Çocuk Katılımı Değerlendirme Aracı 18 yaşından küçük gençlerin ve

:
1. “Paris Prensipleri”A/RES/48/134 sayılı BM Genel Kurul kararının Ek’inde yer almaktadır, 85’inci genel kurul toplantısı, 20 Aralık 1993: http://www.un.org/

documents/ga/res/48/a48r134.htm

Katılım Hakkının Korunması

4	Çocuklar ile gençlerin adli ve idari prosedürlere güvenli bir şekilde katılma haklarını kullanmalarını sağlayan mekanizmalar mevcuttur.
Gösterge tipi:	Yapısal/süreç ve sonuç
Tanım:	Çocuk Dostu Adalete ilişkin Avrupa Konseyi’nin Rehber İlkeleri adalet sistemiyle karşı karşıya gelen çocukların haklarına dair bilgilendirilmelerini, bir avukata ücretsiz olarak erişebilmelerini, dinlenmelerini, ciddiye alınmalarını ve kendilerini ilgilendiren kararların anlayabilecekleri bir şekilde onlara açıklanmasını öngörmektedir. Bu hükümler çocuğun suç faaliyetlerine karışıp karışmadığına; mağdur ya da tanık olup olmadığına; aile içi anlaşmazlıklara, çocuk koruma işlemlerine, göç prosedürlerine veya diğer idari işlemlere dâhil olup olmadığına bakılmaksızın tüm çocuklar için geçerli olmalıdır.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Adli ve idari prosedürlere ilişkin başlıca yasal enstrümanlar ve politikalar. BÇHS izleme raporları ve Madde 12’nin uygulanışına ilişkin nihai kurul gözlemleri, Avrupa Adaletin Etkililiği Komisyonu’nun yargının etkililiği ve adalet kalitesine ilişkin raporları, Avrobarometre araştırmaları—bu konuda belirli bir soru veya çeşitli sorular dâhil edilebilir (örneğin gençlerin kararlara Katılımı bölümü altında)2, ulusal mahkemelerde içtihat hukuku, Temel Haklar Ajansı (FRA) ve Avrupa Komisyonu’nun çocuk-dostu adalet hakkında yayımlayacağı veriler, ilgili devlet tarafından belirlenen diğer kaynaklar.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Çocukların mahkemelere doğrudan erişimi yok. 1 = Çocukların haklarına ilişkin bilgiye ve ücretsiz avukatlık hizmetlerine erişmesini ve adli kovuşturmalarda seslerini duyurmasını sağlayan kurallar ve prosedürler, Çocuk Dostu Adalete ilişkin Avrupa Konseyi’nin Rehber İlkeleri doğrultusunda geliştirilmiş, fakat henüz işler durumda değil. 2 = Çocukların haklarına ilişkin bilgiye ve ücretsiz avukatlık hizmetlerine erişimini ve adli kovuşturmalarda seslerini duyurmasını sağlayan kurallar ve prosedürler en az iki adli ya da idari alanda Çocuk Dostu Adalete ilişkin Avrupa Konseyi’nin Rehber İlkeleri’ne uygun bir şekilde uygulanıyor, örneğin gözaltına alınma ve özel takibatlara erişim, bakım ve çocuk koruma işlemleri, göç ve sığınma işlemleri ya da cezai işlemler vb. gibi alanlarda. 3 = Çocukların adli süreçlere katılımını kolaylaştırmak amacıyla tüm adli ve idari alanlarda Çocuk Dostu Adalete ilişkin Avrupa Konseyi’nin Rehber İlkeleri bütünüyle uygulanıyor. Önerilen sonuç ölçütü: Herhangi bir adli ya da idari bir soruşmada seslerinin duyulma şeklinden memnun olan çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Bu desteğin verilmesine ilişkin herhangi bir şart ya da kısıtlama var mı? Örneğin çocukların milliyeti, yaşı, engellilik durumu, göçmenlik durumu, sosyal- ekonomik statüsü ya da mağdur olup olmadığı vb. destek durumunu etkiliyor mu? Dışlanmış ya da marjinalleştirilmiş çocukların adalete erişimini kolaylaştırmak için alınmış önlemler var mı? Milliyet, yaş, engellilik vb. gibi durumlara göre çocukların adalete erişimini ve katılımını ayrıştıran veriler bulunuyor mu?

✎

2. http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/quali/ql_right_child_sum_en.pdf

Katılım Hakkının Korunması

5	Çocuk dostu, bireysel şikâyet prosedürleri mevcuttur.
Gösterge tipi:	Yapısal/Süreç ve Sonuç
Tanım:	Şikâyet prosedürleri oluşturulmuştur ve çeşitli bağlamlarda tüm çocuklar bunlara rahatlıkla erişebilir. Bu bağlamlar arasında en önemlileri aşağıda belirtilmiştir: Sivil adalete ve aile adaletine ilişkin adli ve idari soruşturmalar Cezai takibatlar Eğitim Sağlık Sosyal refah/bakımla ilgili meseleler Barınma Göçmenlik işlemleri Çocuk dostu şikâyet prosedürü, çocukların ve gençlerin mevcut bilgiye erişebilmesini gerektirir. Şikâyet dilekçesi verebilmeleri ve dilekçelerini takip edebilmeleri için çocuklara destek sağlanmalıdır. Bilgiler, yaşa ve engellilik durumuna uygun formatlarda sunulmalıdır; bu formatlara el ilanları, broşürler, okullar için posterler vb. de dâhildir. Bunlar çocukların rahatlıkla bulabilecekleri yerlerde ve bu amaçla tasarlanmış web sitelerinde bulunmalıdır. Takip, sevk ve yanıt mekanizmaları mevcuttur ve etkin bir şekilde çalışmaktadır. Bu mekanizmalar, meşru şikâyetlere yanıt vermek üzere gerekli değişikliklerin yapıldığını da ortaya koyabilir. Bu şikâyetlerle ilgili olarak çocuklara ve gençlere makul bir süre içinde, yaşlarına ve kavrayışlarına uygun bir şekilde yanıt verilir.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Millî hukuk; Aile hukuku, eğitim, sağlık, çocuk adalet sistemi, iskân ve göçmenlikle ilgili başlıca politika araçları ve yasalar; Çocuklar ve gençlerle olanlar da dâhil olmak üzere akademik kuruluşların/STÖ’lerin nitel araştırmaları.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Belirtilen alanların hiçbirinde bir şikâyet mekanizması veya geri bildirim mekanizmaları oluşturulmuş değil. 1 = Belirtilen alanların en az ikisinde bazı çocukların erişebileceği şikâyet mekanizmaları bulunuyor; takip, sevk ve yanıt mekanizmalarının işler durumda olduğuna dair bazı bulgular mevcut. 2 = Şikâyet prosedürleri belirtilen alanların en az dördünde yaygın bir şekilde erişilebilir durumda; takip, sevk ve yanıt mekanizmalarının işler durumda olduğuna dair bazı bulgular mevcut. 3 = Şikâyet prosedürleri kanuni bir zorunluluk ve belirtilen bütün alanlardaki şikâyet mekanizmaları tüm çocukların erişimine açık. Çocuklara şikâyet etme haklarına ilişkin bilgi veriliyor, şikâyet dilekçesi vermeleri ve dilekçeyi takip edebilmeleri için yaşlarına ve kapasitelerine uygun destek ve yardım sağlanıyor. Takip, sevk ve yanıt mekanizmaları işler durumda ve çocuğa/çocuklara şikâyetleri sonucunda yapılan değişiklikler doğrudan ve yaşlarına/kavrayışlarına uygun bir şekilde bildiriliyor. Önerilen sonuç ölçütü: şikâyette bulunan ve şikâyetlerinin ele alınış biçiminden memnun olan çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Şikâyet prosedürleri çocuğun yaşına, dil becerisine ve engelli çocuklara göre ayarlanmış ve onlar için uygun mu? Şikâyet prosedürleri ücretsiz mi?

