D. A. Imomova, A. N. Xujanov o'zbekiston dorivor o'simliklar atlasi

O‘sish joyi va tarqalishi: Tog„qudusi O„rta Osiyoning tog„li-
yer usti qismi (o„t o„simlik) ishlatiladi.
o„rmonli mintaqalarida (Tiyon-Shon, Pomir-
Oloy) keng tarqalgan. Tog„qudusi daraxt-buta mintaqa, shuningdek,
baland o„tli maysazorlar va tog„ oldi dasht odatiy yashash joylari
hisoblanadi. Daraxtlar va archa o„rmonlari orasida o„sadi, ba’zi joylarda katta maydonlarda tog„lar paydo bo„ladi, bu yerda 1 gektardan 500-600 kg o„simlik o„tlarini yig„ish mumkin.
Xom ashyoni yig‘ish va uning sifati: O„simlikning yuqorida joylashgan qismi (o„t) gullash davrida yig„ib olinadi. Xom ashyo odatdagidek yig„ib olinadi va quritiladi.
Xom ashyo tarkibiy qismlarining nisbati quyidagicha: poyalar - 45%, barglar - 32%, to„pgul - 23%. Xom ashyo yig„ish har yili o„sha maydonlarda o„tkaziladi, chunki yig„im-terimdan keyin tog„qudusining er usti qismlari yaxshi tiklanadi. Biroq zaxiralarni saqlab qolish uchun ba’zi o„simliklarni (taxminan har 10 ta o„simlik) urug„idan ko„payishi uchun yig„ish oylarida qoldirish kerak.
Kimyoviy tarkibi: Gullash davrida yoig„ilgan o„simlikda efir moyi aniqlangan. Tog„qudusi barglari tarkibida 54 mg askorbin kislotasi va urug„larida 42% yog„ mavjud. Staxidrin, betonitsin va tirozin ham aniqlangan.
Tibbiyotda qo‘llanilishi: 70⁰C spirtda tayyorlangan tog„qudusi 10% nastoykasi vena ichiga yuborilganda, shuningdek, og„iz orqali qabul qilinganda, tajriba davomida bachadon mushaklari tonusining uzayishi va bir vaqtning o„zida qisqarishni ko„payishiga olib keladi. Klinik sinovlari natijasida, tog„qudusidan tayyorlangan preparatlar tug„ruqdan keyingi davrda bachadonni qisqarishini kuchaytiradi. Shuningdek, bachadonning ikkilamchi subinvolyusiyasi uchun ham samarali hisoblanadi.
Tog„qudusi dorilari ta’sirida qon bosimi deyarli o„zgarmaydi. O„tkazilgan tajribalar asosida, tog„qudusining 1:1 nisbatdagi 40% spirtli suyuq ekstrakti 10% damlamaga qaraganda iqtisodiy va biologik jihatdan samaraliroq dozalash shakli sifatida tavsiya etilgan. Ekstrakt klinik sinovlardan o„tib, tibbiy amaliyotda bachadon preparatlari sifatida foydalanish uchun tasdiqlangan. Tug„ilgandan va abortdan keyin bachadon subinvolyasiyasi, bachadonning tug„ruqdan keyingi subinvolyusiyasini oldini olish maqsadida, shuningdek, etiologiyasi turlicha ginekologik qon ketishlarida kuniga 3-4 marta 5-7 kun ichiladi. Bundan tashqari, u nevrozlarni davolashda 10-12 kun davomida ichiladi. Veterinariya amaliyotida o„simlik o„tining damlamasi balg„am ko„chiruvchi sifatida nafas yo„llarining yallig„lanish kasalliklarida (bronxit va boshqalar), kardiotonik vosita sifatida jigar kasalliklari, meteorizm, siydik haydovchi va ich suruvchi sifatida ishlatiladi. Uzoq bitmaydigan yiringli yaralarda tashqi tomondan dokani ho„llash shaklida davolashda tavsiya etiladi.
Damlama tayyorla uchun 200 ml suvga uchun 2-3 osh qoshiq ezilgan xom ashyodan solinadi. Ushbu damlamaning buzoqlarga balg„am ko„chiruvchi sifatida taxminiy dozasi: kuniga 3-4 marta 1-2 choy qoshiq, o„simlik o„t kukuni 0,5-1 g dan kuniga bir necha marta ishlatiladi.