Çırağı sönməyən poeziya
Yüklə 1,58 Mb.
|
POEMALARI Qısa bir ömür yaşayan, həyata yaradıcılıq imkanlarının zirvəsində göz yuman, "deyə bilmədiklərinin, demək istədiklərinin az, çox az bir hissəsini deyən" (R.Rza) Əli Kərim yalnız lirik şeirləri ilə kifayətlənməmiş, həyat faktlarına xüsusi poetik yanaşma üsuluna görə fərqlənən poemaları ilə də ədəbiyyat tariximizə daxil olmuşdur. ...Dünya şeir-poeziya təcrübəsi onu da təsdiq edib ki, şairin istedadı, qabiliyyəti, ilhamı, savadı, bilgisi, dünyagörüşü bir şair kimi gücü, qüdrəti, poetik imkanları poemada daha qabarıq, daha çoxtərəfli üzə çıxır" (36, 24). Əli Kərim poema janrında "İlk simfoniya", "Üçüncü atlı", "Bir santimetr haqqında ballada", "O mənə danışdı ki...", "Heykəl və heykəlin qardaşı" kimi gözəl sənət əsərləri yaratdı. "Əli Kərim poema yaradıcılığında qanunauyğun bir yolla irəliləyirdi. "İlk simfoniya" (cazibədar süjet, iki oğlan, bir qız üçlüyü, musiqinin həyatı); "Üçüncü atlı" (daha çox tarixi ictimai-fəlsəfi mövzu, ənənəvilikdən uzaq süjet, burada əsas güc şairin üzərinə düşür; bu mövzu daha qüdrətli ilham və yenilikçilik istedadı tələb edir); "Heykəl və heykəlin qardaşı" (daha çətin, daha ağır, yeni, orijinal forma istəyən məzmun) (58, 235). Əli Kərimin ilk böyük həcmli əsəri olan "İlk simfoniya" poeması 1956-cı ildə yazılmışdı. "Bu o zaman idi ki, ardınca bütün sovet mənəvi həyatında, eləcə də Azərbaycanın bədii, elmi və ictimai fikir tarixində yeni bir epoxa başlayacaqdı. Əli Kərimə düşüncə tariximizin yeni dövrünün diqtə etdiyi yeni bir poetik təlatümün şeirimizdə təməl daşını qoymaq nəsib oldu". Poema 1957-ci ildə Moskvada keçirilən gənclərin və tələbələrin VI Ümumdünya Festivalında mükafata layiq görüldü. "İlk simfoniya" poeması Əli Kərimin yeni yaradıcılıq məhsulu kimi oxucuların marağına səbəb oldu. Məlumdur ki, "poema şairin bütün mənəvi qüvvələrini sınaqdan keçirdən bədii imtahandır". Burada sənətkarın bütün könül sərvətləri, həyat təcrübəsi, şairlik qabiliyyəti, ilhamı, cəsarəti aşkara çıxır. Bu keyfiyyətlər Əli Kərimdə olduğundan o, "İlk simfoniya" poemasında qoyduğu məqsədə nail ola bilmişdir. Bu məqsəd nədən ibarətdir? Şair demək istəyir ki, "böyük dəryalar kiçik dalğalardan yarandığı kimi, böyük əsərlər də xalq təfəkkürünün çeşmələrindən süzülən büllur damlalardan yaranır". "İlk simfoniya" poeması əsasən sağlam məişət və əsl xalq incəsənəti uğrunda mübarizəyə həsr olunmuşdur. "İlk simfoniya" poemasını yazarkən iyirmi beş yaşı olan Əli Kərim öz gənclik ruhunu, təravətini əsərə hopdurmuş, poeziyamıza təmiz ruh, yeni rəng gətirmişdir. Bu poema Əli Kərim yaradıcılığında ilk qələm təcrübəsi olsa da, süjetinə, mövzusuna, ideyasına, tərbiyəvi əhəmiyyətinə, həqiqi sənətə, həmçinin obrazların dolğun təsvirinə, hiss və duyğuların tərənnümünə, ifadə vasitələrinin dolğunluğuna görə diqqəti çəkir və Azərbaycan poeziyasında mühüm yer tutur. Poema müəllifin ilk irihəcmli