Cihan bulut elçin SÜleymanov döVLƏt maliYYƏSİ Bakı 2015

Maddə 28. Pul siyasəti
1. Milli Bank qarşıdakı il üçün dövlətin pul siyasətinin əsas istiqamətlərini oktyabr ayının 1-dən gec olmayaraq Azərbaycan Respublikası Prezidentinə təqdim edir və dekabr ayının 31-dək kütləvi informasiya vasitələrində ictimaiyyətə açıqlayır.
2. Pul siyasətinin əsas istiqamətlərini müəyyənləşdirərkən Milli Bank cari ildə həyata keçirilən pul siyasətinin yekunlarını, habelə qarşıdakı il üçün müəyyən etdiyi pul siyasətinin məqsəd və vəzifələrini, Milli Bankdan asılı olan və asılı olmayan amilləri də əks etdirməklə, onların həyata keçirilməsi yollarını göstərir.
Pul-kredit siyasətini həyata keçirmək üçün pul-kredit siyasətinin alətlərindən istifadə olunur. Bu alətlər müxtəlif ölkələr üçün müxtəlif sayda ola bilər. Bu alətləri Azərbaycan Respublikası timsalında izah edək. Bu alətlər «Mərkəzi Bank» haqqında Azərbaycan Respublikasının qanununun 29-cu maddəsində göstərilmişdir.
Pul siyasəti aşağıdakı alətlər vasitəsilə həyata keçirilir:
- Açıq bazarda əməliyyatların aparılması;
- faiz dərəcələrinin müəyyənləşdirilməsi;
- kredit təşkilatları üçün məcburi ehtiyatların müəyyənləşdirilməsi;
- kredit təşkilatlarının yenidən maliyyələşdirilməsi;
- depozit əməliyyatlarının aparılması;
- bank əməliyyatlarının məhdudlaşdırılması;
- beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmiş pul siyasətinin digər alətləri.
Mərkəzi Bank bu Qanunla müəyyən edilmiş məqsəd və funksiyalarına uyğun olaraq, bu Qanunun 29.1-ci maddəsində göstərilənlərdən özünün məqbul hesab etdiyi alətləri tətbiq edir. ¹²⁰


1. Açıq bazarda əməliyyatların aparılması
Bu metodun işləmə mexanizmi odur ki, Mərkəzi Bank dövlətin qiymətli kağızlarını, bankların kredit öhdəliklərini alıb-satmaqla məşğul olur. Bu qiymətli kağızlara aşağıdakılar aiddir: xəzinə vekselləri, faizsiz xəzinə öhdəlikləri, dövlət istiqrazları, sənaye istiqrazları, birinci dərəcəli qısamüddətli qiymətli kağızlar. Ba-zar iqtisadiyyatı ölkələrində dövlət iqtisadiyyata birbaşa deyil, dolayı təsir etmək istədiyindən, bu metoda daha çox can atırlar.
İqtisadiyyatın canlanması üçün Mərkəzi Bank qiymətli kağızlara olan tələbi artırır. O, ya kursu müəyyənləşdirir və qiymətli kağızları istənilən təklif olunan həcmdə alır, ya da eyni tipli qiymətli kağızların müəyyən bir hissəsini təklifin məzənnəsindən asılı olamayaraq əldə edir. Yəni tədavüldə pul azlıq təşkil edərsə, Mərkəzi Bank dövlət istiqrazlarını almaqla tədavülə əlavə pul buraxır. Əgər tədavüldə pul artıqlıq təşkil edərsə, Mərkəzi Bank dövlət istiqrazlarını satmaqla tədavüldəki artıq pulu yığır. Bunu iki yolla edir. Ya məzənnəni müəyyənləşdirməyə nail olduqdan sonra istədiyi qədər qiymətli kağız təklif etməklə, ya da əlavə olaraq müəyyən miqdarda qiymətli kağız təklif etməklə.
Bu metod dövlətin uçot siyasətinin səmərəliliyini artırmaq üçün tətbiq edilir. Kəsir bazar siyasətinin əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, Mərkəzi bank dövlətin qiymətli kağızlarının alınıb-satılmasını bazar kursu ilə deyil, əvvəlcədən müəyyən olunmuş kursla həyata keçirir. Faiz dərəcələri isə onların müddətliliyindən asılı olaraq, mərkəzi bank tərəfindən diferensiallaşdırılmış şəkildə müəyyən edilir. Bu zaman Mərkəzi bankın pul bazarına və kapital bazarına təsiri ondan ibarətdir ki, o Kəsir bazarda faiz dəyişməklə kredit institutları üçün dövlətin qiymətli kağızlarını alıb-satmasına müsbət şərait yaradır və onların likvidliyinin artırılmasına təsir edir. Kəsir bazarda əməliyyatlar bir tərəfdən Mərkəzi bankla, digər tərəfdən kredit təş-kilatları arasında həyata keçirilir və bu əməliyyatlar diskont siyasətini nisbətən qısamüddətli konyuktur müxtəlifliklərinə daha çox adaptasiya olunur. Ümumiy-yətlə, bu metod daha çox büdcə defisitinin artdığı şəraitdə tətbiq olunur.
Azərbaycanda açıq bazar siyasəti “Mərkəzi Bank haqqında” Azərbaycan Respublikası qanununun 30-cu maddəsilə tənzimlənir: