D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

ng
transkripsiyada bir asosiy belgi orqali, ya’ni 
ң
tarzida beriladi.Masalan, shahar va 
shahar atrofidagi shevalarga: 
Yulduz, Yuz, Yөrim
. Qipchoq shevalarida: 
Julduz, juz, 
jarim, jat
kabi. 
3. Transkripsiya qoidalariga muvofiq bosh harflar qo‘llanilmaydi. Imloda 
buning bo‘lishi shart. Shartli ravishda faqat xat boshida va atoqli otlarda bosh 
harfning yozilishi hisobga olinadi. 
4. O‘zbek xalq shevalaridagi o‘ziga xos xususiyatlarini ilmiy yozuv bilan 
ifodalaganda, imlo qoidalariga moslab emas, balki so‘zlarning talaffuziga, ularning 
aytilishiga qarab yozib olinadi. Masalan, og‘zaki nutq jarayonida so‘zlar 
boptы
, 
opke:
kabi shakllarida ko‘p qo‘llaniladi. Yozuvda esa imlo qoyidalariga muvofiq yoziladi: 
«bo‘libdi», «olib kel». 
5. Sheva va dialektdagi nutq tovushlarini fonetik transkripsiya uchun tanlangan 
alfavit orqali ifoda qilib bo‘lmasa, boshqa tillar alfavitidan harflar olinadi yoki harflar 
yoniga, ustiga, ostiga, ichiga diakritik belgilar orttiriladi. 
Transkripsiyaning 
fonetik transkripsiya, fonematik
yoki 
fonologik
transkripsiya 
kabi turlari bor. 
Fonetik va fonologik transkripsiya.
Ma’lum bir maqsad uchun turli sohalar 
bo‘yicha ishlatiladigan transkripsiyaning aniqlik darajasi bir xil emas. Shundan kelib 
chiqib, transkripsiyaning bir qancha turlari bor. Tekshiruvchining vazifasi va 
maqsadlari bilan bog‘liq holda uning turlari ko‘rinishlari qo‘llanilishi mumkin. 
Masalan, qardosh tillarning fonetikasini, aniq bir tilning fonetikasini tarixiy jihatdan 
bayon etishda fonetik transkripsiyadan foydalaniladi. Xalq orasida nomi keng 
tarqalgan dostonlar, ertaklar, termalar va boshka xalq og‘zaki ijodi materiallarini 
yozib olishda, nashr etishda ham fonetik transkripsiyadan foydalanish maqsadga 
muvofiqdir. Aks holda ularning qimmatiga putur yetadi yoki kamayadi. 

---

59 
Lingvistik asarlar (qiyosiy va tarixiy grammatikalar, etimologik lug‘atlar, turli 
xil matnlardan namunalar va shu kabilar) ni nashr etganda transliteratsiyadan 
foydalanilsa ham, qardosh tillarning fonetikasi qiyos qilinganda, dialektologik 
ishlarda va dialektologiya fanida fonetik transkripsiyadan foydalaniladi. Xalq og‘zaki 
ijodiyoti yodgorliklarini nashr etganda mavjud alfavitdan foydalanilsa, bu 
yodgorliklar dialektal qimmatini yo‘qotadi. Shuning uchun ularning talaffuz 
xususiyatlarini mumkin qadar saqlash maqsadida fonetik transkripsiya qo‘llanadi. 
Demak, mohiyat jihatidan eng aniq transkripsiya fonetik transkripsiyadir. Bu 
transkripsiya umumiy va xususiy fonetika, shu qatori eksperimental fonetika 
yutuqlariga asoslanadi. Fonetik transkripsiyaning vazifasi tilda mavjud bo‘lgan 
hamma tovushlarni yozuvda aks ettirishdir. 
Faqat fonemalarnigina hisobga olish uchun ishlatiladigan transkripsiya 
fonologik transkripsiya deyiladi.