ÇÎrok çÎrokên kurdî kurmancî

Wekî din we pir baş anî ziman, bi gotina ku derfet tu rêyên mezin ji afirandinan re venake.

Divê di mirov de, di mejiyê mirov de teqandin çêbin. Yek nikaribe mejiyê xwe mîna volkan

pêk bîne, bi agirên mejiyê xwe ronahiyên mîna rojê biberiqîne, di destê wî de ji gilî û gazin

bêtir tutişt namînin.

SOKRATES: Te pir xweş anî ziman, tam ji dil û hişê min...

SEROK: Rewşa nivîskar û rewşenbîrên me ya vê demê gilî û gazin e.

EHMEDÊ XANÎ: Heyhat ev derfet îro bo Kurdan / Dîrokê binêr talan û tofan / Ev rabûn û

serhildan / Ev zanistî û Berxwedan / Yekemîncar e ji bo Kurdistan / Ji bo Kurdistan wek

baxça gulan

REWŞENBÎR: Nizanim hun hemû qala çi dikin? Tu dibêjî qey Kurdistan serfiraz bûye ,

tenê ez pê nizanim...

SOKRATES: Rast e, te baş got. Kurd tirsê tirsandine, giyana xwe ji qirêjiyê paqij dikin.

Kesek îro bixwaze Kurdan fam bike, pêwîst e bi metodên berê xwe nelivîne.

SEROK: Hun çi diponijin, birêz Nalsrazob?

NALSRAZOB: Ez çi bêjim. Tu dibêjî qey hin tişt ji min re jî, ronî dibin, lê bi rastî ez pê re

nagîjim ku rewşa xwe li vê anegorê zelal bikim...

SOKRATES: Eger we dest bi şikê kiribe baş e mîrze Nalsrazob.

REWŞENBÎR: Ez nizanim ev Nalsrazob çima dest bi şikê kiriye, ji bo çi? Ez tênagîjim

Ehmedê Xanî çi dibêje, Sokrates dibêje tu berhemên wî tunene, ew çawa ewqas bi nav û

deng bûye, ezê ji kî bipirsim, wê kî bikaribe bersivên min bide...

SOKRATES: Hun dest bi pirsan bikin, wê rojek bê hunê bikarin bersivan jî, doz bikin? Tiştê

baş ew e ku mirov hertim pirs bipirse. Bi pirsan mirov dikare ronî û zelalî bibîne. Divê

mirov hîç nebêje “ez zanim”, mirov çiqas zanibe, ewqas nezan e. Mirovê herî bi aqil ew e;

ew zane ku tiştek nizane.

REWŞENBÎR: Ez we hîç fam nakim birêz Sokrates. Ez ne we, ne birêz Serok, ne jî, birêz

Ehmedê Xanî hîç yekî ji we fam nakim. Ez êdî birêz Nalsrazob jî, fam nakim. Ez hîç

tiştek nizanim...

SEROK: Belkî cara ewil e ku we gotineke rast got. Baş e, emê hev hêdî hêdî fam bikin.

Zanistiya herî mezin ew e ku mirov xwe mezin nebîne, xwe zana nebîne. Eger mirov zana be,

bi zanistiya xwe li pêş çav e, ne bi pesna zanistiya xwe. Birêz Sokrates, emê karibin bi

rewşenbîrên nûjen serkeftineke çandî, hunerî pêk bînin yan na?

SOKRATES: Ez bawer im.

SEROK: Tu bi çi bawer î?

SOKRATES: Ez bi hêza te bawer im, ez bi rewşenbîrên Kurd bawer im. Ev çekê tu didî

destê wan ne biçûk e; wê rojekê bikarin pêk bînin.

SEROK: Birêz Ehmedê Xanî, tacê helbestvanan, fîlozofê nemir û gelperwer hun çi difikirin?

EHMEDÊ XANÎ: Herwiha berdewam be serkeftin / Salên pêş me êdî Kurd ne bindest in /

Afirandina ziman, wêje û dewlet / Girêdaye bi serxwebûna siyaset

SOKRATES: Ehmedê Xanî fîlozofekî, zanayekî, wêjevanî berz e...