əsəri olmasına baxmayaraq, hadisə və əhvalatlar, professorla İlhamın görüşü, xala ilə professorun söhbəti, qonşuları Nigarla tanışlığı, ailə qurmaları, İlhamın konservatoriyaya imtahan verib qəbul olması, İlhamın bəstəkar dostu Azadın ailəyə qonaq gəlməsi, nəhayət, yaradıcılıq meydanında ayrılan yollar və bunun acı və sevindirici nəticələri böyük ustalıqla təsvir olunmuşdur. Ədəbiyyatşünas Altay Məmmədov yazır ki, "İlk simfoniya" poemasında xalis, sırf məhəbbət teması qoyulmamışdır, buradakı sevgi mövzusu sənətə sədaqət mövzusu ilə qovuşuq şəkildədir, daha doğrusu, üzvi şəkildə birləşmiş haldadır, bir bütöv ərinti kimidir" (58, 197). Bu mövzu yaradıcılıq aləminə yenicə qədəm qoymuş gənclərin həyatından alınmışdır. Poemada həqiqi sənət yolunun yolçuları olan, mayası xalq sənətinin ruhundan yoğrulmuş sənət adamları ilə şöhrət ardınca gedən "dayaz sənətkar"ların mübarizəsindən, sağlam ailə, sağlam məişət, əsl məhəbbət və xalq sənətinə vurğunluqdan bəhs olunur. Şair poemada öz xarakteri, dünyagörüşü etibarilə bir-birindən fərqlənən İlham, Nigar, Azad və professor kimi parlaq xarakterlər yaratmışdır. "İlk simfoniya" poemasında konflikt eyni sənət adamları olan İlham və Azadın xarakterləri arasındakı ziddiyyətləri inkişaf etdirərək ictimai məzmun kəsb edir. Poemada İlhamla Azad arasındakı ziddiyyətlərin səbəbi məhz onların dünyagörüşünün, sənətə müxtəlif baxışlarının, zidd əxlaqi keyfiyyətlərinin təbliği kimi açılıb göstərilir. Əvvəllər heç bir musiqi təhsili olmayan İlham klassik musiqi sənətinin sirlərini öyrənməklə o dövrün zəngin musiqisi ilə tanış olur, xalq həyatı ilə, günün məsələləri ilə nəfəs alır. Onun yaradıcılığına ilham və qüvvət verən zəngin xalq musiqisidir. Buna görə də onun bəslədiyi ilk mahnılar tez sevilir. Poemada gənc bəstəkarın həyatı, yaradıcılıq yolundakı tərəddüdləri, mənəvi iztirabları bədii və inandırıcı verilmişdir. Poemanın əsas surətlərindən biri olan İlham təbiətin oğludur. O, təbiətin özü qədər təmiz, saf olub, ilham qaynağını təbiətdən alır. İlhamın mayası yarpaqların xışıltısından, bulaqların, çayların, damcıların, zümzümələrin yaratdığı musiqidən, təbiətin rənglərindən yoğrulub. Poemanın əvvəlində təsvir olunan cığır sanki İlhamın həyatda çatacağı zirvəyə qalxan cığırdır və bu cığır məhz təbiətin, saflığın qoynundan dolanıb yüksəklərə qalxır:
Qayaların qaşından Keçib gedən bir cığır, Göylərə sanki çıxır. (47, 187) Xasiyyətcə sakit olan bu oğlan öz azadlığını təbiətin qoynunda tapır, ağlayarkən onu təskin edən təbiətə sığınır, təbiət də öz övladını bağrına basır, ona həyatın səsini, musiqini dinlədir. Heyrətlənən balaca İlham təbiəti dinləməyi bacarır, arzu etdiyi bütün səsləri eşidə bilir. Bu gənci başqalarından fərqləndirən də bu xüsusiyyətləridir. Əli Kərim yazır: "Qara gözlü bu uşaq, gedir mızıldayaraq". "Mızıldayaraq" – bu incə ştrix şairin İlhamın sənətkar mənliyindən xəbər verən kiçik bir mesajdır. İlhamın