✎

Katılım Hakkı Konusunda Farkındalığın Arttırılması

6	Çocuklar için ve çocuklarla çalışan uzmanların eğitim programları, çocuk katılımı eğitimini kapsamaktadır.
Gösterge tipi:	Süreç ve sonuç
Tanım:	Çocuklarla çalışan uygulayıcıların eğitim programları, çocukların ve gençlerin katılımına ilişkin bilgileri ve yetkinlik-temelli eğitimi içerir. Özellikle de aşağıdaki uzmanların eğitim programlarına dâhil edilmiştir: Avukatlar Hâkimler ve savcılar Öğretmenler ve eğitimciler Polis Sosyal hizmet görevlileri Konut memurları Sağlık uzmanları Göç idaresi memurları Bakım veren kişiler ve bakım kurumlarında çalışanlar Psikologlar Hapishane görevlileri Toplum çalışanları Çocuklar ve gençlik liderleri/çalışanları Memurlar ve kamu görevlileri
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Belirtilen tüm disiplinler için resmi olarak onaylanmış mesleki eğitim programları, çocuk katılımı konusunda yetkinlik kazanmaya ilişkin çocuklarla çalışan uzmanlar tarafından yapılan nitel çalışmalar.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Çocukların ve gençlerin katılımı ile duyulma haklarına ilişkin bilgi veya eğitim verilmiyor ya da verilen bilgiler çok sınırlı. 1 = Çocukların ve gençlerin katılımı ile duyulma haklarına ilişkin belirtilen uzman gruplarından en az ikisine bilgi veya eğitim veriliyor. 2 = Belirtilen uzman gruplarından en az dördünün eğitim müfredatına, çocukların ve gençlerin katılım hakkı eklenmiş durumda. 3 = Belirtilen grupların tümünün hizmet öncesi ve hizmet içi mesleki eğitim programına yetkinlik-temelli ve ayrıntılı bir eğitim eklenmiş durumda (mümkünse çocukların katılımıyla tasarlanan ve verilen bir eğitim programı). Önerilen sonuç ölçütü: aldıkları eğitim sonucu uygulamalarını değiştirmiş olan uzmanların yüzdesi, belirtilen alanların herhangi birinde uzmanlar tarafından duyulma hakkına saygı duyulan çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Verilen eğitim ve bilgiler, çocukların deneyimlerinin ve ihtiyaçlarının çeşitliliğini hesaba katıyor mu? Örneğin çocukların toplumsal cinsiyetine, etnik kimliğine, engellilik durumuna, yaşına, dinine, milliyetine ve dilsel kapasitesine duyarlı mı?

.