SEROK: Belê. Em dixwazin di dema me de jî, Ehmedê Xanî derkevin.

SOKRATES: Ji ber vê yekê hun pir zor didin rewşenbîran, nivîskaran...

SEROK: Belê. Eger me zor nedaba gerîla, tirsa Kurdan ne dişkiya. Ma Kurdên feqîr û

belengaz karibûn rabin ser xwe û bala dinyê bikşînin ser pirsgirêka xwe? Ma wekî din Kurd

karibûn xwe bikin bombe biteqînin. Ev rewş ji bo her beşî civakê derbas dibe. Mirov zor

nede, zayîn çênabe, zor pîrika zayînê ye pir caran...

SOKRATES: Tu jî, mîna min pîrikî dikî, ji kesên ducan re, ne? Diya min bi xwe pîrik bû û

jinên ducan dida zayînê. Ez jî, ji wê pîşeyê fêrbûm ku mirov çawa dide zayînê. Eger ez bi

mirovek re dest bi axiftinê bikim, metodên pîrikî pêk tînim, bi vî awayî kesên herî nezan jî,

gelek tiştên zana dizên...

SEROK: Mirov dikare piçek bide ber hev, lê karê min hîn jî, dijwartir e. Pircaran dergûş

hîn di rihma diya xwe de, ne tendurust in, divê ez dergûşa berî zayînê jî, derman bikim ku

tendurust bizên.

SOKRATES: Belê, ez baş têdigîjim. Lê diya min nikaribû di zikê dayê de zarokan derman

bike...

SEROK: Lê tu dikarî Sokrates, ez zanim tu baş dikarî. Tê bîra min te çawa ramanên hin

şagirtên xwe hîn ku nehatibûn ziman, bi pirsên xwe rast dikir.

SOKRATES: Lê ez dibînim riya we gelek serkeftî ye. Ya me tenê raman û axaftin bû, ya te

zor e ji ber ku tu jiyanê jî, diguhirînî...

Diyalog -IVTevgeriya

Xopan

SOKRATES

MAXO, REWŞENBÎR û

SEROK

SOKRATES: Ya rastî ez Maxo nas nakim, cara yekemîn e ku ez wî dibînim.

SEROK: Min digot qey hun hev dinasin, ji ber ku ew xwe zû nêzîkê mirovê mîna te dike û

heya jê bê dixwaze dûrî me bixîne.

SOKRATES: Çawa?

SEROK: Herî baş ew e ku tu bi xwe pê re sohbet bikî.

SOKRATES: Ezê gelek dilxweş bim, ger bikarim ji wî hin tiştna fêr bibim.

SEROK: Em hêvî bikin, belê ka were Maxo, tu Sokrates dinasî?

MAXO: Fermo Serokê min, ser seran; eger hun bixwazin emê wî binasin.

SEROK: Bawer nakim tu wî binasî. Lê hêviya min, tu dostaniya me pê re daniye, xira nekî!

MAXO: Na, Serokê min, ezê wî tevger bikim.

SEROK: Sokrates rewşenbîrekî Yonanî ye...

MAXO: Serokê min ev rewşenbîr tucar nabin mirov...

SEROK: Çima, qiloçên wan hene? Berî mirov gotina xwe li ser tiştan dawî lê bîne, tu

hema biryara xwe li ser wan didî. Daxwaza min tu hinek bi Sokrates re sohbet bikî, paşê emê

dîsa bên ser mijara xwe.

SOKRATES: Birêz Maxo, we got, rewşenbîr tucar nabin mirov. Ez dixwazim bizanim, gelo

ka rewşenbîr çi ne, çi karî dikin?

MAXO: Binêrin hevalê delal, wisa dixuyê ku haya we ji rewşenbîran hîç tune. Divê mirov

berî hertiştî welatparêz be. Bi ehlaqê hurdeburjuva kesek nikare bibe welatparêz, ji bo welatê

xwe xebat bike. Rewşenbîr ew e ku bersiva pirsgirêkên gelê xwe bide. Ma rewşenbîrên me

wisa ne? Na, ew mîna axa ne, dixwazin reheta wan li cî be û navê wan mezin be.

SOKRATES: Hun qala tiştên gelek girîng dikin birêz mamoste Maxo. We got bersiva

pirsgirêkên gel; hun dikarî çend mînakan bidin daku ez baştir têbigîjim, mebesta we çi ye?

MAXO: Li welat gelek nirxên gel hene, gelê me zehmetkêş û perîşan e; gerek mirov vî gelî

nas bike, fam bike, ji derdên wî re bibe melhem...

SOKRATES: Baş e. Mîna têdigîjim gelê Kurd di bin zordariyeke mezin, di nav

zorkêşiyeke tewanbar de ye. Pirsa min ev e: li anegora ramana we çare çi ye? Bersiva

pirsgirêkan bi çi awayî divê bê dayîn?

MAXO: Binêre hun naxwazin fam bikin. Ji bo kesên bixwazin fam bikin, mesele gelek vekirî

ye, hun çima pirs di devê xwe de dibin tînin?

SOKRATES: Mebesta min têgîştina meselê ye. Lê hun bersiv nadin min, tenê qala zor û

zehmetî dikin. Ez dixwazim çareserî çi ye, bizanim.

MAXO: Tênegîştina vê meselê çi ye? Ji xwe hun hemû rewşenbîr wisa ne. Gava hun devê

xwe vedikin pir mezin dipeyivin, lê gava mesele çareseriya pirsê, bersiva demê be, hun ji kar

direvin. Kî zane gelê we ji destê we çi dikşîne!

SOKRATES: Daxwaza min jî, ferbûna riyên çareseriyê ne.

MAXO: Ma pirs evqas zelal e û ku hun dîsa jî, tênagîjin, ez çi bikim? Heval, birêz mamoste,

navê we çi bû?

SOKRATES: Sokrates, Sokrates mêrê Xanthippe.

MAXO: Ha hevalê birêz Sokrates divê hun ji bo gelê xwe bixebitin. Pirsa Kurdan giran e, dev

jê berdin, serê xwe pê neyêşînin, têgîştina pirsa Kurd zor e.

REWŞENBÎR: Mamoste Maxo, dîsa jî, mirov hinek zelal bike, ji bo dostên me baş dibe.

Sokrates fîlozofek Yunanî bi navûdeng e...

MAXO: (Bi dengekî nizm ku Sokrates nebihîse) Çi karê vî bi me heye. Fîlozof e, yan serê

xwe xwariye yan jî, li ser hesabê biyaniyan dixebite. Ne wisa ye heval?

REWŞENBÎR: Bawer nakim, rewşenbîrekî gelek giranbiha ye...

MAXO: Ji xwe ev hewesa we rewşenbîran li ser biyaniyan mal li me Kurdan şewitandiye,

ji bo hun ji bersiva wezîfeyên xwe birevin, hun xwe dispêrin felsefe, xwe li serê me zana

dihesibînin, nivîskar...

SOKRATES: Dengê we baş nayê min, ger hun dengê xwe hinek bilind bikin wê baş bibe.

REWŞENBÎR: Belê, heval Maxo, hun dikarin sohbeta xwe bidomînin.

SOKRATES: Em hîn li ser bersiva pirsgirêkan mabûn. Gelo mirov nikare bêje divê herkes li

ser beşa xwe bi awayekî xwe kûr bike, bibe pisporê karê xwe ku berjewendiya wî zêdetir

bibe?

MAXO: Rast e, divê wisa be, lê ka?

SOKRATES: Eger herkes di karê xwe de şareza be, ber bi pisporî biçe hin bersiv dernayên

holê? Çareseriya pirsgirêkan hin asantir nabe?

MAXO: Tu çi dibêjî, ma kî naxwaze wisa be. Lê bawer bike rewşenbîrên me ne di karê

xwe de ne jî, di karên din de tutişt nizanin, tiştên zanin jî, nakin.

SOKRATES: Çima nakin, yan jî, çi zanin û nakin?

MAXO: Ma mirov bixwaze çi nizane!

SOKRATES: Baş e. Em li ciyekî nêzîkê hev dibin: mirov bixwaze dikare fêr bibe, tiştên fêr

dibe jî, dikare bixe jiyanê...