iç dünyası dibi görünən saf bulaq qədər safdır, təmizdir. Təbiətin özü kimi təbiidir. Təbiət onun təskinlik mənbəyidir, gözəllik mənbəyi, gözəllik meyarıdır. Onun yüksəklişə gedən yolu da təbiətin qoynundan gedir. İlham təbiəti dinləyir, ancaq o hələ simfoniyanın ilk ünsürləri olan səsləri dinləyir. Sonra bu səslər damcı-damcı yığılıb, "Bir damcı", "Damcılar" kimi simfoniyaların yaranmasına səbəb olur. Əli Kərim də, İlham da təbiətin qoynundan gəlmiş təmiz mənəviyyatlı əsl sənət yolçularıdır". "N.Hikmət ceviz ağacına çevrilə bildiyi kimi, Əli də bir gecəlik Kür ola bilirdi, dənizə də dönə bilirdi. Əli Kərim özünün təbiətə belə sıx bağlılığını yaratdığı bəstəkar obrazına keçirməyi zəruri saymışdır” (47, 207). Atadan-anadan yetim qalan İlhamı xalası böyüdür, onu musiqi məktəbində də oxudur. O, bu məktəbi əla bitirir. Hələ ayaqyalın, başı açıq bir uşaq ikən təbiətin əsrarəngiz səslərini həssaslıqla dinləyən, çiləkli dağların zirvəsindən axıb süzülən çay sularının nəğməsinə valeh olan İlham – musiqi aşiqidir. Kənddə olarkən yazdığı "Bir damcı" əsəri kəndə gəlmiş professorun diqqətini cəlb edir. Xala Bakıya köçür. O, böyüdüb ərsəyə çatdırdığı İlhama qohumu professorun yanına getməyi, ondan kömək istəməyi məsləhət görəndə İlham etiraz edərək deyir: "Getmərəm, and içirəm xalamın da canına, Heç kimə yalvarmaram, imtahan da verərəm. Konservatoriyaya öz gücümə girərəm. (47, 192)
Eh kim bilir ki, indi hardadır o oğlan. (47, 193) Qayaları fikrə salan, dağdan dağa atlanan, nəğmələri dinləyən oğlan: "Əksini çayda gördü, Arzusunu nəğmədə. Çox istədi ucadan bir arzunu nəql edə. Səs verdi o taydakı Əli uzaq, gözəl səsə. Oxuduqca oxudu, Düşdü min bir həvəsə. Amma səsi çatmadı Uzaq dağlar başına. Bayaqkı səs batmadı, Aldı kəndi başına. Uşaq yaman xar oldu. Onun bir sirli dərdi nəğmədə xallar oldu" (47, 189). "Sirli dərdin nəğmədə xallara çevrilməsi” İlhamda ilahi verginin olduğunu göstərən əlamətdir. Bu ilahi vergini ilk dəfə kəşf edən professor Eyvaz olmuşdur. Uşaqlıq illəri kəndin qoynunda keçən həssas təbiətli İlham üçün tanış insanların mənəviyyatı, təbiətin gözəllikləri sonradan onun qısa və qanadlı mahnılarında ürəyə yatan ahəngdar xallar olmuşdur. Heç bir musiqi təhsili görməyən bu istedadlı uşaq şəhər mühitinə düşdükdən sonra onun mənəvi inkişafı üçün geniş yollar açılır. İlhamın yaradıcılığı düz və hamar yola bənzəmir, onun qarşısına maneələr, çətinliklər çıxır, bəzən yad duyğular onun ürəyinə yol tapır, onu əsl yaradıcılıq aləmindən müvəqqəti olaraq uzaqlaşdırır. Qoca bəstəkar, professor Eyvaz İlhamı əsl yaradıcılıq yoluna səsləyərək, onun əsərlərindəki saxta xalların xalq ruhuna yad olduğunu göstərir və deyir: O "Bir damcı" yazmışdın ha, əsl yol odur, O, məhəbbət alovudur, xalqın ruhudur. Damcı-damcı bu dəryanı yığasan gərək, Ondan sonra könül dolub, coşar dərya tək. (47, 200) Artıq İlham konservatoriyanın tələbəsidir, nizamlı-intizamlı