D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

o‘r – ör, o‘n - ön, o‘t - öt, bo‘z - böz, o‘z - öz, un - ϋn
kabi farqlanishlar 
fonologik qimmatga ega. Bir fonetik sharoitda orqa qator va old qator unlilari biri 
o‘rnida ikkinchisi kelib, ma’no farqlash uchun xizmat qiladi. Shuning uchun ham 
turkiy tillar unlilar sistemasi uchun qator belgisini differensial belgi sifatida olgan 
V.V.Radlov, V.Tomsenlarni, E.Umarov fikricha, qoralamaslik, aksincha, ularning 
yo‘lini ma’qullamoq lozim. 
O‘zbek adabiy tilidagi olti fonemalik sistemada fonemalar qatorga ko‘ra 
zidlanmasligi haqidagi E.Umarov fikrini ma’qullaymiz. Darha-qiqat, hozirgi o‘zbek 
adabiy tilida qator belgisi fonologik qimmatga ega emas, faqat variantlarning sifat 
belgisi bo‘lib xizmat qiladi. 
 
Nazallik belgisi 
Turkiy tillarda nazallik belgisiga ko‘ra sof va nazal unlilarga zidlanish barqaror 
xususiyatga ega emas. Shu bilan birga, fonologik qimmatga ham ega emas.
1
Ya’ni bu 
belgi ma’no farqlash vazifasini bajarmaydi. Nazalizatsiya hodisasi tuva, xakas, 
ozarbayjon, uyg‘ur va o‘zbek tilining Namangan shevasida keng tarqalgan.
2
Nazallik lotincha «burunga oid» ma’nosini ifodalaydi. Bu belgi bo‘lgan 
unlilarda tanglay pardasining tushishi va havo oqimining bir vaqtda og‘iz va burun 
bo‘shlig‘idan o‘tishi natijasida tovush burun tembriga ega bo‘ladi. Buning natijasida 
og‘iz unlisi burun unlisiga aylanadi. 
Hozirgi ayrim o‘zbek shevalarida so‘z tarkibida 
n
va 
ng
undoshlarining 
tushishi natijasida bu undosh oldida kelgan unlilarning nazalizatsiyasi kuzatiladi. 
1
Шакиров Р.Ф. Ўша асар. -С.47.
2
Отамирзаева С. Наманган шевасидаги назализация ҳақида.//Ўзбек тили ва адабиёти масалалари. -Тошкент, №3, 1962. –
Б.20-23; Катанов Н.Ф. Опыт исследования урянхайского языка народных тюркских говоров Нухи. Баку, ЕАМ, 1926. -С. 119.

---

26 
Chunki tushib qolayotgan burun undoshlari talaffuzi quloqqa chalinmasa ham, ammo 
artikulyatsiyasining izi ma’lum darajada saqlanib qoladi. Shuning uchun bunday 
undoshlar oldida kelgan unlini nazallik belgisiga ega qiladi. Masalan, Namangan 
shevasida