Ch’ing Çini’nin Zungarya ve

78 Shan Yue, Chjungo Lishi Ganyao, s. 410.

79 Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s. 44. Belki, burada sadece Mançuryalıların sayısı açıktır; Vey Yuan, Amin-too’nun taburunda 100 Mançuryalının, 299 Moğolun ve 100 Doğu Türkistanlını bulunduğunu bilgi vermektedir (Shen u tszi tsz. 4, s. 19).

80 Ditto.

81 Tsindin Vayfan Mengu Huybu Van Gun Byachjuan (Çin’in Doğu Türkistan ve Moğol Mülklerindeki Vang ve Gung Prenslerinin Biyografileri), (B. m.), 1779, tsz. 116. l. 2.

82 Da Tsin Gaotszun Chunhuandi Shilu, tsz. 58, l. 9.

83 Zungarya devletinin yok olmasından bu yana, Ch’ingler, Yarkent hanlığına vassal bağımlılığı bulunduğu için Doğu Türkistan’ı kendi mülkleri olarak düşünmekteydiler.

84 Pindin Chjunteer Fanlyue, Chjenbyan, tsz. 49, l. 26.

85 Pindin Chjunteer Fanlyue, Syuybyan (Ek), tsz. 12, l. 16.

86 Tsi Yunshi, Huanchao Fanbu Yaolyue (Büyük Hanedanın Vassl Mülkleri Hakkında Temel Veri Özeti), (B. m.), 1884, tsz. 2, l. 3.

87 Tshin Shi Gao, Bentszi (Ch’ing hanedanın tarih taslağı), tsz. 12, l. 3.

88 N. Ya. Bichurin (İakinf), Opisanie Chjungarii i Vostochnogo Turkestana v Drevnem i Nıneshnem Sostoyanii, s. 168.

89 L. İ. Duman, Agrarnaya Politika..., s. 97.

90 Tshin Shi Gao, Bentszi, tsz. 12, l. 8.

91 L. İ. Duman, Agrarnaya Politika..., s. 98-99.

92 Ditto je

93 Vei Yuan, Tsen u tszi, tsz. 4, l. 24.

94 Tarih-i-Badahşan (Badaşhan Tarihi), El yazmaları, giriş ve referansların fotoğraflama yoluyla kopyalanması. Hazırlayan A. N. Boldyrev. Leningrad 1959, s. 33a-34a.

95 Vei Yuan, Tsen u tszi, tsz. 4, l. 24.

96 T. G. Abaeva, Ocherki İstorii Badahshana, Tashkent 1964, s. 109.

97 Haji Muhammad Hakim-khan, Sayid Ma’soom-khan’ın oğlu, Muntakhab-at-tawarikh (Vakiyanamelerden Seçmeler), Kokand 1843, s. 346a (in Persian).- İBAN UzSSR, R. no. 594.

98 V. Grigoryev, Vostochnıy ili Kitayskiy Turkestan, Vıp. II, SPb., 1873, s. 438.

99 Haji Muhammad Hakim-khan… Muntakhab-at-tawarikh, p. 3466.

100 V. S. Kuznetsov, “İz İstorii Osvoboditelnoy Borbı Uygorskogo Naroda, Vosstanie v Uch-turfane (1765 g.)”, Narodı Azii i Afriki, 1974, no. 1, s. 134.

101 İmparator Chian-lung yönetimindeyken, Zungarya ve Kaşgar bölgesindeki toplam Ch’ing askeri sayısı 41.627 idi. Bunların 17.202’si İli bölgesine, 2.000’i Tarbagatay’a, 15.850’si Zungarya’nın Urumçi bölgesine, 4.721’i Kaşgar bölgesine (8 Şehir), 1.030’u Turfan’a ve 824’ü de Komul hanlıklarına yerleşmişti [Xing-tsiang yaoliue (Doğu Türkistan’ın kısa bir tasviri), Shanghai 1893, l. 13-20]. Vei Yuan sadece Zungarya’da sivil ve askeri burokratik personeli de kapsamak üzere yaklaşık 30.000 asker bulunduğu bilgisini vermektedir (Vei Yuan, Sheng oo tsi, Taibei, 1962, tsz. 4, l. 13).

