kendisi ile ilgili arşiv kaydına rastlanabilen eserlerin sayısıdır. Araştırılamamış olanlarla birlikte bu rakamın daha yükseleceği tabiidir.5 Balkanlar’daki Türk eserleri plan, hacim, malzeme ve teknik, cephe düzeni ve süslemeler bakımından Osmanlı-Türk mimarisinin bir bölümünü oluştururlar. Aynı dönemde Anadolu’da yapılmış yapılardan farksızdırlar. Filibe’deki Hüdavendigar Camii, Sofya’da Mahmut Paşa Camii, Üsküp’te Sultan Murat Camii, Bursa’daki Ulu Camii veya Niğde Sungur Bey Camii ile aynı mimari özellikleri taşırlar. Filibe’de Şehabüddin Paşa Camii, Üsküp’te İsa Bey ve İshak Bey Camileri, Selanik Alaca İmaret Cami ve Serez Mehmet Bey Camii aynı şekilde Edirne Muradiye Camii, Bursa Muradiye Camii, İstanbul Aksaray Murat Paşa Camii ile büyük benzerlikler gösterirler. Eski Zağra’da Hamza Bey Camii, Saray Bosna’da Gazi Hüsrev Bey Camii, Mudurnu’da Yıldırım Camii ve Halep’te Hüsrev Paşa Ca mii aynı mimari özelliklere sahiptirler. Bu benzerlikler sadece cami yapılarına mahsus değildir. Üsküp’teki Kurşunlu Han, Bursa’daki Emir Han ile, Saray Bosna’daki Gazi Hüsrev Bey Bedesteni ile Bursa’daki Bedesten, Üsküp’teki Çifte Hamam ile İstanbul Ayasofya Hamamı arasında plan ve diğer mimari özellikler bakımından büyük benzerlikler vardır. Bu tür örnekleri çoğaltmak mümkündür, fakat bir fikir vermesi bakımından bu kadarını kafi görüyoruz. Balkan halkları, dillerinden yemeklerine, inançlarından değerlerine, mimarilerine, edebi eserlerine ve günlük hayatlarına kadar hayatın ve kültürün her alanında Türklerden etkilendiler. Osmanlı hakimiyeti döneminde Türkçe, Balkanlar’da geçerli dil (lingua franca) oldu, şehir ve medeniyet dili olarak kullanıldı. Balkan dillerine Türkçe kelimeler, gramer kuralları geçti. Örneğin Sırpça, Hırvatça ve Makedoncadaki Türkçe kelime sayısı 6-7000 civarındadır. Bulgarcada 5.000, Arnavutçada 4.000, Rumcada 3.000 ve Romencede 2.000 civarında Türkçe kelime vardır.6 Makedon müziğinde kullanılan müzik aletlerinin çoğu Türklere aittir. Türk müziğinin melodileri, makamları, parçaları aynen veya değişerek Makedon müziğine geçmiştir. Aynı durum Yunan ve Bulgar müziği için de geçerlidir. Makedon mimarisinde formlar, dizayn ve süslemeler Türk mimarisinden son derece etkilenmiştir. Hatta Safranbolu’daki Türk evlerinden hiçbir farkı olmayan Ohri’deki Türk evleri Makedon sivil mimarisinin örnekleri olarak takdim edilmektedir. Aynı şekilde Filibe şehrindeki kale içindeki Türk evleri Bulgar sivil mimarisi olarak sunulmaktadır.7 Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflayıp güç kaybetmeye başlamasıyla birlikte Balkanlar’da toprak ve Türk nüfus kaybı başlamıştır. 1699 Karlofça Antlaşması ile başlayan bu süreç Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasına kadar devam etmiştir. Bununla beraber Osmanlı İmparatorluğu’nun son yarım asrında cereyan eden iki büyük savaş sonucunda öncekilerle karşılaştırılamayacak ölçüde Türk ve Müslüman nüfus yüzyıllardır üzerinde yaşadıkları topraklarını terk ederek Anadolu’nun yollarını tutmuşlar, kalanlar ise bu topraklarda kurulan yeni devletlerin azınlıkları olarak varlıklarını devam ettirme mecburiyeti ile karşı karşıya gelmişlerdir. Bu savaşlardan ilki 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı, ikincisi ise 1912-13 Balkan Savaşlarıdır. Esasen Yunanistan Balkanlar’da Osmanlı hakimiyetinden çıkarak kurulan ilk bağımsız devlettir. Ancak 1830 yılında Yunanistan’ın Atina ve Mora yarımadası civarında kurulması üzerine bu toprakları terk ederek Anadolu’ya yönelen Türk ve Müslümanların sayısı daha sonraki yıllarda yaşanan büyük felaketler sebebiyle Anadolu’ya göç edenlerin yanında bir hiç seviyesinde kalır. Bundan dolayı bu çalışmada kendilerinden bahsedilmeyecektir. Osmanlı İmparatorluğu’nda gerçekleştirilmek istenen reformlara Boşnak Beylerinin tepkileri, 1874 yılındaki kötü hasat sezonu sebebiyle bölgede yaşanan köylü ayaklanması ve İstanbul’un duruma hakim olamaması gibi sebeplerle büyük devletlerin Bosna meselesini ele alacağı bir konferans beklenirken, bir şekilde bu konferansın gündemine girmek için Bulgar ihtilalcilerin düzenledikleri 1876 Nisan Ayaklanması ve bu ayaklanmanın başıbozuklar tarafından bastırılış şekli ile ilgili haberler Avrupa merkezlerinde kamuoyunu tamamen Türkler aleyhine çevirmişti. Durumdan