MAXO: Rewşenbîrên me ne fêr dibin, ne dikevin jiyanê.

SOKRATES: Jiyana çawa?

MAXO: Jiyana xizmeta gel.

SOKRATES: Maxo, hun timî li der û dorê tiştan digerin, naxwazin pirsê binasin, nahêlin

mirov bersiv jî, bide.

MAXO: Ma bersivên we ji yên din ne pir pêştir in, hun jî, mîna rewşenbîran çareserî di

gotinan de digerin..

SOKRATES: Gotin nebe çareserî nabe! Divê mirov berê plansaziya çareseriya pirsgirêkan

derxe û paşê jî, li ser bifikire, ka wan çawa bixe jiyanê. Hun ne bersiv didin, ne jî, dihêlin

em bersiv bidin.

MAXO: Ma bersivên hunê bidin çi ne? Ew jî ne gotin in, hun çi bibêjin ji bo min kêrî pênc

quruş nake, mesele pratîk e. Mesele jiyan e. Hun di jiyanê de hebin baş e, wekî din heta

sibê hun bipeyivin jî, tu mane nade.

SEROK: Maxo!

MAXO: Belê, Serokê min.

SEROK: Tu nahêlî kes ramana xwe jî, bibêje.

MAXO: Em gelek demokrat in Serokê min, herkes dikare gotina xwe bibêje.

SEROK: Lê tu mîna şûrê Demokles li ser serê wan bî, kes nikare rehet ramana xwe bîne

ziman, ne wisa ye?

MAXO: Belê, wisa ye Serokê min, lê mirov rû dide wan, derdikevin ser serê mirov.

SEROK: Sebra te tune, tu guh bidî Sokrates, bawer nakim ku bi vî awayî demokrasiya te têr û

kêrî rewşenbîrên Kurdan bê. Divê em xwedî li hemû beşên gelê xwe derkevin. Rewşenbîr

jî, beşek ji gelê Kurd in.

MAXO: Lê em rexne nekin, ew tu karî nakin...

SEROK: Rexne divê li ser bingeheke pêşvexistinî be, ne paş ve bikşîne.

REWŞENBÎR: Serokê min, heval birêz Maxo, gava rexne dike, xwe dixe ciyê we, şûrê we

digre destê xwe û li serê me dixe.

SEROK: Çawa? Kes nikare bi şûrê min li kesî bixe!

REWŞENBÎR: Pir caran kesên din, gava rexne dikin, xwe dispêrin bin perdeya rexnesîwanê

we. Gava kesek bi şûrê we şer dike, heqê şûrê we nikare bide. Ew şûr tenê di destê we de

xûrt e, bi tesîr e. Di destê kesên din de tesîreke ters şanî dide.

SOKRATES: Rast e. Herkes dikare bi şûrê xwe şer bike. Mînak, dema Iskenderê Zulqerne

şûrê xwe bigirta pir xurt bû. Tukes nikaribû bi şûrê wî şer bike. Rojek yek ji generalan wî

xwast bi şûrê wî şer bike, Iskender bi şûrê xwe serê generalê xwe jêkir

REWŞENBÎR: Bawer im Sokrates şaş fam kir, mebesta min bi şûr...

SEROK: Sokrates şaş fam nekir, hun jî, mîna Maxo nekin; wer dipeyive ku dibêje qey

Sokrates tênagîje. Hun hîn Sokrates nas nakin, ew hertim meydana şer gelek fireh digre, heta

dijminê xwe tê de biwestîne û paşê wî serpiştkî li erdê dixe. Hun û Maxo serpiştkî li erdê

ne, lê haya we jê tune.

SOKRATES: Spas, ya rastî tu min ji min jî, çêtir zelal vedikî, tu min didî şermê; ez ji te pir

tişt hîn dibim.

SEROK: Qusura Maxo û Rewşenbîr mêze neke, dilê wan paqij e, lê serê wan tiştan dereng

digre. Ewê rojek peyva te ya îro fam bikin.

SOKRATES: Ez ji axaftina wan aciz nînim, lê dema me gelek teng bû, me gelek tişt bê

bersiv hîştin...

