Çocuk Katılımı Değerlendirme Aracı 18 yaşından küçük gençlerin ve

Katılıma Elverişli Ortamlar Yaratılması

10	Çocuklar ve gençler BMÇHK ve Çocuk Hakları Komitesi’nin (ÇHK) gölge raporlamasına ve ilgili Avrupa Konseyi enstrümanlarının ve sözleşmelerinin (bundan sonra çocuk hakları araçları olarak anılacaktır) izlenmesine katılmaları için desteklenmektedir.
Gösterge tipi:	Süreç
Tanım:	Çocuk hakları araçlarının uygulanışını izleme sürecine katılmaları için çocuklara, gençlere ve kuruluşlarına mali kaynak ve insan kaynağı desteği sağlanır. Buna çocukların ve gençlerin gölge-raporlamaya katılma fırsatı da dâhil olmalıdır.
Veri kaynakları (sadece endikatif)	Çocuklar ve gençler tarafından hazırlanmış izleme raporları ÇHK’nin nihai gözlemleri Avrupa Sosyal Haklar Komitesi, Avrupa İşkencenin ve İnsanlık Dışı veya Onur Kırıcı Ceza veya Muamelenin Önlenmesi Komitesi, Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komitesi, İnsan Ticaretine Karşı Eylem Uzmanlar Grubu (GRETA), Lanzarote Komitesi vb.
Değerlendirme ölçütleri	Devletler, aşağıdaki değerlendirme ölçütlerini kullanarak bu gösterge konusunda kaydedilen gelişmeleri ölçebilir: 0 = Çocukların ve gençlerin çocuk hakları araçlarını izleme sürecine katılmasını destekleyen hiçbir düzenleme bulunmamaktadır. 1 = Çocuk hakları araçlarını izlemeleri için seçilmiş çocuklara destek sağlanır. 2 = Çocuk hakları araçlarının uygulanışına ilişkin farklı sosyal çevrelerden gelen bir dizi çocuğun ve gencin görüşü alınır. 3 = Çocuklar ve gençler tarafından yönetilen kuruluşlar, çocuk hakları araçlarının uygulanışını sistematik olarak izlemek üzere gereken desteği ve kaynağı alır. Önerilen sonuç ölçütü: izleme çalışmalarında yer alan ve görüşlerine saygı duyulduğunu hisseden çocukların yüzdesi.
Ayrıştırma	Her yaştan, farklı etnik azınlıklardan ve milletlerden çocuklar, engelli çocuklar, kız ve erkek çocuklar yeterli oranda temsil ediliyor mu?

✎

Ek

Bakanlar Komitesi’nin üye Devletlere 18 yaşından küçük gençlerin ve çocukların katılımına ilişkin CM/Rec(2012)2 sayılı tavsiye kararı

(28 Mart 2012 tarihinde, Bakan Yardımcılarının 1138’inci toplantısında Bakanlar Komitesi tarafından kabul edilmiştir)
■ Bakanlar Komitesi, Avrupa Konseyi Kuruluş Yasası’nın 15.b Maddesi uyarınca,

■ Avrupa Konseyi’nin üyeleri arasında daha fazla birlik sağlama amacını ve bilhassa da ortak kuralların benimsenmesini teşvik etme hedefini göz önünde bulundurarak,

■ Çocuk haklarını korumaya ilişkin, bağlayıcılığı olan, mevcut uluslararası araçları ve Avrupa sözleşmelerini, bilhassa da aşağıda belirtilenleri, etkin bir şekilde uygulama gereksinimini dikkate alarak,

--İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına ilişkin Sözleşme (Avrupa Antlaşmaları Serisi-ETS No. 5),

-- Çocuk Haklarının Kullanılmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi (ETS No. 160);

-- Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (ETS No. 163),

-- Avrupa Konseyi Çocukların Cinsel Sömürü ve İstismara Karşı Korunması Sözleşmesi  (CETS No. 201),

--Çocukların Evlat Edinilmesine Dair Avrupa Sözleşmesi (gözden geçirilmiş) (CETS No. 202),

--Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi (UNCRC),

-- Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi,

■ Aşağıdaki hususları göz önünde tutarak,

--Avrupa Konseyi’nin çocuk hakları ve gençlik politikaları alanlarındaki hedefleri,

--Avrupa Konseyi Devlet ve Hükümet Başkanları Üçüncü Zirvesi (Varşova, 2005) ve bu zirvede verilen BMÇHS’nin yükümlülüklerine bütünüyle uyma taahhüdü,

-- Bakanlar Komitesi’nin üye Devletlere, Avrupa Konseyi’nin gençlik politikasına ilişkin

CM/Res(2008)23 sayılı Tavsiye Kararı,

-- 1985-2008 yılları arasında gerçekleştirilen Avrupa Konseyi Gençlikten Sorumlu Bakanlar Konferanslarında varılan, konuyla ilgili sonuçlar,

-- Avrupa Konseyi “Çocuklar için ve Çocuklara birlikte bir Avrupa İnşa Etme Programı” ve çocuk katılımını yaygınlaştırmaya yönelik stratejik vurgu,

■ Çocukların ve gençlerin katılımına ilişkin, Avrupa Konseyi’nin Bakanlar Komitesi, Parlamenterler Meclisi, Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi tarafından kabul edilen tavsiye kararlarını, özellikle de aşağıda belirtilenleri, akılda tutarak

--Kurumlarda yaşayan çocukların haklarına ilişkin Rec(2005)5 sayılı Tavsiye kararı,

--Kamusal hayattaki gençlerin katılımına ve vatandaşlığa ilişkin Rec(2006)14 sayılı Tavsiye kararı

-- Olumlu çocuk yetiştirmeye destek politikasına ilişkin Rec(2006)19 sayılı Tavsiye kararı,

-- Çocukların şiddete karşı korunması için bütüncül ulusal stratejiye ilişkin CM/Rec(2009)10 sayılı Tavsiye kararı,

-- Avrupa Konseyi Demokratik Vatandaşlık Eğitimi ve İnsan Hakları Eğitimi Şartına ilişkin CM/Rec(2010)7 sayılı Tavsiye kararı,

-- Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi Çocuk Dostu Adalete İlişkin Rehber (2010),

-- Parlamenterler Meclisi’nin “çocukların kendilerini etkileyen kararlara katılımının teşvik edilmesi”ne ilişkin 1864 (2009) sayılı Tavsiye kararı,

--Avrupa Konseyi Yerel ve Bölgesel Yönetimler Kongresi’nin “Gençlerin Yerel ve Bölgesel Hayata Katılımı”na ilişkin yeniden düzenlenmiş Avrupa Şartı hakkında 128 (2003) sayılı Tavsiye kararı,

■ BMÇHS’yi, özellikle de aşağıda belirtilen 12. Maddesini hatırlayarak,

1. 
   “Taraf Devletler, görüşlerini oluşturma yeteneğine sahip çocuğun kendini ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkını bu görüşlere çocuğun yaşı ve olgunluk derecesine uygun olarak, gereken özen gösterilmek suretiyle tanırlar.
   
2. 
   Bu amaçla, çocuğu etkileyen herhangi bir adli veya idari kovuşturmada çocuğun ya doğrudan doğruya veya bir temsilci ya da uygun bir makam yoluyla dinlenilmesi fırsatı, ulusal yasanın usule ilişkin kurallarına uygun olarak çocuğa, özellikle sağlanacaktır.”;1
   

■ BMÇHS’in genel ilkesi olarak Madde 12’nin sözleşmedeki diğer maddelerle, bilhassa da Madde 2(ayrımcılık yapmama ilkesi), Madde 3 (çocuğun yüksek yararına öncelik verilmesi), Madde 5 (ana babanın çocuğu yönlendirmesi ve çocuğun yeteneklerinin geliştirilmesi), Madde 6 (yaşama, hayatta kalma ve gelişme hakkı), Madde 13 (ifade özgürlüğü hakkı), Madde 15 (örgütlenme özgürlüğü hakkı) ve Madde 17 (bilgi edinme hakkı) ile ilişkili olduğunu kaydederek,