102 Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s. 99.

103 Zunoon Qadiri, “Ikki barmagim bilan” (İki parmağımla), Qurash (Mücadele), Kulja 1947, no. 12, s. 34.

104Chen Sihao, Sintszyan Shidi Tszu Shehuey (Doğu Türkistan’ın tarihi, coğrafyası ve sosyal yapısı), Nankin 1947, s. 18.

105 Yarkend, Kashgar, Aksu and Khotan.

106 Uchturfan, Yangigisar, Kuchar and Pichan.

107 Shahyar, Sayram, Bay, Kurla, Yugur, Payzavat, Tashbelik, Karakash etc. - Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s. 100-101.

108 Chu Wen-djang, Kuzeybatı Çin’de Müslüman İsyanı, 1862-1878, The Haque-Paris, 1966, s. 179-180.

109 Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s. 101.

110Hun Dichen, Sintszyan Shidi Dagan, s. 146.

111 Pichan, Kuchar, Aksu and Uchturfan.

112 Kashgar, Yarkend, Yangigisar and Khotan.

113 Komul, Turfan, Karashar etc. dahil toplam 11 kasaba.

114 Hun Dichen, Sintszyan Shidi Dagan, s. 146.

115 Cited as per: Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s.114.

116 Ditto, s. 114-115.

117 V. S. Kuznetsov, Ekonomicheskaya Politika Chinskogo Pravitelstva v Sintszyane, M. 1973, s. 29.

118 Sintszyan Yantszyu (The Study of Xing-tsiang), Taibei 1964, s. 87.

119 Ditto.

120 Ocherki İstorii Kitaya, Pod red. Shan Yue, M. 1959, s. 553. Son cümlede tercüme sırasında bazı yanlışlıklar yapılmıştır. Orjinalinde, yazar kanlı uyuşmazlıkların sadece Moğollar ve Çinliler, Moğolar ve Dunganlar arasında değil Çinliler ve Dunganlar arasında da cereyan etteiğini belirtmektedir (Chjungo Lishi Ganyao, s. 413).

121 L. İ. Dumaya, Agrarnaya Politika, s. 117-120. Poseleniya tsitun okonchatelno bıli sformirovanı v 1802 g.

122 Ditto, s. 124.

123 Ditto, s.215.

124 Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s. . 189.

125 Sintszyan Yantszyu, s. 86.

126 Fen Tsyashen, Chen Sulo, My Guanven, Veyuer Tszu Shilyao..., s.

127 Ditto, s. 106.

128 Ditto, s. 106-108.

129 Ditto, s. 106.

130 V. S. Kuznetsov, Ekonomicheskaya Politika..., s. 15.

131 Ditto, s. 17.

Doğu Türkistan’da

Çin İşgaline Karşı Mücadele

PROF. Dr. Ablat KHODJAEV

Özbekistan Bilimler Akademisi Şarkiyat Enstitüsü / Özbekistan

Kamil KHODJAEV

Özbekistan Bilimler Akedemisi Şarkiyat Enstitüsü / Özbekistan

852-1864 yılları arasında Çin’deki T’aip’ing ve Nian-tsiun isyanlarını bastırılmasıyla uğraşan Ch’ing hükümeti zayıfladı ve bunun neticesinde imparatorluğun batı kıyılarındaki yönetim üzerinde, eskiden oldukca sıkı olan kontrolünü yitirdi. Bu bölgelerdeki yönetim tamamen Mançuryalı Çinli görevlilere geçti. Pekin’in gözetiminden tamamen uzak kalan bu görevliler, çalışan insanları her geçen gün artan bir şekilde hiç bir engelle karşılaşmaksızın sömürdüler ve yerel garnizonlar için tahsis edilen fonları zimmetlerine geçirdiler. Bu durum hem köylülerin, hem de şehirli fakir halkın ve askerlerin durumunu daha da kötüleştirdi. Ayrıca sosyal eşitsizlikte çok ciddi artışa neden oldu. Ch’ing karşıtı isyan konusunda Cungarya ve Doğu Türkistan’daki Çinli olmayan halklar üzerinde en az sınıf çelişkileri kadar ağır bir tahrike sebep oldu.