SEROK: Carekî din emê karibin hîn zelaltir bikin. Peyvên me, diyalogên me giş kin in, emê

rojek karibin dûr û dirêj baxivin.

SOKRATES: Hêvî dikim!

SEROK: Maxo, bi rexneyên xwe li ser rewşenbîran heqê wî hebe jî, riya rexneyên wî ne rast

e; mirovan direvîne, nêzîk nake. Rewşenbîr jî, pir mizmizok in, mezin nalîzin; em dixwazin

ew pir mezin bin.

SOKRATES: Gava rexne ji hêla te tên, bawer nakim ku kes jê aciz be. Mesele, divê herkes

hêz û sînorên xwe zanibe. Wer dibînim ku di vî warî de kêmasî hene.

SEROK: Derdê me jî, em dixwazin ev kêmasî ji holê rabin. Ev kêmasî nebin, rê ji mirovên

mîna Maxo re jî, tê girtin.

REWŞENBÎR: Hun peyvên gelek rast dikin!

SEROK: Ya şukur ku hun jî, hêdî hêdî têdigîjin û muhrê xwe lê dixin.

MAXO: Serokê min, ji xwe karê Rewşenbîrên me muhur li dest belê-na kirin e

SEROK: Karê te jî, xirabkirina navbera me û rewşenbîran e!

MAXO: Em dixwazin wan tevger bikin...

SEROK: Nekeve navbera me û xirab neke, bes e.

SOKRATES: Têkoşîna raman û mejî ji têkoşîna çekan dijwartir e.

SEROK: Ger mirov baş pêk bîne.

SOKRATES: Belê, ger mirov baş pêk bîne!

Diyalog -VKarakterê

Kole û Têkçûyî

SOKRATES

DIBIX û

SEROK

SOKRATES: Roj bi roj kêfxweşiya min bilind dibe. Hertim hin Kurdên din dinasim û bi vî

awayî dikarim li ser Kurdan di serê xwe de hêdî hêdî wêneyek çêkim.

SEROK: Min digot qey hun Dibix dinasin!

SOKRATES: Na, yekemîncar e ku birêz Dibix dibînim. Min birêz Nalsrazob û birêz Maxo

nas kiribû.

SEROK: Nalsrazob xwe pir mezin dibîne, li ser gelê Kurd mamoste dihesibîne lê haya gelê

Kurd ji wî tune. Maxo mirovekî nekêr bû lê me ji wî re gelek îmkanan vekir ku pêş ve biçe,

feyda wî bigîje gel. Rabû îmkanên me li dijî me xebitand, giş karên me yên girtibû ser xwe

têk bir û dawiyê çû li mala xwe rûnişt. Dibix saf e, niyetqenc e lê mînakek balkêş e ji bo

têkbirin û têkçûna rewşenbîriyê. Ew giş karê me tevlihev dike, nikare zebeş û xiyaran ji

hev cuda bike.

DIBIX: Serokê min..!

SEROK: Dengê xwe biçek kêm derxî û hînî guhdariyê bibî ji bo te xirab nabe. Çi zanim tu

jî, sibê mîna Maxo nekî! Ma tu ji wî ne çêtir î.

SOKRATES: Birêz Dibix çi karî dike?

SEROK: Dest davêje her karî, lê tu karî jî, nabe serî. Xwe nivîskarek mezin dibîne lê heta

vêga tu berhemeke wî ya cidî tune. Xwe partîzan û polîtîkzan dihesibîne lê heta vêga çi karî

girtibe ser xwe nebiriye serî. Xwe pir xwedîqudret dibîne lê heta vêga me tu qudretên wî

nedîtine.

SOKRATES: Min xwast bizanim çi pîşe?

SEROK: Birêz Sokrates dixwazî bi Dibix re bipeyive, paşê ezê fikrê xwe bêjim.

SOKRATES: Birêz Dibix we xwe li ser çi kûr kiriye?

DIBIX: Mebesta we çi ye, hun dixwazin ez li ser çi agahdarî bidim we?