■ şu sonuçlara ulaşmıştır:

--duyulma ve ciddiye alınma hakkı, hem insanlık onuru açısından hem de çocuklar ve gençlerin sağlıklı gelişimi açısından esastır;

--çocukları ve gençleri dinleyerek yaşlarına ve olgunluklarına uygun bir şekilde görüşlerine gereken önemi vermek, onları etkileyen tüm meselelerle ilgili her şeyden önce yüksek yararlarının göz önünde tutulması ve şiddetten, istismardan, ihmal ve kötü muameleden korunmalarına ilişkin haklarının etkin bir şekilde uygulanabilmesi için gereklidir.

--Çocukların ve gençlerin kapasiteleri ve yapabilecekleri katkılar, Avrupa topluluklarında insan haklarını, demokrasiyi ve sosyal uyumu güçlendirmek adına eşsiz bir kaynaktır.

■ Üye Devletlerin hükümetlerine şu tavsiyelerde bulunulmaktadır:

1. Tüm çocukların ve gençlerin duyulma, ciddiye alınma, kendilerini etkileyen kararlara katılma ve görüşlerine yaşlarına ve olgunluklarına göre gereken ağırlığın verilmesi haklarını kullanabilmelerini sağlamaları;

2. bu tavsiyenin yerel, bölgesel, ulusal düzeyde ve Avrupa düzeyinde, sivil toplumla birlikte uygulandığı başarılı çalışmaları ve bilgi paylaşımını teşvik etmeleri;

3. bu tavsiye kararının ekinde yer alan önlemleri ve ilkeleri kendi mevzuatları, politikaları ve uygulamaları bağlamında göz önünde tutmaları;

4. bu tavsiyenin ekiyle birlikte çevrilmesini, çocuk ve genç dostu iletişim yollarını kullanarak çocuklar ve gençler de dâhil olmak üzere geniş bir kitleye dağıtılmasını sağlamaları tavsiye edilmektedir.

■ Bakanlar Komitesi, Genel Sekreter’e Kurum standartlarının belirlenmesini sağlaması, işbirliği ve değerlendirme faaliyetlerine çocukların ve gençlerin katılımını teşvik etmesi ve bu tavsiye kararını Avrupa Konseyi’nin ilgili yürütme kurullarına, danışma ve istişare kuruluşlarına, geleneksel mekanizmalara ve izleme mekanizmalarını iletmesi ve kendi çalışmalarını yaparlarken bu kararı hesaba katmaya çağırması talimatını vermektedir.

■ Bakanlar Komitesi, Genel Sekretere işbu tavsiye kararını Avrupa Konseyi’nin üyesi olmayan fakat Avrupa Kültür Sözleşmesi’ne (ETS No. 18) taraf olan tüm Devletlere iletmesi talimatını da vermektedir.
1. Ayrıca bakınız BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (2009), çocuğun duyulma hakkına ilişkin Genel Yorum No. 12
CM/REC(2012)2 sayılı Tavsiye Kararının Eki

--Bölüm I – Tanımlar

■ İş bu tavsiye kararının amacı doğrultusunda:

--”çocuklar ve gençler” ifadesi, 18 yaşından küçük tüm bireylere işaret eder;2

-- “katılım” bireylerin ve birey gruplarının görüşlerini özgürce dile getirme, duyulma, kendilerini etkileyen kararlara katkıda bulunma, yaşlarına ve olgunluklarına göre görüşlerine gereken ağırlığın verilmesine ilişkin hakka, imkânlara, ortama, fırsata ve gerektiğinde desteğe sahip olması anlamında kullanılmaktadır.

--Bölüm II – Prensipler

■ Çocukların ve gençlerin görüşlerini özgürce dile getirmeleri konusunda herhangi bir yaş sınırı yoktur. Tüm gençler ve çocuklar, anaokulu çağında olanlar ve tam zamanlı eğitim sistemini bırakmış olanlar da dâhil olmak üzere, kendilerini etkileyen kararlarda duyulma hakkının yanı sıra yaşlarına ve olgunluklarına göre düşüncelerine gereken önemin verilmesi hakkına da sahiptir.