✎

Katılım Hakkı Konusunda Farkındalığın Arttırılması

7	Çocuklara katılım haklarına ilişkin bilgi sağlanmaktadır.
Gösterge tipi:	Süreç ve sonuç
Tanım:	Çocukların katılım hakkı konusunda halkı, çocukları, gençleri, aileleri ve uzmanları bilinçlendirmeye yönelik kamusal bilgi ve eğitim programları (ideal olarak ulusal stratejinin bir parçası olarak) mevcut. Bu hakka, çocuk veya gençlik örgütleri kurmak ve bunlara katılmak da dâhildir. Çocuklara temel hizmet sunan kuruluşlar ve devlet kurumları tarafından katılım haklarına ilişkin çocuklara bilgi sağlanması zorunludur. Örneğin, şikâyet mekanizmalarına, yasal süreçlere, kendi organizasyonlarına katılma fırsatlarına ve kendilerini etkileyen karar alma ve planlama süreçlerine ilişkin çocuklara bilgi verilmektedir. Bilgiler, çocuklara çocuk dostu formatlarda sunulmalı, çeşitli yaşlardaki ve yetenekteki çocukların erişimine açık olmalı ve farklı iletişim ihtiyaçları olan çocuklara uygun formatlarda verilmelidir. Web siteleri ve yardım hatları gibi çocukların ve gençlerin erişimine açık mecralarda yer almalıdır. Katılım hakkı da dâhil olmak üzere çocuk hakları eğitimi, okul müfredatlarının zorunlu bir bileşeni olmalıdır.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Ulusal çocuk hakları stratejileri; ulusal eğitim müfredatı; çocuklardan, gençlerden ve iletişimden sorumlu devlet daireleri; yerel yönetimler; çocuk hakları STK’ları; çocuk ve gençlik birlikleri ile ağları; çocuklarla yürütülen nitel araştırmalar; çocukların adli kovuşturmalara katılımı hakkında Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanacak veriler ve bu kovuşturmalarda çocuk katılım uygulamalarını ve prosedürlerini inceleyen ve FRA tarafından yürütülen nitel araştırma.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Çocukların ve gençlerin katılım hakkına ilişkin, çocuk dostu bir formatta herhangi bir bilgi verilmiyor. 1 = Çocukların ve gençlerin katılım hakkı ve örgütlenme hakkına ilişkin farkındalık arttırmayı amaçlayan eğitim/bilgi programları plansız gerçekleştiriliyor. 2 = Braille gibi çeşitli formatlardaki çocuk dostu bilgiler, çeşitli yaş gruplarındaki çocuklara bazı zamanlarda veriliyor. Örneğin, çocuk birlikleri, hizmetler, politikaları, haklar, müzakereler ve devlet tüzükleri vb. 3 = Çocukların katılım ve örgütlenme hakkında kapsamlı ve erişilebilir eğitim programları mevcut. Çocuk hakları, ilköğretim ve ortaöğretim müfredatının zorunlu bir bileşeni olarak yer alıyor. Önerilen sonuç ölçütü: katılım hakkından haberdar olan, bu hakkı nerede ve nasıl kullanabileceğini bilen çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Bilgiler çocuğuna yaşına ve dil becerisine uygun bir şekilde mi veriliyor? Çeşitli engelleri olan çocuklara bilgiler özel formatlarda veriliyor mu? Çeşitli kurumlardaki (akıl hastanesi, hapishane, hastane ve mülteciler için gözaltı merkezleri vb.) çocuklar bilgiye ulaşılabiliyor mu? Uzak bölgelerde yaşayan çocukların bilgiye erişimi var mı? Bilgiye erişim konusunda yaşa, cinsiyete, engellilik durumuna, etnik kökene vb. göre ayrıştırılmış araştırma verileri mevcut mu?

✎

Katılıma Elverişli Ortamlar Yaratılması

8	Çocuklar ve gençler kendi organizasyonları da dâhil olmak üzere yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerdeki danışma ve yönetişim kuruluşlarında temsil ediliyor.
Gösterge tipi:	Yapısal/süreç ve sonuç
Tanım:	Bu gösterge çocukların ve gençlerin yerel, bölgesel ve ulusal düzeylerdeki yönetime ne ölçüde katıldığını ölçer (özellikle de çocuk/gençlik konseyleri, okul konseyleri, çocuk/gençlik meclisleri ya da çocuk/gençlik forumlarında). Çocukların bu türdeki kuruluşlara nasıl bir süreçten geçerek seçildiklerini, hangi çocukların dâhil olduğunu, çocukların karar alma süreçlerine nasıl katıldığını (uygun olduğu durumlarda), bu kuruluşların hangi bölgelerde bulunduğunu ve bunlara tanınan karar alma yetkilerini açıklamak üzere özel bir çaba gösterilmelidir.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Avrobarometre Eğitim ve Kültür Genel Müdürlüğü; CIVED (Sivil Eğitim Çalışması); yerel yönetimler; STK’lar ve akademik araştırmalar; ulusal gençlik konseyleri.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Yerel ve ulusal yönetişim kuruluşlarında çocuklara danışılmıyor. 1 = Sınırlı sayıda çocuk/gençlik konseyi ve çocuk meclisleri mevcut, fakat üyeler arasında çaprazlama bir temsile ilişkin çabalar sınırlı. 2 = Çocukların yerel ve ulusal düzeylerde temsil edilmesi için bir dizi etkili mekanizma geliştirilmiş. Bunlar ülke çapına yayılmış durumda, fakat etkililikleri ve faaliyet kapsamları değişiklik gösteriyor. 3 = Çocuklarla istişare edilmesi için yerel ve ulusal düzeyde yönetişim kuruluşlarının kurulması; farklı yaşlarda, farklı becerilere ve sosyal çevrelere sahip kız ve erkek çocuklarının oluşturduğu çocuk forumları aracılığıyla çocukların dinlenebileceği ve görüşlerinin dikkate alınabileceği alanlar yaratılması kanunen zorunlu. Önerilen sonuç ölçütü: politika yapıcıların seslerini duyduğunu ve perspektiflerini dikkate aldığını düşünen çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Katılımda bulunan çocuk sayısına ilişkin veriler yaşa, etnik kökene, milliyete, engellilik durumuna ve bölgeye göre ayrıştırılmış mı?