SOKRATES: Ez mirovek nezan im, hema hun li ser çi min ronî bikin, ezê ji we re spasdar

bim.

DIBIX: Hun bi çi serê xwe dêşînin, pîşeyê we çi ye?

SOKRATES: Ez bi xwe şagirtê herkesî me ku min li ser hin tiştan ronî bike.

DIBIX: Bêjin, hun çi bipirsin ezê bersiva we bidim. Ez bi xwe nivîskar im. Helbestan jî,

dinivîsînim, dixwînim, serê xwe bi fîlsofiyê dêşînim, ma hun zanin fîlosofî çi ye? Karên

siyasî, dîplomasî, zanistî dikim; carcaran jî, dem hebe şervanî dikim.

SOKRATES: Hun ji Xenophon zêdetir xwedî qudret in?

DIBIX: Dibêjin Xenophon jî, şervan bûye, nivîskar bûye, lê nizanim çawa bûye! Ma di

dema wî de mirovahî pir pêş nebû, bawer nakim ew pir tişt kiribe. Agahdariyên we li ser

Xenophon hene?

SOKRATES: Hinek, xortekî jîr bû. Kesê yekemîncar li ser Kardoxan yanî Kurdan tişt

nivîsiye Xenophon e. Xenophon şervan û nivîskarek baş bû, hozanê gelê xwe bû.

DIBIX: Hozaniya min jî, ji ya pir hozanan ne kêmtir e. Ez bixwazim ji pir dengbêjan xweştir

distrêm, lê tembûr û keman nikarim lêxim, dixwazim fêr bim.

SOKRATES: Hozaniya ez qal dikim ne stranbêjî ye, lê hozanên stranbêjî jî, gelek hebûn. Ger

hozaniya we hebe, wê demê hun Rhapsodên Helenî baş dinasin. Min ji Sappho gelek hez

dikir. Gava qala wê dibe, dilê mirov bi êvînê tê dagirtin.

DIBIX: Rhapsode çi ye? Sappho kê ye?

SOKRATES: Rhapsode yanî hozan, dengbêj. Sappho hozaneke êvîniyê bû, gelek bi nav û

deng bû lê Pindar hîn bêtir dihat parastinê; ji ber ku Pindar pesna şervanî û lehengiyê dida.

DIBIX: Baş e, em dev ji kevnedem berdin, daxwaza we fêrbûna çi ye?

SOKRATES: Hun pir zû dikin. We qala dema Xenophon kir, em li ser demê bipeyivîn. Paşê

ez nikarim dev ji kevnedem berdim, ez hîn jî, di wê demê de dijîm. Baş e em li ser demê

bipeyivin.

DIBIX: Çawa?

SOKRATES: Dem çi ye?

DIBIX: Dem dem e, yanî wext e, xeyo.

SOKRATES: Dem dem e, rast e lê eger dem dem be, tê wê maneyê ku dem ne dem e jî. Hun

dikarin li ser wesfên demê rawestin?

DIBIX: Yanî çawa?

SOKRATES: Dem bi tam e, bi reng e, bi tevger e, bê tevger e, biçûk e, mezin e, kin e, dirêj

e, şil e, ziwa ye, hişk e, nerm e, dûr e, nêzîk e, nizm e, bilind e ûwd.? Hun li ser demê çi

difikirin

DIBIX: Yanî çi, hun dixwazin çi fêr bibin?

SOKRATES: Hun çi fêr bikin ji bo min baş e.

DIBIX: Binêre kalo, ez nizanim hun kî ne, lê wer dixuyê ku hîn haya we ji tevgera Kurd û

welatparêziyê tune. Belkî hun nizanin gel kî ye, çi dike. Wisa dixuyê ku hun ji gel gelek dûr

in û ji êşên wî bê xeber in...

SOKRATES: Em bêjin giş gotinên we rast in, lê çi têkiliya vê bi pirsa min heye?

DIBIX: Divê hun beriya her tiştî gel binasin, jiyana gel binasin, paşê dest bavêjin

fantaziyan, ka dem çi ye, nizanim çi...

SOKRATES: Rast e, lê we bersiva min neda.