1862-1864 yıllarındaki Kuchar isyanından önce, Cungarya ve Doğu Türkistan’daki Mançuryalı Çinli otoriteler, komşu Shen-si ve Gan-su bölgelerindeki Dunganların Ch’ing karşıtı isyanının kendi bölgelerine sıçramasını engellemeye çalışmaktaydı. 1862 yılında Ch’ing imparatoru, Doğu Türkistan’ın yerli nüfusu üzerindeki kontrolü güçlendirmek için gerekli önlemleri almaları konusunda Ili tsiang-tsiun ve Urumçi du-tung’a emir verdi.1 Müslüman nüfus üzerinde Bao-tsia (karşılıklı sorumluluk) sistemi ve polis gözetimi güçlendirildi. Her şüphelenilene ağır şekilde eziyet edildi.

Otoriteler Cungarya ve Doğu Türkistan’daki Dungan nüfusundan özellikle korkmaktaydı. Çinliler, Shen-si ve Gan-su bölgelerinde akrabası bulunan ya da bizzat kendileri bu bölgeler

den gelmiş olan Dunganların isyancılarla temas halinde olmalarından, yerel Müslüman nüfus arasında Ch’ing karşıtı propaganda ve bir isyan başlatmanın planlarını yapmalarından ve böylece yakınlarının ve yoldaşlarının intikamlarını almalarından şüphelenmekteydiler. Ch’ing otoriteleri bir ya da bütün Dunganları kanla temizlemek gibi eylemlerden çekinmediler ve Doğu Türkistan’ın bazı şehirlerindeki yerel yetkililer bu eylemleri icra ettiler. Mesela, Kaşgar’daki Ch’ing otoriteleri bu şehirde yaşayan 4.600 Dunganın yaklaşık 4.500’ünü katlettiler. Kaşgar’da Dunganlar kendilerini yabancı hissetmekte ve Uygurlarla yakın temaslara sahip bulunmamaktaydılar; çünkü pek çok Dungan Çin garnizonlarında çalışmaktaydı ve Uygurlar onlara güvenmemekteydi. Bu durumu kullanmak isteyen Kaşgar’ın Ch’ing otoriteleri Dungan liderleri davet ederek onlara şunu söylediler: “Biz Çin halkı ve siz Müslüman Dunganlar olarak, halihazırda Kaşgar’da bir kaç yıldır birlikte yönetimdeyiz. Sizin haberini alacağınız bir kargaşayı bastırmak için biz 6 aylık yolculuk measafesinde olacağız, bu yüzdendir ki aramızda bir çekişme olmamalı ve şehri tam bir anlayış içinde yönetmeliyiz.”2

Ch’ing yetkililerin söylediklerinin samimiyeti konusunda herhangi bir şüphe duymayan Dunganlar, dedikodulara inanmayacaklarına ve Mançuryalılar ve Çinlilerle birlik olmayı sürdüreceklerine söz verdiler.3 Ancak, bahsi geçen toplantıyı takip eden üç gün sonra, yetkililer Kaşgarlı Dunganların önde gelenlerini davet ettiler ve onlara: “Sizin düşünceleriniz konusunda bazı şüphelerimiz var, bizim yüksek rütbeli am-ban ve da-loylarımız sizin halkınızdan korkuyor, bu nedenle lütfen silahlarınızı teslim ediniz, biz onları emanette koruyacağız”4 dediler.

Ch’ing yetkililerin bu isteği derhal karşılandı. Ancak, Dungan garnizonunun silahsızlandırılmasından 30 gün sonra, Ch’ing yetkililer ani bir baskınla Dunganları katlettiler. Uygur kaynakları bu olay hakkında şunları söylemekteler: “Gecelerin birinde, kafirlerin bir am-ban ve da-loy’u kendi aralarında anlaştılar ve bütün Çinli askerlere bu ayın 5. günü, gecenin cumartesine döndüğü gece yarısında 5 gong vuruşu ve bir büyük topun üçlü atışından sonra Dunganları öldürmelerini emretmeleri konusunda karar verdiler. Bu saat geldiğinde, bütün Çin ordusu ve sıradan Çinliler, ister işçi ister işveren kim olurlarsa olsunlar, alarmda olmalılar, hepsi birden planlanan saatte, her nerede olurlarsa olsunlar, gördükleri yerde Dunganları acımasızca katletmeliler.”5