■ Çocukların ve gençlerin katılma hakkı; ırk, etnik köken, ten rengi, dil, din, politik görüşler ya da diğer görüşler, ulusal ya da sosyal köken, mülkiyet, engellik durumu, doğum, cinsel eğilim ya da diğer statülere ilişkin herhangi bir ayrım yapılmaksızın geçerlidir.

■ Çocukların ve gençlerin gelişen kapasiteleri göz önünde tutulmalıdır. Çocuklar ve gençlerin kapasiteleri geliştikçe yetişkinler onları kendilerini ilgilendiren kararları etkileme hakkından daha fazla yararlanmaları için teşvik etmelidir.

■ Savunmasız durumdaki çocuklar ya da ayrımcılığa veya ayrımcılıklara maruz kalmış olanlar da dâhil olmak üzere tüm çocukların ve gençlerin katılımını sağlamak için özel çaba gösterilmelidir.

■ Çocuğun büyümesinden ve yetişmesinden birincil derecede sorumlu olan ebeveynler ve bakım veren kişiler, doğumundan itibaren çocuğun katılım hakkını onaylama ve destekleme konusunda temel bir rol oynarlar.

■ Anlamlı ve sahici katılımlar için çocuklara ve gençlere gereken tüm bilgiler sağlanmalı, yaşlarına ve koşullarına uygun olarak kendilerini temsil edebilmeleri için yeterli destek sunulmalıdır.

■ Katılımın etkin, anlamlı ve sürdürülebilir olması için tek seferlik bir etkinlik olmadığının, uzun vadeli bir süreç olduğunun ve zaman ile kaynaklar açısından sürekli bir sorumluluk gerektirdiğinin anlaşılması şarttır.

■ Görüşlerini özgürce dile getirme hakkını kullanan çocuklar ve gençler; gözdağı verme, misilleme, zorbalık, mahremiyet hakkının ihlali gibi olumsuz durumlardan korunmalıdır.

■ Çocuklara ve gençlere katılımlarının kapsamı hakkında her zaman eksiksiz bilgi verilmelidir. Bunlara katılıma ilişkin sınırlamalar, katılımları sonucu elde edilmesi beklenen ve elde edilen sonuçlar ve görüşlerinin ne şekilde dikkate alındığına ilişkin bilgiler de dâhildir.

2. Avrupa Konseyi’ne üye Devletlerde reşit olma yaşı genelde 18’dir. BMÇHS’de, 18 yaşından küçükler çocuk olarak tanımlanırken 12 ya da 13 yaşından büyükler için “gençler” terimi de sıklıkla kullanılmaktadır. 13-17 arasındakiler kendilerine genelde çocuktan ziyade “genç” olarak tanımlamakta ve bu şekilde hitap edilmek istemektedirler. İstatistikî amaçlarla, BM, 15-24 arasındaki kişileri gençlik olarak tanımlar. Bu tanım, BMÇHS ve ilgili diğer uluslararası sözleşmelere halel getirmez.

■ BMÇHS’deki Madde 12’ye ilişkin Genel Yorum doğrultusunda çocukların ve gençlerin duyulma hakkını kullandığı tüm süreçler şeffaf, bilgilendirici, gönüllük esasına dayalı, saygılı, çocukların yaşamlarıyla ilgili, çocuk-dostu ortamlarda, kapsayıcı (ayrımcı olmayan), eğitim destekli, güvenli, risklere karşı duyarlı ve hesap verebilirlik ilkesine uygun olmalıdır. Üye Devletler bu tavsiye kararının uygulanması için söz konusu yükümlülükleri mevzuatlarına ve diğer önlemlere dâhil etmelidir.
--Bölüm III – Önlemler

Katılım Hakkının Korunması

■ Çocukların ya da gençlerin katılım hakkının korunması için üye Devletler tarafından şunlar yerine getirilmelidir:

--Çocukların ve gençlerin katılma hakkına anayasalar, kanunlar ve düzenlemeler de dâhil olmak üzere mümkün olan en kapsamlı yasal korumayı sağlanmalıdır,

--Mevcut kanunlar, politikalar ve uygulamalar çerçevesinde çocukların ve gençlerin ne ölçüde dinlendiğine ve ciddiye alındığına ilişkin düzenli değerlendirmeler yapılmalı ve bu değerlendirme sürecinde çocuklar ile gençlerin değerlendirmelerine gereken önemin verilmesini sağlanmalıdır.