✎

Katılıma Elverişli Ortamlar Yaratılması

9	Çocukları hedefleyen kamu hizmetlerine ilişkin geri bildirim mekanizmaları bulunuyor.
Gösterge tipi:	Süreç ve sonuç
Tanım:	Tüm kamu hizmetlerinin (alternatif bakım hizmetleri, sağlık, erken yaş hizmetleri, eğitim ve okullar, oyun, eğlenme, kültürel hizmetler, şiddeti önleme ve mültecileri/ sığınmacıları destekleme vb. gibi hizmetler de dâhil olmak üzere) çocuklardan ve gençlerden geri bildirim alma mekanizmaları mevcuttur. Bunlara değerlendirme formları, anketler ya da şikâyet prosedürleri de dâhil olabilir. Farklı sosyal çevrelerden ve çeşitli yaşlardaki çocuklara göre ayarlanmış bu mekanizmalara kolaylıkla erişilebilir. Bu hizmetlerin çocuklardan ve gençlerden aldıkları geri bildirimlere ne ölçüde yanıt verdiğini değerlendirmek için özel bir çaba gösterilmelidir. Örneğin, bu kurumların aldıkları geri bildirime göre yaptıkları değişiklikleri gençlere ve çocuklara bildiren mekanizmaları var mıdır? İdeal olarak, kamu hizmetlerinin geri bildirim mekanizmalarının tasarlanması, uygulanması ve değerlendirilmesi sürecine çocuklar ve gençleri dâhil etmek için özel çaba gösterilmelidir.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Mevzuat, yerel yönetimler, yerel çocuk bakım kuruluşları, üniversitelerin ve STK’ların çocuklarla yaptığı araştırmalar da dâhil olmak üzere nitel araştırmalar.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Çocukların ve gençlerin kamu hizmetleri hakkında geri bildirim verme olanakları bulunmamaktadır ve kamu hizmet kuruluşlarının bu türde fırsatlar sunmak gibi bir yükümlülüğü yoktur. 1 = En az iki kamu hizmetinin çocukların ve gençlerin aldıkları hizmete ilişkin geri bildirim vermelerine olanak sağlayan belirli sistemleri vardır. 2 = En az dört kamu hizmetinin değerlendirme formları, anketler ve şikâyet mekanizmaları da dâhil olmak üzere geri bildirim sistemine sahip olması zorunludur. 3 = Tüm kamu hizmetlerinin geri bildirim sistemine sahip olması zorunludur. Çocuklardan ve gençlerden hem geri bildirim almak hem de bu geri bildirimleri yanıtlamak için etkin sistemler kurulmuştur. Önerilen sonuç ölçütü: çocukların sorunlarına cevap olarak her yıl geri bildirim yayımlayan kamu hizmet kuruluşlarının yüzdesi.
Ayrıştırma	Bu tür mekanizmalar yaşlarına, engellilik durumlarına, milliyetlerine (dil kısıtlamaları) vb. bakılmaksızın tüm çocukların erişimine açık mı?

✎