bir tələbə kimi ona dərs deyən müəllimlərin diqqətini cəlb edir, qısa bir müddətdə bir bəstəkar kimi yetişir, gözəl bir qızla – skripkaçı Nigarla tanış olur, ailə qururlar. İlham öz Nigarı ilə xoşbəxtdir. Onlar bir-birini başa düşürlər. İlhamın məhəbbəti safdır, ülvidir. İlham Nigarı nə qədər sevirsə, bir o qədər də inanır. Qətiyyən ağlına gətirə bilmir ki, nə vaxtsa Nigar ona xəyanət edə bilər. "Çünki onların məhəbbəti təbii, səmimi, olduqca təmiz bir zəmində boy vermişdir, rəvan bir axarla günü-gündən səmimiləşən, daha da hərarətlənən istiqamətdə bütün şübhə kölgələrinin fövqündə irəli gedir” (58, 204). Lakin bu təbiət oğlu özünün ən sarsıdıcı zərbəsini ən çox sevdiyi adamdan alır. Əli Kərim İlhamla Nigarın ilk görüşünü dəniz sahilində təsvir edir. Şair maraqlı, rəngarəng təbiət lövhələri yaradır:
Gör necə baş-başa dəyir, Öz dilində nəsə deyir. (47, 193)
Uzanmışdı qum üstündə. Çatılmışdı qara qaşı, Qucaqlayıb bir sal daşı Seyr edirdi ağ papaqlı, Göy sinəli, ağ ayaqlı, Qalxıb-enən dalğaları. (47, 194)
Su içində gəldilər. Danlandılar bir qədər Bir-birindən uzaqda, Hərəsi bir otaqda Qımışdılar, güldülər Xəyallar dünyasında! Nə mənalar gördülər, Bu günün mənasında. (47, 196)
Bir-birinin yerinə Dindi ikisi birdən, – Ya sən baxdın, ya da mən. Mənası nə, fərqi nə. (47, 197)
Pozğun və əyyaş həyat tərzi keçirən, dayaz düşüncəli Azad bu səadətə mane olur. Azadın ucuz yolla qazandığı şöhrətdən, yüngül musiqidən gözləri xumarlanan Nigar öz ərini, evini tərk edir, səhvini anlayandan sonra peşman olur. Hətta özünü öldürmək fikrinə düşür. Bütün bunlar həyata yenicə atılan, musiqiyə, şeirə, sənətə dərindən bağlı olan İlhamı sarsıdır. Azadın yanlış əqidəsinin və yaradıcılıq yolunun müvəqqəti təsiri, Nigarın inadı İlhamı həqiqi yaradıcılıq aləmindən ayırır, xüsusilə Nigarın aldanışı və həyatdakı büdrəməsi İlhamın ruhi sarsıntılarını daha da artırır. Gənc şair qəhrəmanın həyatındakı tərəddüdləri, kədər və çırpıntıları, nəhayət, onları aradan qaldırmaq üçün onun ciddi-cəhdini həyati lövhələrdə, maraqlı süjet xəttinin inkişafında əks etdirir, lirik-psixoloji vəziyyətlərdən, qəhrəmanın daxili monoloqundan müvəffəqiyyətlə istifadə edir. Oxucu bəstəkarın yaradıcılıq yollarındakı büdrəmələrinə, onun düşdüyü şəraitin təbiiliyinə inanır, nəhayət, onun əsl sənət aləminə dönməsinə, gözəl, məlahətli ahəngə malik olan "İlk damcılar" simfoniyasının müvəffəqiyyətinə ürəkdən sevinir. Radioda simfoniyanı dinləyən Nigar intihar etmək fikrindən əl çəkir. Elə bu yerdə yenə İlhamın insanları qurub-yaratmağa, dünyanın maddi və mənəvi nemətlərindən zövq almağa çağıran "İlk simfoniyası" köməyinə çatır. Dünyagörmüş, xeyirxah bir insan kimi tanıdğımız, İlhama atalıq qayğısı göstərən professorun məsləhətindən, danlağından nəticə çıxaran İlham "İlk simfoniya" əsəri üzərində daha ciddi çalışır. Əsəri başa çatdırır. Özünə, sənətinə tələbkarlıqla yanaşır, artıq o bu qənaətdədir ki, həqiqi bəstəkar sükutdan da səs çıxara bilər:
Bütün dünya dinləyici salonun olsun, Budur arzu, budur dilək, budur ideal. (47, 200)
Şair öz qəhrəmanını təmiz və xeyirxah insanların arasında, gözəl təbiətin qoynunda təsvir edir, onun inkişaf yolunu inandırıcı göstərir. Əli Kərim gənc bəstəkar Azaddan onu əhatə edən insanlardan danışarkən adi bir müşahidəçi kimi hadisələri nağıl etmir. Qəhrəmanın inkişaf yolunu lirik-psixoloji təhkiyə yolu ilə göstərir. Şöhrətpərəstlik, xudbinlik və dikbaşlıq onun bütün ruhuna hakimdir. O, əsl qaynar yaradıcılıq aləmindən uzaq düşmüşdür, xalq musiqisinə tamamilə biganədir. Vaxtı ilə tanınmış bir bəstəkar olan Azad indi ancaq uzaqlarda qalmış keçmişi ilə öyünür, yaradıcılıqda yüngül müqavimət yolunu seçərək, tamamilə xalqa yad olan musiqi əsərləri yaradır. O, təbii xalq musiqisinin gözəlliyinə xor baxır, xalq yaradıcılığını əhəmiyyətsiz hesab edir, onun nəcib ənənələrini danır, xəstə ruhlu musiqi parçaları ilə bir para meşşan dinləyicilərin könlünü almağa çalışır. Mədəni səviyyələri aşağı olan ayrı-ayrı oxuyanlar (Nigar) və musiqi bəstəkarları bayağı mətnlər əsasında yazılmış, boş gurultulardan ibarət olan həmin musiqi parçalarını ifa etdikcə şöhrətin pərdələri onun gözlərini örtür, yad bir aləmin dərinliklərinə çəkib aparır. İlham sədaqətli bir dost, yaxşı yoldaş kimi, Azadı əyri yoldan çəkib çıxarmaq, həyata səsləmək istəyirsə də, onun inad və müqavimətinə qalib gələ bilmir. Azad məişətcə pozulmuşdur. O, indi gündə ürəyini bir gözəlin taleyinə bağlayan bir meşşandır. Poemada şairin Azada qarşı çevrilmiş alovlu qəzəbi sərt, lakin sakit bir dillə verilir. Əli Kərim Azadın fərəhsiz həyatını, onun daxili boşluğunu və kütlülüyünü məntiqi ardıcıllıqla verir. Belə ki, Azadın hərəkətləri getdikcə öz həddini aşır. Azadın insani sifətini itirdiyini, xəyanət və yalan içində necə boğulduğunu müəllif inandırıcı lövhələrlə oxuculara çatdırır. Bununla belə, şair öz tipini müqəssirlər kürsüsündə oturtmur, ona ittihamnamə vermir. Hadisələrin təbii inkişafında Azadın həyat yolundakı sarsıntıları və əzabı aydınlaşır. İlhamın Azada qarşı dostluq məsləhətləri, Azadın bunlara etinasız yanaşması, haçalanan fikirləri, bunlara münasibətdə Nigarın Azada üstünlük verməsi və ona uyması dinamikliyi, dramatizmi gücləndirir. Lakin bununla belə İlham bədbinləşmir. O, çalışır ki, dostu yanlış addımdan – “gözəllərin” zövqünə, arzusuna müvafiq çılpaq mahnılar bəstələməkdən əl çəksin, özünün “məşhur bəstəkarlığından” sui-istifadə etməsin, özünə, şəxsiyyətinə aludə olmasın, qeyri-əxlaqi “gözəllər mənim arvadımdır” tezisindən əl çəkib, ailə qursun. Azad isə onu lağa qoyur, onu başa düşmək istəməyərək acıq edib gedir. Bəstəkarların müşavirəsində İlham Nigarın yalvarışlarına baxmayaraq, qalxıb Azadın əleyhinə danışır. Burada hazırda musiqi ictimaiyyətimizi düşündürən mühüm bir məsələdən bəhs olunur. Azad: “Ay canım, bilirsən nədir muğam,” – deyə İlhama müraciət edir. İlham əvvəl karıxır, sonra fikrini toplayıb bildirir ki, bəstəkar o zaman həqiqi sənət əsəri yaradır ki, o öz nəğmələri üçün xalq muğamlarımızdan rişə çəkmiş olsun:
Göy kimi, yer kimi dərindir, dərin. Kimi bu dəryanın üzündən keçir, Kimi də baş vurur, incilər seçir. Çırpınır illərlə inci seçənlər, Amma bu dəryanı üzdən keçənlər Köpüklə doldurub ağzını üzdən, Deyir ki, ən gözəl sənətkaram mən. Üzünü Azada çevirdi İlham: – Bəli, bilməyirik nədir o muğam. Siz onun kəfini xörək yerinə Dinləyicilərə yedirirsiniz. Meydanı çox dardır o nəğmələrin, Aparmır uzağa onlar insanı, Dar gündə, bəd gündə tutmur əlindən. Hanı Üzeyirin dediyi, hanı? Nələr eşitmişik onun dilindən?! (47, 215-216)
Redikulun dalında, Əlindəki əzilmiş Xırda gülün dalında. İstədi ki, məhv olub Nə danışa, dinə o, Dönə daşa, torpağa, Bir heçliyə dönə o. (47, 228) Burada dramatizm çox qüvvətlidir. Baxmayaraq ki, o, başqası üçün görüşə gedir, amma ismət, həya hissini itirməyib, oxucu onun taleyinə acıyır, təəssüf edir, hiss edir ki, onun tezliklə gözlənilən peşmançılıq hissi daha təsirli, daha ürək dağlayıcı olacaqdır. Namuslu, ismətli qadınlar öz qəbahətlərini dərin sarsıntılarla belə özlərinə bağışlaya bilmirlər. Nigar belələrindəndir. Əxlaqi-məişət məsələləri baxımından poemada haqqında bəhs olunan məsələlərin bu şəkildə qoyuluşu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir və böyük tərbiyəvi xarakter daşıyır. Ziddiyyətli fikirlərdən, dərin psixoloji sarsıntılardan yaxa qurtarmaq üçün o, evdən gedir, bir müddət Gürcüstanda yaşayır. İlham isə Leninqrada gedir. Orada yaşasa da, öz iztirablarına, dərd-qəminə son qoya bilmir. Onun bu hisslərini yalnız yazıb-yaratmaq ehtirası boğa bilir. Coşğun bir həvəslə, dərin düşüncə ilə özünün məşhur “Damcılar” simfoniyasını yazır. Poemada elə cəhətlər var ki, onlar əsərin ideyası ilə qaynayıb qarışmışdır. Bu cəhətlər xüsusi maraq doğurur və qüvvətli ideya-estetik əhəmiyyətə malikdir. Əsərdə həyata baxış, sənət və sənətkara münasibət, gözəllik duyğuları lirik səpkidə, yüksək sənətkarlıqla qələmə alınmışdır. Bunlar hamısı ümumi bir cəhəti işıqlandırır, bütün bunların arxasında canlı insan düşüncələri, insan xarakteri görünür ki, bu da Əli Kərimə məxsusdur. Poemada şairin surətlərin xarakteri timsalında həyata baxışı safdır, doğru və dolğundur. Şair poemada təbliğ etdiyi fikirlərinə görə İlhamın mövqeyində durur – hökmünü qətiyyətlə verməsək də, hər halda İlhamın amalı, istəyi, düşüncəsi, məhəbbət və nifrəti Əli Kərim təbiətinə yad da deyildir. Şairin bu mövqeyi İlhamla əks qütbdə dayanan Azada münasibətində də özünü göstərir: Nəğmə deyirdi: – Durun, Hey gülüşün, gülüşün, Durun, atılın-düşün! Nə sevgi, nə məhəbbət! Nə desələr yalandır. Bir öpüşdür səadət, İnsana bu qalandır (47, 204) –