DIBIX: Bersiva we, divê hun serê xwe bi pirsên gel bêşînin, ji ciyê xwe rabin xwe berdin

nav gel û serê xwe bi êşên wî bêşînin. Paşê pirsa demê bikin, bikevin xeyal û xewnên

rewşenbîriya tiraliyê.

SOKRATES: Spas. Lê ez dixwazim hun ji min re bêjin ka dem çi ye?

DIBIX: Ez ji we re çi bêjim bê feyde ye. Hun ji gel gelek dûr in. Ma min got: Dem dem e,

wext e. Hun saetê jî, nanasin. Li saetê binêrin hunê bizanin dem çi ye.

SOKRATES: Ez saetê dinasim lê dem û saet ji hev dûr in. Dem dem e lê ne dem e jî. Dem

saet e lê ne tenê saet e. Hun li ser pirsa welatparêzî, nêzîkbûna êşên gel radiwestin. Ev

tiştên hun dibêjin bi hezaran sal pêş bûn. Pir gel xwe berî bi sedan sal ji vê pirsgirêkê rizgar

kirine lê hun çima hîn li ser van tiştan radiwestin? Sedema ferbûna mina demê ji devê we

Kurdan ji bo min gelek girîng e. Gelo hun çima bi sedan sal paş xelkê li ser hin tiştan

radiwestin? Tê bîra min dema ez hîn dijiyam polîtîka we ya dewletî ji vêga pêş ve tir bû.

Gelek kesên sefera rojhilat dikirin ji hemû gelan bêtir qala we dikirin. Lê vêga di hebûna hêza

demê de navê we tune. Ev çend salên dawî dîsa qala we tê kirin, çima? Çima dem bi dem

bêdengiyek kûr li ser we heye? Çima vêga pirsa we dîsa xwe derxist pêş? Hun dikarin bêjin

pêwendiya van tiştan bi demê re nîne? Hun vêga du hezar û çar sed sal ji min dûr dijîn lê

em dîsa jî, dikarin bi hev re baxivin, çima?

DIBIX: Çawa?

SOKRATES: Ez beriya zayînê 399 sal hatim kuştin, hun 2395 sal şûn ve dijîn. Destpêka

demê heye?

DIBIX: Belê, çawa tune? Ez ji axaftina we tişt fam nakim.

SOKRATES: Dem ji kuderê, kengê çawa dest pê dike? Eger dest pê dike berê wê ber bi

kuderê ye? Berê demê ber bi aliyekî be, ev çi alî ye? Aliyên demê hene? Wesf û şeklên

demê hene?

DIBIX: Ma hun vê yekê jî nizanibin, ezê ji we re çi bêjim!

SOKRATES: Dawiya demê heye?

DIBIX: Divê hebe, li gor diyalektîkê destpêk û dawiya her tiştî heye.

SOKRATES: Dawiya demê li kuderê ye, kengê ye, çawa diqede? Dawiya demê dirêj e yan

kurt e? Li gor çi, çawa? Dûr û kûr ber bi kîjan aliyê ve dûr û kûr in? Dûriya demê, kûriya

demê bi çi tê pîvandin? Pîvan û dem di nav çi têkiliyê de ne? Dem zû ye yan hêdî ye? Li

gor çi mirov dikare kûr, dûr, zû û hêdibûna demê bipîve? Hebûn û tunebûna demê xwe bi çi

ispat dike? Dem hebûna çi ye? Hebûn xwe di demê de çawa diyar dike? Rengê demê çi

ye? Hun dikarin demê bibînin yan bi dest, dev û hîsên xwe bigirin? Bingeh û navenda demê

hene, hebin li kuderê ne? Maneya jiyanê di demê de çi ye? Di demê de jiyan heye yan jiyan

di demê de heye? Dema jiyanê dirêj e yan jiyana demê dirêj e? Em dikarin bi hezaran pirsên

din bikin, divê mirov li ser gotinan sivik raneweste, li ser bingeha wan raweste. Mirov nikare

bersivên sivik bide. Pirs û bersivên sivik hene? Ji bo bersiva pirsên ku li me sivik dixuyên

mirovahî çend sal bihurandine heta ku bersiv dane? Mirovahî çend sal bihurandiye heta

pirsek bike ku li me giran neyê?

