D ədə Qorqud ● 2017

Йылкышыдынъ пишеси разы болады. Йылкышы бир улын алат та Токта­мыс­ка аькетеди.

– Мынавы ма Кутлы-Каядынъ улы? – дейди хан.

– Мынавы.

Сол ерде Токтамыс хан йылкышыдынъ улын Кутлы–Каядынъ улына санап, аскакка асып оьлтиреди.

Эдиге йылкышыдынъ колында сав калады. Йылкышы ман пишеси буга энди Эдиге демей Кубугул дейдилер. Олай дегени «Куба огул» демек болады. «Куба» деп бек юрекли баьтирге айтылган, баьтир демеклик болады. Кутлы-Кая да мазаллы, йигерли баьтир болган сонъ, ога да «Куба» дегенлер. Энди онынъ улы Эдигеге «Кубаогул» – «Кубугул» деп ат тактылар. Кутлы-Каядынъ улы экенин билдирмес уьшин атадылар. Суьйтип яшайдылар йылкышыдынъ уллары Токтамыс ханнынъ колында йылкы багадылар. Кубугул бир аз оьскенде, бир бай дьнъ бузавларын бакпага бередилер. Солай этип кишкей Кубугул куьндиз бузав багып яшай береди. Сол мезгилде Токтамыс хан оьзининъ атагын шыгармак уьшин арба ясатады, ол арбадынъ тегершиклерин алтыннан эттиреди, баска ерлерин де алтын ман куьмистен эттиреди. Сонъ халкты йыятта: «Эй, мына арбага баа салынъыз!» – дейди.

– Эй, ога баа барым. Бул алтынтта? – деп халк баа салалмайды. Сонда Токтамыс хан арбага бир-эки адамды олтыртып «бар элди кыдырып шыгынъыз, неше баа са­лыр­лар», – деп йибереди. Кыдырадылар. Эш бирев баа салып болмайды. Бир баска байдынъ ерине еткенде бир бала бузав багып туры. Оьзи олтырып сыякка шыгып туры, оьзи ашап туры. Сонда арбадагылардынъ биреви айтады: «Токташ, сосыннан хабар сорайык».

– Эй онынъ иесиннен сорайсынъ. Оьзи ашап тургандай коьринеди, оьзи сыякка шыккандай коьринеди. Оннан адам хабар сорайма?

Uşağı çağırdılar: “Bala, bir bəri gəl!”

– Özünüz gəlin, – dedi, – mənim işim var, görmürsünüz?

Arbaqaçılar ona yaxınlaşdılar.

– Nə iş görürsən?

– Ey, gərək yararlı olanları saxlayıb, yaramayanları atım.

– Ola bilməz?

– Gərək olsa, olar.

– Yaxşı, bu nədi?

– Bu, arbaqa.

– Bu arbaqa neçəyə olar?

– Xanın elində bir-iki örüş sahəsi bitməsə, bir otluq olar bunun qiyməti.

Onlar bu sözlərdən heç bir şey anlamayıb gedib xana söylədilər.

– O uşağı mənim yanıma gətirin! – xan dedi. Bayaqkı uşağın qolundan tutub gətirdilər.

– Ey, nə işin sahibisən?

– Mən yetiməm, bir bəyə qulluq edirəm.

– Mənə qulluq edərsənmi?

– Sənə də edim.

– O bəyə nə edirsən?

– Buzovlarına baxıram.

– Mənim də buzovlarıma bax.

– Yox, sənin buzovlarına baxmıram.

– Yaxşı, inəklərə bax.

– Yox, inəklərə də baxmıram.

– Yaxşı, qoyunlara bax.

– Yox. O da mənim işim deyil. Оndansa buzovlar daha asandı, onlara baxaram.

• 
  İlxıya bax, yaxşı.
  

– İlxıya baxaram.

Xanın doqquz ilxıçısı var idi. Bunu da götürdükdən sonra on oldu. Bu ilxıçılar doğğuz-on gündən bir gəlib xanın gözünə görünürdülər. İlxıçının xəbərini gətirdilər. Xanın yanına ehtiyatla yaxınlaşıb gördüklərini dedilər. Xan doqquz ilxıçısı gələndə tərpənmirdi, onuncusu – Kubuqul gələndə yerində qurcalanıb dikəlirdi. Xanın arvadı bu gördüklərini xanа dedi.

– Yox, dikəlmirəm! – xan dedi. Xanın arvadı onun ətəyini altındakı yastığa tikdi. Kubuqul gələndə xan qeyri-ixtiyari dikəldi. Dikələndə xanın ətəyi dartıldı.

– Dikəldinmi? – ilxıçılar gedəndən sonra xanın arvadı soruşdu.

– Dikəldim! – Toxtamış dedi, – indi onlar gələndə sən bir qatı ayran hazırlayıb qoy! – dedi. Bir on gündən sonra ilxıçılar hüzuruna gələndə xan hazırlatdığı ayranın üstündə qaşıqla Kubuqulа verdi. Kubuqul da ayranı alıb qapağını açıb qatı yoğurtu çalıb içdi, çıxıb getdi.

– О nə dedi? – xan soruşdu.

– O heç nə demədi, sən də heç nə demədin.

– Mən ayrana qaşıq salıb qarışdıraram – əgər sənin ürəyində pis nələrsə olsa, mən səni dörd yerə bölərəm dedim. O da mənə: “sən məni dörd bölsən, mən sənin elini, yurdunu min yerə bölüb ayran kimi qarışdıraram” – dedi. “Onun atasının kim olduğunu bilib öldürmək lazımdı. O, tək deyil”. Toxtamış ilxıçılardan Kubuqulun nəslini soruşdu. Onlar bilmədi. Toxtamış xan Kubuqulu tutdu. Aparıb termedin bir bölgəsinə bağladı. Əsil-nəcabətini öyrəndikdən sonra onu öldürmək fikrində idi. Termedin başqa bölgəsində xan özü oturub başına da ağsaqqallarını, igidlərini topladı.