Poemada Əli Kərimin belə bir məsələyə toxunması aktuallığı, novatorluğu etibarı ilə poemanın siqlətini daha da artırmışdır. Bu siqlət Azadın məzmunsuz, xəlqisiz, ictimai yüksüz mahnılarına qarşı qoyulmuş İlhamın ictimai-fəlsəfi məzmunlu “Damcılar” əsəri daha da gücləndirmişdir. “Damcılar”da sənətə çağırış, həyatı qurub yaratmağa meyl, insanın romantika ilə dolu zəkası və onun məhsulunun fəlsəfi şəkildə kamil ümumiləşməsi vardır. Bizim gözəl bir atalar sözümüz var: “Dama-dama göl olar”. Əlbəttə, burada söhbət yalnız gölün əmələ gəlməsi prosesindən gedir, desək, səhv etmiş olarıq. İnsan fəaliyyətinin bütöv bəhrəsini bir küll kimi başa düşdükdə bu fəaliyyətin ayrı-ayrı məqamlarındakı cüzvləri (damlaları) bu gölün gerçəkliyini maddiləşdirən varlıq kimi dərk olunmalıdır; insanın nəyə qadir olduğunu, nələr yarada bildiyini şərtləndirən əsas faktor kimi bu damlaların böyük əhəmiyyəti gölün varlığını – insanın nəyə qadir olduğunu təsdiq edir. Bu baxımdan, Əli Kərim insan fəaliyyətinin zənginliyini dar, kiçik göl çərçivəsinin məhdudiyyətindən çıxartdı, ona rəngarənglik çalarlarında coşğun, təlatümlü genişlik bəxş etdi – sonsuz zənginlik səviyyəsinə yüksəltdi. Əli Kərim obrazların xarakterini öz sözləri ilə açmaqda mahir sənətkardır. “İlk simfoniya” poemasında şöhrətpərəst zümrənin nümayəndəsi olan dayaz sənətkar Azadın söhbətlərindən məlum olur ki, Azadın insanı heyran edən, haldan-hala sala bilən nəğmə yaratmaq iqtidarı yoxdur, onun eyş-işrətə səsləyən sənəti saf məhəbbətə yaddır. Dayaz sənət əsəri yaradan insanın iç dünyası da naqis olar. Azad İlhamın “dostu” olsa da, Nigara qarşı başqa münasibət bəsləyir: “Gəzir onun baxışı Nigarın buxağında, Belində, ayağında” (47, 201). Gözəllərin sayı qədər dərdi olduğunu deyən Azad on beş il oxuyub, təhsil alanları axmaq adlandırır. İlham ona vicdanlı bir insan kimi yanaşır, dost kimi məsləhət verir. “Deməsəm həqiqəti, Yeyər məni vicdanım, Yaxşı başa düş, canım, Əvvəl vardın, Azadcan, Bəstəkardın, Azadcan. Azad, mənə inan sən, Altını çəkəcəksən”. (47, 203)
– Evlən!
Gözəllər hamısı arvadımdı, Mən buna qol qoymaram. Evlənərəm o yandan Çıxar daha sevimli, Başqa sevgili canan.
Gələn səda, gələn səs. Sən dediyin səsləri, Hamı eşidə bilər Sənətkar üçün isə, Sükutdan da səs gələr. (47, 205) “Xalqın nəğməsindən istifadə” adlı müşavirədə xalq ruhu ilə qidalanan yaradıcılıq çeşməsi ilə cılız istəklərin, alçaq ehtirasların zövqünü oxşayaraq bir ahənglə mahnı bəstələyən Azad və onun kimilərinin yaradıcılıq yolları qarşı-qarşıya qoyulur, sənət uğrunda mübahisələr başlanır. Azadın “Ay canım, bilirsən heç nədir muğam?” – sualına muğamın sirlərinə dərindən bələd olan İlham cavab verir. İlhamın cavabı Əli Kərimin musiqi sənəti haqqında düşüncələridir. Musiqi eşqinə bələd olan Əli Kərim “İlk simfoniya” poemasında müasirlərin xalq nəğməsindən səmərəli istifadə etməyə, göy kimi, yer kimi dərin olan bu dəryanın dərinliklərinə baş vurmağa, incilər seçib dünyaya səs salmağa çağırır: Yüklə 1,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|