D. A. Nabiyeva, H. R. Zokirova O‘zbek tili fonetikasi

a
y ovoz sihibi? 
3. IK – 3 (savolning qaytarilishi) 
Qanday ov
o
z sihibi? 
4. IK – 4 (savol-eslatma) 
Q
a
nday ov
o
z sihibi? 
5. IK – 4a (baho gap: yengil hayrat) 
Q
a
nday ovoz sihibi! 
6. IK – 5 (baho gap: chuqur hayrat yoki g‘azab) 
Q
a
nday ov
o
z sihibi! 
7. IK – 5a (baho gap: negativ baho, bepisandlik) 
Qand
a
y ov
o
z sihibi!
3
 
Demak, tonning (intonatsiyaning) harakati gaplarni bir-biridan farqlaydi. Turli 
intonatsion konstruksiyalar mustaqil holda turli ma’noli birliklarni, turli tipdagi 
gaplarni farqlash xususiyatiga ega. Masalan, 
Keling.
(
Ertaga albatta keling
tarzidagi 
maslaxat ma’nosida); 
Keling
? (
Nega keling dedingiz
degan e’tiroz ma’nosida); 
Keling! (
Mehmonni qarshi olish ma’nosida
)
; 
Keling!
(
Szni bu yerda hech kim 
kutayotgani yo‘q
tarzidagi kesatiq, piching ma’nosida) va h.k. 
1
Брызгунова Е.А. Основные типы интонационных конструкций и их употребление в русском языке. – Русский язык за 
рубежом, 1973, №1, №2.
2
Брызгунова Е.А. О смыслоразличительных возможностях русской интонации. –ВЯ., 1971, №4. с.42.
3
Брызгунова Е.А. О смыслоразличительных возможностях русской интонации. –ВЯ., 1971, №4. с.42.

---

77 
M.V.Panov Ye.A.Brizgunovaning fikrlarini ma’qullagan holda, u ajratgan 
intonatsion konstruksiyalar “rus intonatsiyasining negizini tashkil etadi”, deb 
baholagan holda, IK – 1 va IK – 3 lar rus tilining intonatsion “minimum minimorum” 
ini tashkil etishini ta’kidlaydi. Uning fikricha, har bir fraza uch qismdan iborat: 
markazdan oldingi, markaziy va markazdan keyingi qismlar. Frazaning markaziy 
qismi – bu fraza urg‘usi tushgan taktning urg‘uli bo‘g‘inidir. Ungacha bo‘lgan 
qismlar markazdan oldingi, undan keyingi qismlar esa markazdan keyingi qismlar 
sanaladi. Bunda IK – 1 quyidagicha izohlanadi: markazdan oldingi qism o‘rta tonda 
talaffuz qilinadi. Markazda ton o‘rtadan ko‘ra pastroq bo‘ladi va bu holat markazdan 
keyingi qismda ham davom etadi. Buni chizmada quyiga yo‘nalgan strelkalar 
yordamida ifodalanadi: 
Ahmadjon biznikiga mehmonga kedi.
\
(Nikolay
prishyol ko 
mne v gosti.
\) 
Azamat ham
biznikiga mehmonga kedi.
\ (
I Boris prishyol ko mne v 
gosti.
\) Ya’ni jumla yakunida tonning pasayishi kuzatiladi. Ko‘rinadiki, IK – 1 darak 
gaplar uchun xos. 
IK – 3 ning izohi quyidagicha: markazdan oldingi qism o‘rta tonda talaffuz 
qilinadi. Markaziy qismning boshlanishi undan avvalgi qismga nisbatan kuchliroq. 
Balandlik bo‘g‘in davomida ko‘tarilib boradi. Markazdan keyingi qismda ton 
o‘rtadan pastroqqacha pasayyadi 
Sen bu