Ch’ing yetkililerin kararı harfiyen yerine getirildi. “Ana yamyn’da (Kaşgar’ın merkezi can-tsan dachen - A.Kh.) üçlü atış duyulur duyulmaz, Mançuryalılar, Dungan garnizonunda barakalarında uyuyan herkesi katlettiler ve daha sonra caddelere çıkarak Dunganların dükkan ve evlerinin yakınlarında durup onları da dışarı çağırıp katlettiler.”6

Kaşgar şehrinin yetkilileri de benzer önlemler aldılar. Bu konudaki delil Komul’un ban-shi dachen Ven Xian’ının mesajında bulunabilir. “Tung-chi hüküm

ranlığının 13. yılının 6. ayının başlangıcında (1864 Haziran’ın başları - A. Kh.) Kaşgar’dan kaçan Dunganların Karashar ban-shi dachen Ee Ci-li’nin bütün Dunganları yok ettiği konusunda bir dedikodu yaydıkları mesajını aldım… Haberler her yere yayıldı… Sadece, bunu öğrenen Dungan halk isyan etmedi, Dungan askerler de kumandanlarına nefret duymaya başladılar.”7 Dunganlara yönelik saldırılar Yarkent,8 Chuguchak9 otoriteleri tarafından da planlanmıştı, ancak bunlar daha sonraydı. Bu şehirlerdeki Dunganlar Ch’inglerin planlarını ifşa ettiler ve onlara karşı bir isyan başlattılar.

Doğu Türkistan’ın bazı şehirlerindeki Ch’ing yetkililerin tek tek bütün Dunganları katletmeleri Ch’ing karşıtı kitlesel hareketleri caydırmak şöyle dursun daha da artırdı. 4 Temmuz 1964’te Kuçar’da bir isyan patlak verdi.10 Bu isyanın asıl sebebi Mançuryalı Çinlilerin Dunganların kökünü kazımak için hazırlık yaptıklarına dair söylentilerdi. Kuçar isyanında yer alanlar Ma Lung, Ma Can-bao, Su San-ge, Meşhur Akhun, Şemşeddin ve saire gibi liderler tarafından yönlendirilen Uygur ve Dungan topluluklardı. Sonuç olarak bu isyan, başında Han-Hoca diye ünvan verilen Hoca Raşiddin’in bulunduğu, Çin’den bağımsız bir devletin kurulmasına vesile oldu. Hükümet etme kabiliyetine sahip bir devlet ve ordu kurarak ülkenin güney ve doğusunda askeri operasyonlarla, ülke halkını Ch’ing egemenliğinden kurtarmaya çalıştı.

15 Temmuz 1864’te Urumçi’de Ch’ing karşıtı bir isyan başladı. Dungan askerler geceleyin Ch’ing garnizonu komutanı ve bir Mançuryalı olan Ye-bu-chung-ae’nin malikanesine saldırdı. Komutanın yardımcısı olan Dungan So Huan-chan’ın liderlik ettiği isyancılar Doğu Türkistan ve Cungarya’nın en büyük cephaneliğini ele geçirmeyi başardılar. Urumçi Dungan garnizonundaki askeri birliklerin yanı sıra Davut Halife’nin11 liderlik ettiği sivil Dungan nüfus da şehirde isyan etti. Sabah olunca şehrin Uygur nüfusu da isyancılara katıldı.

17 Temmuz 1864’te, Manas kasabasında bir isyan hareketi başladı. 6 Mart 1865’te Gucheng kasabasının isyancılar tarafından ele geçirilmesinden sonra Barkul hariç Urumçi bölgesi Ch’ing yönetiminden kurtarıldı. Burada Cin-cheng-go (Müslüman devleti) adı altında bir bağımsız devlet kuruldu. Davut Halife, Han (van) ilan edildi ve So Huan-chang Dungan devlet ordusunun generali ve genel kurmay başkanı oldu.