--Çocuk-dostu şikâyet mekanizmaları, çocuklara bunları kullanmaları için destek ve yardım sağlayan adli ve idari prosedürler ve bu mekanizmaların çocuklar ile gençlerin erişimine açık olmasını temin etmek yoluyla çocuklara ve gençlere etkin yasal yollar ve düzeltme yolları sunulmalıdır.

--Ailesinden ayrılmış çocuklar, azınlık grupların çocukları, engelliler, sağlık kuruluşlarında, gözaltı merkezlerinde ya da tutukevindeki çocuklar da dâhil olmak üzere hak ihlallerine karşı savunmasız çocuklar için koruyucu önlemler alınmalıdır.

--Çocukların ya da gençlerin kendilerini ilgilendiren konularda duyulma hakkına ilişkin kanunlardaki ve uygulamadaki sınırlamalar gözden geçirilmeli ve kaldırılmalıdır.

--Çocukların ve gençlerin katılımını güçlendirmek için eşgüdümlü bir yaklaşım benimsenmeli, katılımın karar alma ve politika oluşturma yapılarında yaygınlaşmasını sağlanmalıdır.

-- Eğer hâlihazırda böyle kuruluşlar yoksa Paris Prensipleri doğrultusunda çocuk hakları için kamu denetçiliği gibi bağımsız ve düzgün işleyen insan hakları kuruluşları kurulmalıdır.³

--Çocuklar ve gençlerin hem resmi hem de gayri resmi ortamlara katılımını desteklemek üzere yeterli finansal kaynaklar ve yetkin insan kaynakları tahsis edilmelidir.

Katılım hakkında bilgilendirme ve katılımı yaygınlaştırma

■ Çocuk ve gençlerin katılımına ilişkin bilgileri yaymak üzere üye Devletler tarafından şunlar yapılmalıdır:

-- Halkı, çocukları, gençleri, velileri ve uzmanları çocukların ve gençlerin katılım hakkı konusunda bilinçlendirmek üzere bilgilendirme ve eğitim programları düzenlenmelidir.

--Öğretmenler, avukatlar, hâkimler, polisler, sosyal hizmet görevlileri, psikologlar, bakım veren kişiler, tutukevleri ve hapishane görevlileri, memurlar, dini liderler, medya üyeleri ve çocuk ile gençlik organizasyonları liderlerinin çocuk ve gençlerin katılımına ilişkin mesleki kapasiteleri güçlendirilmelidir. Mümkün olduğu takdirde, çocuklar ve gençlerin kendileri de eğiticiler ve uzmanlar olarak kapasite geliştirme çalışmalarına dâhil edilmelidir.

--Çocuklara ve gençlere hakları, onlara sunulan fırsatlar ve bu fırsatlardan yararlanmak için nereden destek alabilecekleri konusunda yaşlarına ve koşullarına uygun şekilde bilgi sağlanmalıdır. Buna yazılı olmayan iletişim biçimleri, sosyal ağlar ve diğer medya araçları da dâhildir.

--18 yaşından küçük gençlerin ve çocukların hakları, katılım hakkı da dâhil olmak üzere, ders müfredatlarının bir parçası olmalıdır.

--Çocuklar ve gençlerle ilgili tüm meslek dallarının akademik müfredatına 18 yaş altı genç ve çocuk haklarının eklenmesi önerilmelidir.

--Çocukların ve gençlerin katılımının önündeki engelleri ve bu engellerin nasıl aşılabileceğini tespit eden araştırmalar teşvik edilmelidir. Bu araştırmalarda çocuklar ve gençlerle birlikte, çocuklar ve gençlerin görüşleri ve deneyimlerinin daha iyi anlaşılması hedeflenmelidir.

