Çuvaş TÜRKÇESİ-TÜRKİye tüRKÇESİ SÖZLÜk bülent bayram iZMİR, 2007

DÜNYA COĞRAFYASI ADLANDIRMALARI ……………………. 363

ÇUVAŞİSTAN COĞRAFİ ADLANDIRMALARI …………………. 377

KAYNAKÇA …………………………………………………………... 385
ÖN SÖZ

Sovyetler Birliği’nin 1990’lı yıllarda dağılışının ardından bu birlik içerisinde yaşayan Türklerin bir bölümü bağımsız devletlerini kurma imkânını elde etmiştir. Bağımsız bir devlet kurma imkânına sahip olmayan diğer Türk boyları da Rusya Federasyonu ve bağımsızlığına kavuşmuş bazı devletler içerisinde özerk bir yönetime kavuşmuştur. Bu süreç Türkiye Türkleri ile diğer Türk boylarının ekonomik, kültürel, siyasi vb. ilişkilerinin geliştiği bir süreçtir. Üniversitelerde, çeşitli araştırma merkezleri ve enstitülerde Türk lehçe ve şiveleri, Türk edebiyatı, Türk tarihi vb. konularda yapılan çalışmalara olan ilgi ve bu çalışmaları yürüten kurumların sayısı sadece Türkiye’de değil, Türk dünyasının değişik bölgelerinde de giderek artmaktadır.

İdil-Ural bölgesinde yaşayan Türk boylarından birisi olan Çuvaş Türklerine olan ilgi de bu dönemde artmıştır. Fakat dil ve inançları sebebiyle Türk boyları içerisinde ayrı bir öneme sahip Çuvaş Türklerine yönelik ilgi gerektiği ölçüde olmamıştır. Türkiye’de Çuvaş Türkleri üzerine yapılan çalışmalar, diğer Türk boyları üzerine yapılan çalışmalarla karşılaştırıldığında oldukça azdır. Belki de dil özellikleri ve kelime hazinesi bakımından diğer Türk lehçe ve şivelerinden daha uzak oluşu ve Çuvaş Türkleri üzerine yapılan çalışmaların daha ziyade Rusça, Macarca, Fince gibi dillerde yoğunlaşması sebebiyle kaynakları kullanmadaki zorluklar, bu çalışmaların artmasını engelleyen önemli sebepler olabilir. Türkiye’de özellikle 1990’lı yıllarla birlikte Türk lehçe ve şivelerinin sözlükleri de hazırlanmış ve yayımlanmıştır. Bu yayınlarla birlikte, bu Türk boyları üzerine yapılan çalışmalar daha da hızlanmıştır. Artan bu ilgi neticesinde, Çuvaş Türklerinin dili ve dini üzerine kitap boyutunda çalışmalar ortaya çıkmış, çeşitli edebi ürünleri, dilleri ve kültürleri konusunda makaleler kaleme alınmıştır. Henüz temel bir Çuvaş Türkçesi- Türkiye Türkçesi sözlüğün hazırlanmamış; yayınlananların ise yetersiz oluşu belki de Çuvaşlar üzerine yapılan çalışmaların nitelik ve niceliğini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden birisi olmuştur. Aynı sıkıntılar hem Çuvaş Türkü hem de Türkiye Türkü araştırmacılar tarafından hissedilmektedir. Gerek Türkiye’de gerekse Çuvaşistan ve Rusyanın diğer bölgelerinde, Çuvaş Türkleri üzerine yapılan çalışmalarda kullanılan kaynaklar büyük oranda Rusça’dır.

2002–2004 yılları arasında Kazan’da bulunduğumuz dönemde Çuvaş Türklerini daha yakından tanıma fırsatı elde ettik. Gerek Çuvaşistan’da gerekse Tataristan’da yaşayan ve çeşitli Çuvaş gruplarına mensup bilim adamları, sanatçılar, gazeteciler vb. kişilerle görüşmelerimiz esnasında Çuvaş Türk kültürünün genel Türk kültürü bakımından önemini daha iyi idrak ettik.