26 Temmuz 1864 gecesi Yarkent’de bir isyan başladı.12 İsyanın arkasındaki gerçek sebep, Ch’ing yetkililerin “kötü unsurları”13 tasfiye etmek için gösterdikleri gayretti. Şehrin Uygur ve Dungan nüfusunun katıldığı isyanın liderliğini molla Hazret-Abdurahman yapmaktaydı. Ancak, liderler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklar yüzünden burada bağımsız bir devletin oluşturulması neticesine ulaşılamadı.

Yarkent’i takiben, Hotan’da bağımsız bir devletle neticelenen bir isyan başladı. Hotan’daki isyanın gerçek sebebi, Çinli bir subaya hizmet ettiği için bir Hotan sakini ile eğlenip, dalga geçen yedi Hotan vatandaşının Ch’ing yetkililer ta

rafından insanlık dışı bir şekilde cezalandırılmasıydı.14 Şehirde iktidarı ele geçirdikten sonra isyancılar başyargıç Habibullah-hoca’yı kendilerine yönetici olarak seçtiler.

Hotan’dan sonra Turfan’da da Ch’ing karşıtı bir isyan patlak verdi. Çin kaynaklarına göre, bu isyan 17 Ağustos 1864 tarihinde başladı.15 Turfan isyanının liderliğini Mahsum-han-hoca (bu şehirde yaşayan Kuçar hocalarından biri), Kasimcan (Turfanlı), Ayit-halife-hoca, Zait-halife ve Hacibaki-halife16 üstlenmişti. İsyancılar Ch’ing yetkililerini yenilgiye uğrattılar ve Turfan bölgesinde pek çok yeri işgal ettiler.

1864 Kasımı’nın sonunda, daha önce Ch’ing yetkililerin Dungan nüfusunu katlettikleri17 Kaşgar’da18 Ch’ing karşıtı bir isyan başladı. Mançuryalı Çinli subaylar taburlarıyla birlikte isyanı bastırmada başarısız olarak kendilerini kaleye (yeni şehir) kilitlediler ve 1 Eylül 1865 tarihine kadar kuşatma altında kaldılar. Sonuç olarak, Kaşgar isyanı yerel Kırgız lider Sadık Bey’in başkanlık ettiği bağımsız bir devleti doğurdu. 1865’te ise eski Kaşgar yöneticileri ile doğrudan kan bağı taşıyan Buzruk-hoca bu devletin yöneticisi olarak atandı.

2 Kasım 1864’te Komul’da19 ve 19 Kasım’da Barkul’da20 isyanlar patlak verdi. Ancak, nüfuslarında önemli miktarda Çinli, Mançuryalı ve Moğol bulunmasından ve Kuçar ve Urumçi’deki isyancılardan söz verdikleri desteği alamamalarından dolayı bu bölgede isyancılar başarılı olamadı.

Komul ve Barkul’u takiben Kulca da isyan etti.21 Ancak bu isyan yeterli güce sahip değildi ve Mançuryalı Çinli yetkililer tarafından bastırıldı. Kulca’nın Müslüman nüfusu 9 Kasım 1864 tarihinde Huey-ning ve Huey-yuan kasabalarında yeniden harekete geçti.22 Kulca isyanı Taranchin Sultanlığı ya da İli Sultanlığı diye adlandırılan bağımsız bir devletin oluşması sonucunu verdi.

Cungarya ve Doğu Türkistan’da Ch’ing karşıtı kitlesel harekete katılan son halk Chuguchak (Tachen) nüfusu oldu; burada isyan 27 Ocak 1865’te başladı.23

Chuguchak isyanı, yerel nüfusun önemli bir kısmını oluşturan yerel Mançuryalılar, Moğollar ve Çinlilerin Ch’ing yetkilileri desteklemesinden dolayı, Kuçar, Urumçi, Kaşgar, Hotan ve Kulca’dakilerin aksine, bir bağımsız devletin kurulmasıyla sonuçlanmadı.

Takip eden yıllarda Chuguchak isyancıları Chuguchak, Ulyasutay ve Kobdo24 arasındaki bölgede bir kaç kez tekrar harekete geçip Batı Moğolistan’da bir tehdit unsuru haline gelerek 1864-1871 yılları arasında Ch’ing yetkililerin güçlü olduğu bir nokta olan Barkul’a cephane ve yiyecek teminini engellediler.