-- Katılım haklarını kullanma kapasiteleri arttırma amacıyla çocuklar ve gençler arasındaki bilgi ağları ve akran desteği sistemi yaygınlaştırılmalıdır.

Katılıma elverişli ortamlar yaratılması

■ Tüm çocuk ve gençlerin onları ilgilendiren meselelerdeki kararlara katılım fırsatlarını azami seviyeye çıkarma amacıyla üye Devletler tarafından şunları yapılmalıdır:

--Kanunlar ve eğitimler aracılığıyla anne babaların ve bakım veren kişilerin çocuğun ya da gencin insanlık onuruna ve haklarına, duygularına ve fikirlerine saygı göstermesi teşvik edilmelidir.

--Çocukların okul hayatının tüm yönlerine aktif katılımı sağlanmalıdır. Bunun için okul ortamını, öğretme ve öğrenme uygulamalarını etkileyen resmi ve gayri yöntemler kullanılmalı, öğrenci konseyleri okul yönetimine entegre edilmelidir.
3. 20 Aralık 1993 tarihli ve 48/134 sayılı BM Genel Meclis Kararı.
--Çocuğun ya da gencin insanlık onuruna saygı gösteren ve çocukların fikirlerini özgürce ifade etmesine ve okul hayatına katılmasına olanak veren bir eğitim sağlanmalıdır. Bu amaçla örneğin, interaktif eğitim yöntemleri kullanılabilir ya da gayri resmi ve yaygın öğrenme yolları kabul edilebilir.

--Çocukların ve gençlerin birliklere, toplum hayatına, kültürler arası öğretime, spor ve eğlenme faaliyetlerine, sanatsal etkinliklere katılımı desteklenmelidir. Kolaylıkla erişilebilir ve gayri resmi katılım yöntemleri geliştirmek üzere çocuklarla ve gençlerle yürütülen çalışmalara katılımları da desteklenmelidir.

--Doğrudan çocuklar ve gençlere yönelik sivil toplum kuruluşlarına yatırım yapılmalıdır. Bunlar, çocukların ve gençlerin demokrasi ve vatandaşlığa ilişkin uygulamalı bilgiler edinmelerine elverişli ortamlardır. Çocuklar ve gençler için çocuk ve gençlik konseyleri, meclisleri ve forumları gibi yerel, bölgesel ya da ulusal düzeyde faaliyet gösteren danışma kurulları kurulmalıdır.

--Ailelere ve çocuklara hizmet sunan servis sağlayıcıların çocukların ve gençlerin, hizmetlerini geliştirmelerine, sunmalarına ve değerlendirmelerine katılmalarını desteklemesi sağlanmalıdır.

--Çocukların ve gençlerin kendilerini medya yoluyla özgürce ifade etme, doğrudan katılımın yanı sıra bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanarak güvenli bir şekilde katılımda bulunma fırsatları arttırılmalıdır. Katılım prensiplerinin medyaya ve bilgi iletişim teknolojilerine entegre edilmesi sağlanmalıdır.

--Çocukların ve gençlerin demokratik kuruluşlara ve kamu hayatına katılma fırsatları arttırılmalıdır, buna temsilci olarak katılım da dâhildir. Çocuk haklarına ilişkin uluslararası standartlar ve Avrupa Konseyi’nin ilgili araçlarının yanı sıra BMÇHS’nin 12. Maddesi ve ilgili diğer maddelerinin uygulanışını izlemeye yönelik çalışmalara çocukların ve gençlerin, onlara ait kuruluşların katılımı desteklenmelidir.

Avrupa Konseyi, kıtanın önde gelen insan hakları kuruluşudur. 28’i Avrupa Birliği’ne de üye olan toplam 47 üyesi bulunmaktadır. Avrupa Konseyi’ne üye olan tüm ülkeler, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni imzalamıştır. Bu sözleşme; insan haklarını, demokrasiyi ve hukukun üstünlüğünü koruma amacıyla hazırlanmıştır. Üye devletlerde Sözleşme’nin uygulanışı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından denetlenir.

ENG