Bu dönemde başlayan Çuvaş Türkçesi ve Çuvaş halk edebiyatıyla ilgili çalışmalarımız sırasında, özellikle de aktarmalarımız sırasında, kullanabileceğimiz temel Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlüğünün eksikliğini fark ettik. Aynı sorun diğer araştırmalar için de geçerliydi. Türkiye’de araştırmacıların kullanacağı bir sözlüğün bulunmayışı bu Türk topluluğu üzerine yapılan çalışmaları yavaşlatan veya bu topluluğa olan ilgiyi azaltan önemli bir sebep olarak dikkatimizi çekti.

Bu tespitlerin ardından, çalışmalarımız esnasında oluşturduğumuz kelimelerimizi toplayarak ve çeşitli Çuvaş Türkçesi sözlüklerden de faydalanarak müstakil bir sözlük oluşturmaya çalıştık. Özellikle Çuvaşça-Rusça ve Rusça-Çuvaşça konusunda zengin bir sözlük birikimi bulunduğu dikkatimizi çekti. Bu sözlüklerden mümkün olduğu kadarıyla faydalanmaya gayret ettik. Sözlüğün hazırlanması esnasında, Türkiye’deki yayınların ve tezlerin tamamı gözden geçirilmiş ve azami ölçüde bu yayınlardan ve tezlerden faydalanılmaya çalışılmıştır. Sözlüğün hazırlanmasında kullandığımız bütün kaynaklar kaynakçada gösterilmiştir.

Sözlüğün, daha sonra hazırlanacak olan açıklamalı ve örnekli daha geniş sözlükler için bir başlangıç olacağını düşünüyoruz. Ayrıca sözlüğün Çuvaş Türklerine olan ilgiyi daha da arttıracağı ve yapılan çalışmaları daha da kolaylaştıracağı kanatindeyiz.

Sözlüğün hazırlanması esnasında doğrudan veya dolaylı olarak birçok şahsın teşvik ve yardımını gördük. Öncelikle Çuvaş Türklerinin dünyasını bize açan, bir kardeş yakınlığıyla bizlere yaklaşıp bizleri Çuvaşlarla ilgili çalışmalara yönlendiren Tataristan ve Çuvaşistan’da tanıştığımız Çuvaş dostlarımızın teşvikleri çalışmalarımızın en büyük dayanak noktalarından birisidir. Bu teşvik ve yardımlar bizlere, Çuvaş Türkleri üzerine yapacağımız çalışmalarda manevi anlamda büyük destek vermektedir.

Sözlüğün hazırlanması esnasında yardımlarını gördüğümüz birçok ismin tamamını burada zikretmek mümkün değildir.

2002-2004 yılları arasında Tataristan’da bulunmamızı sağlayan, bu süre içerisinde maddi ve manevi desteğini esirgemeyen Prof. Dr. Turan YAZGAN’ hocamızı burada zikretmek isterim.

Öncelikle Türk dünyası üzerine yaptığımız çalışmalarda bizlere rehberlik eden ve her türlü çalışmamızı destekleyerek bizleri cesaretlendiren hocam Prof. Dr. Fikret TÜRKMEN’e teşekkür ederim.

Böyle bir sözlük hazırlama konusunda bilimsel anlamda beni cesaretlendiren, çalışmamın her aşamasında yardımlarını ve teşviklerini eksik etmeyen Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN ve Prof. Dr. Zeki KAYMAZ hocalarıma ayrıca teşekkür ederim.

Sözlüğün yazımı esnasında karşılaştığın teknik konuların, dizgide karşılaştığım sorunların aşılmasında Arş. Gör. Özgür AY’a, Rusça konusunda sıkıntıya düştüğümüz dönemlerde yardımlarını gördüğüm Alfiya ZHAMAKİNA ve Nazım ABDİKADİROVA’YA, sözlüğü tekrar tekrar okuyup eksikler ve hataların en aza indirilmesi konusunda yardımlarını gördüğüm Albina İvanova KIRAN’a, metnin kontrolünü yapan Davut ŞAHİN’e de katkılarından dolayı teşekkür ederim.