Böylece, 1864’te başlayan Ch’ing karşıtı hareketler bütün Cungarya ve Doğu Türkistan’a yayıldı. Barkul ve Komul hariç bütün bölgelerde Ch’ing yetkililerin egemenliği yıkıldı.

Cungarya ve Doğu Türkistan’daki isyanlar, Doğu Türkistan’da Kuçar, Hotan ve Kaşgar; Cungarya’da Urumçi ve Kulca devletleri olmak üzere beş bağımsız devletin kurulmasıyla sonuçlandı. Bu devletlerin her biri kendi toprak mülkiyetlerini genişletmeyi denedi. Ekonomik çıkarlar ve bağımsızlıklarını Ch’inglerden koruma ihtiyacı bütün isyancıların birleşmesine ve bir birleşik devlet kurmalarına yardımcı oldu. 1867’de Kaşgar Hanlığı temel alınarak Doğu Türkistan ve Cungarya birleşti. Yeni devlete Yettishar adı verildi ve liderliğine Yakup Bey getiril

di. 1870-1871 yılları arasında Urumçi Hanlığı da bu devlete katıldı. Böylece, 17. yüzyıl ortalarında Ch’ing istilacılar tarafından parçalanan Cungarya ve Doğu Türkistan’da yaşayan halklar devletlerini yeniden ihya etmiş oldu.25

1871’de Çarlık Rusyası ordularının İli bölgesinin bir parçasını geçici olarak işgal etmesiyle, İli Devleti (Sultanlığı) yıkıldı. Aynı tarihlerde, Yettishar devleti, Komul, Barkul ve İli bölgesi hariç, bugünkü modern Doğu Türkistan’ın bütün topraklarını kendine dahil etmişti.

Komul ve Barkul aşırı derecede stratejik öneme sahipti. Komul’da, Çin Seddi’nin Gan-su bölgesindeki son noktası olan Tsiayuy-guan’dan batıya doğru uzanan yaklaşık 800 km uzunluğundaki kumlu step / yarı çöl arazinin sona erdiği saha bulunmaktaydı. Şayet Mançuryalı Çinli hükümet Komul ve Barkul’a sahip olmasaydı, Yettishar Devleti’ni yıkmak için Çin’den Cungarya’ya dev bir ordu göndermesi mümkün olamayacaktı.

Sonuç olarak, 1864-1870 yılları arasında Komul ve Barkul bölgeleri isyancılar ile Mançuryalı Çinli ordular arasında durmak bilmeyen askeri hareketlere sahne oldu. Ch’ing orduları Komul’da ve özellikle de Barkul’da Kuçar ve Urumçi isyancılarına karşı güçlü bir direniş göstererek bu şehirleri isyancılara vermediler.

1864-1870 yılları arasında, Kuzey Çin’deki Nian-tsiunslar, Shen-si ve Gan-su bölgelerindeki Dunganlar tarafından yapılan isyanlardaki başarılı gelişmeler yüzünden Ch’ing yönetimi Orta Çin’den Cungarya’ya büyük bir sefer gönderemedi. Bu yüzden kendilerini, Komul ve Barkul bölgelerini ellerinde tutmak ve Urumçi bölgesinin Dungan isyancılarının Gan-su, Ch’ing-hay ve Shen-si bölgelerindeki isyancılarla birleşmelerini engellemek için harekete geçmekle sınırlandırdılar.

1864-1871 tarihleri arasında, Komul bir çok kez isyancılar tarafından ele geçirildi, ancak Ch’ing karşıtı isyanların bir sonucu olarak kurulan hanlıkların feodal uzlaşmazlıkları yüzünden isyancılar bu şehire yerleşemediler. 1871 yılı başlarında Yettishar Devleti Başkanı Yakup Bey, Dunganları yenerek, Urumçi Hanlığı topraklarını kendi topraklarına kattı.

