D. O‘rinbayeva m. Rahimova

INSOF, NOMUS VA HAQGO‘YLIK FIDOYISI 
Insof, nomus va haqgo‘ylik Abdulla Qodiriy hayotining asosiy 
tamoyillari edi. Tabiat in’om qilgan nodir iste’dod chinakam o‘zbekona 
mehnatkashlik bilan uyg‘unlashgani uchun Qodiriyning qalamidan asrlar 
mobaynida eskirmaydigan asarlar dunyoga keldi. 1894-yilning 10-aprelida 
Toshkent shahridagi o‘rtahol oilalardan birida dunyoga kelgan Abdulla 
Qodiriy o‘z davrining maktab va madrasalarida muntazam o‘qish 
imkoniga ega bo‘lmasa-da, ilmga chanqoqligi va tirishqoqligi tufayli 
zamonasining eng bilimdon kishilaridan biriga aylandi. 
1917-yilgi to‘ntarishlargacha o‘ziga to‘q xonadonlarda turli yumushlar 
bilan band bo‘lgan: prikazchik (ishboshqaruvchilik), ustachilik, bog‘bonlik 
qilgan. Hamisha xalq orasida bo‘lgan, uning ehtiyojlarini, og‘riqli 
joylarini, kayfiyat-u istaklarini bilgan yozuvchi asarlaridagi dilbar obrazlar 
orqali o‘zi mansub bo‘lgan xalqning turmushini yaxshilash, ma’naviyatini 
yuksaltirish, milliy g‘ururini uyg‘otishga intildi. 
Uning hikoyalari chiqqan jurnallar, gazetalar qo‘lma-qo‘l bo‘lib 
ketardi. Feletonlari bosilgan «Mushtum» jurnali hamisha talash bo‘lardi. 
Romanlarini o‘qish uchun navbat kutib turganlarning sanog‘iga etib 
bo‘lmas, «O‘tkan kunlar» romanini yod biladigan kitobxonlar bor edi. 
Chunki adib inson ruhiyatining sirli va nozik jihatlarini chuqur, ta’sirli va 
haqqoniy aks ettirardi. Uning asarlari yolg‘iz haqqoniylikdan tashqari, 
go‘zal ifoda uslubi bilan ham ajralib turardi. O‘zbek adabiy tilining hozirgi 
shaklini bunyod etishda hech bir yozuvchi Abdulla Qodiriy kabi muhim 
o‘rin tutmagan (178 ta so’z). 
 
TOG‘ GASHTI 
Kecha bir avtobus bo‘lib Marjontovga chiqdik. Yolg’iz Suyun burgut 
avtobusga minmadi, ko‘k qashqasiga minib bordi. Xoh ishoning, xoh 
ishonmang, momojon, dulduli shunaqa chopqir ekanki, goh biz bilan 
yonma-yon boradi, goh quvib o‘tadi. Quvib o‘tganda tilini chiqarib, 
bizlarni mazax qiladi. Rosa kulishdik! 

---

90 
Men borgan joyimizni elas-elas esladim. Agar yanglishmasam, siz 
kelin bo‘lib tushganda o‘tov tikib turgan joylaringiz. Tepada Marjontov, 
pastda archazor... siz ko‘p aytar edingiz, momojon. Otamlar tog’dan 
qirg’ovul, kaklik otib kelar ekanlar. O‘zlari tosh qalab archa yoqib, kabob 
qilar ekanlar. Men tentak bo‘lsam, yemayman, deb dod solib yig’lar 
ekanman. Suyun burgutni ota-onasi ham o‘sha joyda turishar ekan. 
O‘tovlariga chaqirishdi, mehmon qilishdi. Keyin o‘yin-kulgi bo‘ldi, taraf-
taraf bo‘lib o‘lan aytishdik. 
Esingizdami, momojon, kichkinaligimda siz ham otamlarga qo‘shilib 
ko‘p o‘lan aytardingiz. Kechalari meni o‘lan aytib uxlatardingiz. 
Marjontov, Marjontov, 
Aylanayin Marjontov. 
O‘rgilayin Marjontov, – deb boshlanadigan o‘laningizni ayniqsa 
yaxshi ko‘rardim. 
Bu yerda bu o‘lanni bilmaydigan birorta bo‘z bola, birorta qiz-
kelinchak yo‘q ekan. Suyun akamlar menga ham o‘lan to‘qishni o‘rgatdi. 
O‘lanim sizga yoqadimi, yoqmaydimi, bilmadim, momojon. Men uni 
Suyun akamlarga ko‘rsatdim. Suyun akamlar kuldilar. Bu shunchaki bir 
ermak, dedilar. Ammo o‘lan to‘qish ermakdan boshlanadi, dedilar. 
«Yozaver-yozaver, aytaver-aytaver, axir bir kun odam bo‘lasan, dedilar». 
Shu-shu, Burgut desa qizalog’ining og’zidan bol tomadigan bo‘ldi 
(195 ta so‘z).