DIBIX: Bi rastî tiştên hun qal dikin ji min re vala tên, nebe têkiliya we bi gel re gelek zeyif

mabe, yan jî, hun gel hîç nas nakin?

SOKRATES: Ez pir kêm tişt dizanim, gel jî, kêm dinasim...

DIBIX: Wê demê têkiliya we bi welatparêzî jî, ne xurt e, dibe ku hun rewşenbîrekî gel jî,

nebin?

SOKRATES: Ez rewşenbîr nîn im. Têkiliya min bi gelê Polis re xurt e, ji bo Polisê xwe şer

dikim, diparêzim jî.

DIBIX: Min dizanî, di we de nerastiyek heye. Hun tenê polîs gel dibînin û polîs diparêzin û

hatine bi min re li ser tiştên vala mîna “dem çi ye” qise dikin!

SEROK: Birêz Sokrates, ji kerema xwe bihêlin ez pê re piçek bipeyivim. Hun dikarin paşê

bidomînin. Hun çi bibêjin bêjin, ew guh nade we, tiştên hun dibêjin fam nake. Di serê wî de

hin şekil hene, xwe li gor wan şeklan dilivîne.

SOKRATES: Spas. Bawer im, ez û birêz Dibix ji zimanên hev fam nakin. Lê ger axaftina me

bidome emê hêdî hêdî hev nas bikin, zimanê hev fam bikin.

SEROK: Min ji te re gotibû: Kevir ji serê pir Kurdan nermtir e.

DIBIX: Rast e, li gundê me mirovek hebû...

SEROK: Serê wî mîna yê te hişk bû, ne?

DIBIX: Min dixwast bêjim...

SEROK: Bê deng be, guh bide min vêga. Tu çawa birêz Sokrates nas nakî, te me jî, nas

nedikir. Tu bi niyetekî baş nêzîkê tiştan bibî jî, nezaniya te li pêş te astengeke mezin e. Ne

wisa ye?

DIBIX: Belê Serokê min. Ez demeke ne zêde ye ku we dinasim.

SEROK: Belê, tê vêga bêyî ser demê. Birêz Sokrates jî, qala demê kiribû, lê te ji wî tiştek

fam nekiribû. Polis ne polîsê tu dinasî, maneya wê bajar e. Polîs ji bo dema birêz Sokrates

dihat mana welat jî, kî bajarê xwe neparasta, ne welatparêz bû. Sokrates hem welatparêz hem

jî, mirovparêzekî mezin e. Piştî mirina wî bi 2395 sal jî, kes negihîştiya edeb û ehlaqê wî.

Ew mînakek balkêş e ji bo parastina prensîbên ehlaq û wîjdana mirovahiyê. Gelek dînên

samî di bin tesîra ehlaq û felsefeya birêz Sokrates û dema wî de mane. Piştî mirina wî pir

komeşop (girûbên li ser rêya wî) ji bîr û baweriya wî derçûne. Ji van komeşopan yên herî

girîng Akademiya Platon, Stoa, Kynes, ûwd. bûne. Tesîra wan digîjin heta dema me.

DIBIX: Ez nizanibûm ew kî ye, bila li min bibuhre!

SEROK: Berî ku mirov yekî nas bike, divê li ser wî tiştek nebêje, rast e?

DIBIX: Rast e, min dixwast...

SEROK: Em vegerin ser me. We em nû nas kirine, çend sal in: Hun bawer dikin ku we em

nas kirine?

DIBIX: Wê demê, têgîştina me li ser we kêm bû. Min digot qey hema çend tişt bizanim

bes e; vêga têdigîjim ku ne bes e. Ez di xwe de valahiyeke mezin dibînim.

SEROK: Bawer nakim te nas kiribim. Baş e, ji vê demê pê ve tê çi bikî? Tu di xwe de

qiwet dibînî ku tiştên baş bikî. Mîna tu dibînî dem pir girîng e, em diçin dizîvirin dîsa tên

ser demê lê em tucar nikarin demê zelal bikin, baş binasin. Paşê ezê te cardin bidim destên