Aynı tarihlerde Batı Moğolistan’daki ve Gan-su ve Shen-si bölgelerindeki durum Ch’ing yönetimi için hiç de iç açıcı değildi. Ch’ing ordularının 1870 yılı sonlarında bu bölgelerde yenilmesi yüzünden, Ch’ingler Komul ve Barkul’daki ordularının bir kısmını Batı Gan-su’ya göndermek zorunda kaldılar.26 Doğu Cungarya’daki Ch’ing otoritelerin durumları her geçen gün daha da zayıflamaktaydı. Ancak, Yakup Bey bu fırsatı değerlendiremedi. Doğu Türkistan ve Cungarya’nın önemli bir kısmını birleştiren Yakup Bey, bir taraftan İngiliz silahları ile donatarak ve sayılarını artırmak suretiyle ordusunu Çinlilere karşı sıkı bir şekilde hazırlarken, öte yandan bağımsız varlığının Ch’ingler tarafından tanınmasının yollarını araştırmakta, Ch’inglerle resmi temas kurmayı denemekte ve Pekin’e resmi bir mektup göndermekteydi.27 Ch’ing hükümetinin tercih edilir mizacını almayı deneyerek Yakup Bey, Doğu Cungarya’daki Ch’ing ordularına karşı her

hangi bir kararlı askeri harekette bulunmadı; böylece Ch’inglerin bu bölgeyi ellerinde tutmalarına ve İç Çin’den ordularını hiç bir engele takılmaksızın sevketmelerine müsaade etmiş oldu.

Yakup Bey, devletinin varlığını, ancak Ch’ing hükümeti tarafından tanınırsa sürdürebileceğine inanıyordu. Askeri operasyonları sona erdirmesinin ve Komul ile Barkul’a el değdirmeden bırakmasının Ch’ingler tarafından kendilerine yönelik iyi bir niyet işareti olarak anlaşılacağını düşünen Yakup Bey Ch’inglerin Yettishar’ın bağımsızlığını tanıyacağını sanıyordu. Yakup Bey, doğu Cungarya’nın aşırı stratejik öneminin farkında değildi; bundan dolayı da Ch’ing ordularını Komul ve Barkul’un dışına kilitlememiş ve kendi ülkesinin doğu sınırını Gan-su bölgesinin batısındaki Sing-sing-sia dağ geçidine kadar uzatmamıştı.

Yakup Bey’in Yettishar Devleti’nin Ch’ingler tarafından tanınmasını diplomatik yollardan sağlamaya yönelik teşebbüsünün sonuçsuz kalacağı başlangıçtan belliydi. Ch’ing hükümeti, Çin’e bağlı olsa bile, Doğu Türkistan’da bir devletin var olmasını istememekteydi. Yine’de Ch’ing yönetimi Yakup Bey’in dar görüşlü politikasından avantaj elde etmeye karar verdi. Ch’ing yönetimi Yakup Bey’e bir elçi gönderdi ve aynı zamanda da Doğu Cungarya’daki Ch’ing ordularının komutanına kendilerine karşı bir Dungan hareketini provoke etmeleri talimatını verdi. Ch’ing elçisi 29 Mart 1871’de Turfan’a ulaştı. Aynı tarihte, Yakup Bey görüşmeler gerçekleşemediği için Kaşgar’a gitmek üzere bu şehrin dışındaydı.

Yakup Bey’in pasifliğinden yararlanan Ch’ing yetkililer, isyancı güçlerin birliğini bozmak için Dunganları Doğu Türkistanlılara karşı harekete geçmeleri yönünde aktif şekilde provoke etmeye başladılar. 1871’de Ch’ing yetkililer, Yakup Bey’e karşı ortak mücadele için birlik kurmak üzere Çinli toprak ağaları taburunun lideri Kung Cay’ı Dunganların liderine gönderdi.28 Davut-halife Kung Cay ile işbirliğini reddetti ve Çin taburunu ateşle karşıladı. Hemen sonra, Kung Cay’ın taburu Manas civarında Dunganlar tarafından yok edildi. Yine de, 1872’de Dungan liderlerden biri olan Ma Tsin-guy taburuyla birlikte Yakup Bey’e karşı savaştı, fakat Daban-cheg civarındaki savaşı Yakup Bey’in ordusu kazandı.