istifade etmek isteyen Panslavistlerin etkisiyle Rusya 24 Nisan 1877 tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti. Ruslar, esasen uzun bir süredir böyle bir savaşa hazırlanıyorlardı. Kuracakları Bulgaristan’ı nasıl yöneteceklerine dair planlar yaparlarken, söz konusu topraklarda Bulgarların çoğunluk olmadıklarını fark etmişlerdi: 1870’li yıllarda bugünkü Bulgaristan topraklarının nüfusu 3.200.000 civarında idi ve bunların yarısı, yani 1.600.000’i Türk ve Müslümandı. Bundan dolayı savaş, üzerinde Bulgaristan kurulacak olan topraklarda nüfusun yarısını teşkil eden Türkleri ve Müslümanları bir şekilde yok etmek ve Bulgarları çoğunluk yapmak üzere, Rus Panslavist Prens Çerkasski’nin tabiri ile “bir ırklar ve yok etme savaşı” olarak planlandı ve uygulandı.8 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı ile Bulgaristan topraklarında yaşayan Türkler ve Müslümanlar tamamen yok edilememiş, fakat sayıları yarı yarıya azaltılmak suretiyle Bulgarlara bir vatan açılmıştır. Savaş müddetince öncü Kazak birliklerine ve kışkırtılmış Bulgar gönüllülerine işletilen cinayetler, sivil halka karşı reva görülen katliamlar, estirilen terör ve sahnelenen vahşet ile ilgili Batılı konsolosların ve gazetecilerin raporları ciltler tutmaktadır.9 Savaş müddetince çocuk, kadın ve yaşlı demeksizin öldürülen sivillerin; estirilen terör ve vahşetten dolayı yurtlarını terk ettikleri halde yollarda açlık, hastalık ve soğuktan ölenlerin sayılarını tam olarak verebilmek mümkün değildir. Her şeye rağmen İmparatorluk topraklarına canını atabilenlerin sayıları da tam olarak bilinmemektedir. Ancak, savaştan sonra 1880/84 yılında Bulgaristan Prensliği’nde ve 1884 yılında Doğu Rumeli Vilayeti’nde 1884 yılında yapılan ilk sayımda Türklerin ve Müslümanların sayısının 800.000 olduğu görülmektedir. Yani bu savaşta öldürülen, Anadolu’ya göçerken yolda ölen ve Anadolu’ya göç edenlerin sayılarının toplamı 800.000’dir. Türklerin ağır yenilgisiyle sonuçlanan 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Tuna’yı geçen Rus orduları bugün İstanbul’un bir semti olan Yeşilköy’e kadar geldiler. Evvela Ruslarla Türkler arasında Ayastefanos Antlaşması imzalandı. Buna göre Tuna’dan Ege’ye, Karadeniz’den Ohri Gölü’ne kadar yayılmış büyük bir Bulgaristan kuruluyordu. Balkanlar’da güç dengesinin Rusya lehine büyük ölçüde değiştiğini gören büyük devletlerin müdahalesi üzerine bu sefer Berlin Antlaşması imzalandı.10 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile Romanya ve Sırbistan bağımsızlıklarını aldılar, Bosna-Hersek’in yönetimi Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na devredildi, yaklaşık olarak bugünkü Makedonya toprakları reformlar yapması şartıyla İstanbul’a bırakıldı, Tuna nehri ile Balkan dağları arasında Bulgaristan Prensliği, Balkan dağları ile Rodop dağları arasında ise Doğu Rumeli Eyaleti İstanbul’a bağlı muhtar yönetimler olarak kuruldu. Hukuken Osmanlı Sultanı’na bağlı olmalarına rağmen söz konusu muhtar yönetimler fiilen birer bağımsız devlet gibi hareket ettiler. Osmanlı yönetimi 1885 yılında Bulgaristan Prensliği’nin Doğu Rumeli eyaletini ilhak etmesine itiraz edemedi. II. Meşrutiyet’in ilanını takip eden aylarda ve yıllarda İstanbul durulmadı. İktidar mücadelesi ve iç karışıklıklar devam etti. Bu durum Balkanlar’ın yeni dev letlerini cesaretlendirdi. Osmanlı’nın Balkanlar’da kalan son topraklarını aralarında paylaşmak üzere aralarında ittifaklar yaptılar. Osmanlı İmparatorluğu’nun Trablusgarp’ta İtalyanlarla savaş halinde bulunması onlara bekledikleri fırsatı verdi. Balkan devletleri birbiri ardına Osmanlı İmparatorluğu’na karşı savaş ilan ettiler. Bulgarlar İstanbul’a 50 kilometre mesafedeki Çatalca’ya kadar geldiler. Bulgar orduları güneyde Struma ve Selanik’e girdiler. Sırplar bugünkü Makedonya’yı büyük ölçüde işgal ettikten sonra Arnavutluk’a yöneldiler. Kısacası Osmanlı İmparatorluğu Balkanlar’da kalan bütün topraklarını birkaç hafta içerisinde umulmadık bir şekilde kaybediverdi. Ancak Balkan devletleri Osmanlı’dan aldıkları toprakları aralarında paylaşamadılar. Herkes Makedonya’da aslan payını istiyordu. Bulgarlar eski müttefikleriyle yeniden savaşa koyuldular. Bu sefer Bulgarlar bütün cephelerde yenildiler. Yüklə 4,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|