Cihan bulut elçin SÜleymanov döVLƏt maliYYƏSİ Bakı 2015

i- Qənaət prinsipi
Qənaət prinsipi, ən az məsrəflə ən çox iş görmə prinsipidir; dövlət gəlirlərinin ən tez, ən əlverişli və lazımlı dövlət xidmətlərinə xərclənməsi, siyasi səbəblərlə yersiz xərcləmə edilməməsidir.
ı- Doğruluq prinsipi
Doğruluq prinsipi, büdcədə səmimiyyət prinsipinə yaxın bir prinsipdir. Büdcə təxminləri ən son texnika istifadə edilərək doğru bir şəkildə edilə bilərsə, əsl iqti-sadi və maliyyə şərtləri göz önünə alına bilərsə, büdcə kəsirləri ən alt səviyyəyə enəcəkdir. Bu hal büdcədə səmimiyyət prinsipinin başqa bir ifadəsidir.
j- Balans prinsipi
Büdcədə balans, gəlir və xərclərin bir-birinə uyğun, bərabər olması demək-dir;⁴⁸ son dərəcə vacib bir prinsipdir. Büdcə balansı problemi bir çox nəzəriyyələrin ortaya çıxmasına səbəb olan, inkişaf etmiş ölkələrdə olduğu qədər, inkişaf etməkdə olan ölkələri də yaxından maraqlandıran bir qanundur.

6.5.BÜDCƏ NÖVLƏRİ

Müasir büdcə sistemindəki inkişafların 1929- cu il Dünya İqtisadi Böhranından sonra və xüsusən, İkinci Dünya Müharibəsindən sonra sürətləndiyini söyləmək olar.
Müasir büdcə sistemləri ilə xərclərin maya dəyərini, xidmətlərin faydalarını ölçmək barəsində biliklər inkişaf etdirilmişdir.
Müasir büdcə sistemləri ümumi olaraq ,”milli iqtisadi büdcələr”, “investisiya büdcələri”, “performans büdcə sistemi”, “proqram büdcə sistemi”, “planlama, proqramlama büdcə sistemi” və “sıfır əsaslı büdcə sistemi” şəklində bölünürlər.
1. Ümumi büdcə sistemi
İngiltərədə istifadə olunmağa başlamış, daha sonra Fransa və digər ölkələr tərəfindən bir az fərqli olaraq qəbul edilən sadə bir sistemdir. Bu sistemdə dövlət xidmətlərinin keyfiyyət və kəmiyyətindən daha çox, idari təşkilatların ehtiyaclarına diqqət verilir.⁴⁹
2. Milli iqtisadi büdcələr
Dövlət anlayışındakı sürətli müxtəlifliklər nəticəsində dövlətə cəmiyyətin iqti-sadi fəaliyyətlərini düzəltməsi ilə yanaşı bu fəaliyyətlərin sövq, idarə və yoxlan-ması ilə əlaqəli məsuliyyəti də verilmişdir. Bu yöndə, milli iqtisadi büdcə və ya “milli büdcə”, “iqtisadi büdcə” anlayışları İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ortaya çıxmışdır. Dövlətin iqtisadi həyatda böyük bir rolu və məsuliyyəti üzərinə götürməsinin nəticəsi olaraq, büdcə, ümumiyyətlə, iqtisadi siyasətin həyata keçiril-məsində əsas bir vasitəyə çevrilmişdir.
Bu sistemin əsas xüsusiyyəti qısamüddətli olması və bəlli bir hesab sisteminə söykənmiş olmasıdır. Dar mənada və həyata keçmə baxımından milli iqtisadi büd-cə; büdcə fəaliyyətlərini asanlaşdırmaq, dövlətin iqtisadi qərarlarının təsirini ölç-mək və bu qərarlara yol açmaq üçün büdcəyə əlavə edilən bir raport şəklində orta-ya qoyula bilər. Bu məqsədlə milli iqtisadi büdcələr, büdcə hazırlama, həyata keçir-mə və həyata keçirmənin yoxlanılması işlərində baş vurulan əsas bir mənbə rolu daşımaqdadır.
Milli iqtisadiyyatın dövlət və özəl sektorlarını əhatə edəcək bir şəkildə hazırlanan milli mühasibat göstəricilərinin gələcək il üçün ətraflı təxmin edilməsinə əsaslanan milli iqtisadi büdcələr, İngiltərədə “Economic Survey”, ABD-də Nazirin “Büdcə Mesajları” və Fransada “Milli İqtisadi Büdcə Raportları” adı ilə hazırlanmaqdadır.
Milli iqtisadi büdcələr, bir cəmiyyətin gəlir qaynaqlarının idarəsi ilə əlaqədar və vacib hökmləri üçün olan büdcələrdir. Bunlar dövlətin mövcud olduğu konjektura uyğun bir fəaliyyət proqramı təsbit etməsinə kömək edəcəklər.