1871-1872 yılları arasında hala Gan-su ve Shen-si’deki Müslüman isyanını bastırmakla meşgul olan Ch’ing hükümeti Yettishar Devleti’ne karşı ciddi bir taarruzda bulunamadı. Ancak 1872 yılı sonunda Ch’ingler, isyancı taburları Tarbagatay bölgesinden attılar ve bu bölgeye Zhung Cyuan’ın yaklaşık 3.000 askerden oluşan ordusunu yerleştirdiler. Aynı tarihlerde, eskiden olduğu gibi, Yakup Bey, Ch’ing hükümetini görüşmeler için ikna etmeye çalşıyordu ve ordularına Ch’ing otoritelerine karşı harekete geçmemeleri konusunda kesin emir vermişti.29 Ch’ingler, 1873’de, Yakup Bey’in hareketsizliğinden faydalanarak Urumçi, Sanchji, Manas, Gumudi ve Rus ordusu işgali altındaki İli vadisi hariç, bütün Cungarya’yı ele geçirdiler. Aynı sıralarda, Ven Lin, Kuke-tsitay ve Ch’ing Lian tarafından komuta edilen Ch’ing ordularının asker sayısı 20.000’e ulaşmıştı.30

1873 sonbaharında Ch’ing hükümeti Tso Tsung-tang tarafından komuta edilen dev bir ordu oluşturabilmiş31 ve Çin’in batı bölgelerindeki isyanları bastırmıştı. Bay Yan-hoo’nun (Muhammet Eyüp-Biyan-hoo-?-1896) liderlik ettiği Dungan isyancıların önemli bir kısmı kuşatmayı yararak Doğu Cungarya’ya çekildi. 28 Ağustos’ta Bay Yan-hoo’nun ordusu Tsian-ciuan (Komul kasabasının

doğu tarafında) civarında Ch’ing ordularının direnişini kırarak, Müslüman nüfusun da yardımıyla Komul’u özgürlüğe kavuşturdu. Sonra, Dungan isyancılar Ven Lin tarafından komuta edilen Ch’ing garnizonunun bulunduğu Mançuryalıların kalesini kuşattılar. Kuşatma 10 Ekim 1973 tarihine kadar sürdü.32Dungan ordusunun bir kısmı Barkul’a doğru harekete geçti, ancak şehrin girişinde Ch’ing orduları tarafından durduruldular. Çok kısa bir savaştan sonra yenilen Bay Yan-hoo’nun ordusu Ekim ayının ortasında geri çekilerek Turfan’a döndü.33 Bir süre sonra Bay Yan-hoo Yakup Bey’in desteğini istedi, bunun üzerine Yakup Bey Dungan ordularının Urumçi ve Manas’a yerleşmesine rıza gösterdi.34 Bay Yan-hoo Yakup Bey’e derhal Ch’inglere karşı bir savaş başlatma teklifinde bulundu. Ancak Yakup Bey, daha önce olduğu gibi, Pekin ile görüşme umuduyla Dungan liderin bu teklifini reddetti, aksine Ch’ing ordularına karşı askeri bir çatışmaya girmemesi konusunda ona emir verdi.35

1873 Kasımı’nda Dungan isyancıların son kalesi durumunda olan ve Tso Tsung-tang’a göre uzun bir süre Mançuryalı Çinli orduların önünde bir ‘demir duvar’ gibi duran Çin’in batı bölgesindeki Sudjou kasabası, cezalandırıcılar tarafından ele geçirildi. Bunu takiben, Ch’ingler Tso Tsung-tang’ın ordularından eskiden Gan-su’da konuşlandırılmış olan yaklaşık 30.000 kişilik bir bölümü Er-Ch’ing-ae, Tsin Shun ve Chjan Ee komutasında Cungarya’ya gönderdiler. 1874’te Cungarya’daki Ch’ing ordularının asker sayısı, Komul’a yerleşen 12.000, Barkul’da 5.000 ve Batı Cungarya’daki Guchen’de 25.000 olmak üzere toplam 42.000’e ulaştı.36

1874 Eylülü’nde Ch’ing hükümeti Yettishar Devleti’ne karşı bir cezalandırma seferi düzenlemeye karar verdi. Başkomutan olarak Ch’ing Lian ve onun yardımcısı olarak da Cin Shun atandı. Her ikisi de Mançuryalıydı. Tso Tsung-tang’a Ch’ing yönetimi tarafından Yakup Bey’in devletine karşı düzenlenen görevle ilgili olarak sadece finansman ve yiyecek sağlama konularında güvenilmekteydi.37