D. O‘rinbayeva m. Rahimova

 
NAZORAT DIKTANT 
Katta mavzular o‘tib bo‘lingach, shuningdek, chorak oxirida nazorat 
diktant o‘tkaziladi. Nazorat diktantgacha grammatik-orfografik qoidalar 
xilma-xil mashqlar vositasida mustahkamlanadi. 
Nazorat 
diktant 
asosan 
o‘rganilgan qoidalarning qanchalik 
o‘zlashganligini tekshirish maqsadida o‘tkaziladi. Lekin bunda ham to‘g‘ri 
yozish malakasi mustahkamlanadi, o‘tilgan orfografik qoidalar yodga 
olinadi. Diktantning bu turida yo‘l qo‘yilgan xatolar chuqur tahlil qilinadi, 

---

13 
ularni bartaraf qilish usullari belgilanadi. Shu jihatdan nazorat diktantning 
ta’limiy ahamiyati ham bor. 
Ba’zan nazorat diktant bilan ta’kidiy diktant orasida «Yarim nazorat 
diktant» degan yozma ish o‘tkaziladi. Bunda o‘quvchilarning darslik va 
lug‘atlardan foydalanishlariga ruxsat etiladi. Lekin yozma ishni 
baholashda bu holat hisobga olinadi. 
O`quvchilarning chorak davomida o`rganilgan mavzular bo`yicha 
savodxonliklarini aniqlash maqsadida o`tkaziladi.
KO‘RISHGA ASOSLANGAN DIKTANTLAR 
IJODIY DIKTANT 
Ijodiy diktant o‘quvchilardan faollik va mustaqillik talab qiladi. 
Ijodiy diktantning eng muhim turlari quyidagilar: 
1. O‘rganilgan orfogrammalar yordamida g a p t u z i sh. Masalan, 
qo‘shma otlarning yozilishini mustahkamlash uchun o‘qituvchi doskaga 
bedapoya, Oltinko‘l, muzyorar so‘zlarini yozadi va izohlaydi. Keyin 
o‘quvchilar bu so‘zlar ishtirokida gap tuzib, daftarlariga yozadilar, 
qo‘shma ot ostiga chizadilar. Mashqning bu turi oldin og‘zaki o‘tkazilishi 
ham mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilar tuzgan gaplarning eng yaxshisini 
o‘qib beradi. O‘quvchilarning daftarlari ko‘pincha yig‘ib olinib, uyda 
tekshiriladi. 
Ijodiy diktantning bu turida mustahkamlanayotgan orfogrammaga oid 
so‘zlar doskaga yozilmasligi ham mumkin: o‘qituvchi qoidani aytadi, 
o‘quvchilar misollar topadilar. Ular doskaga yoziladi. Keyin ish 
yuqoridagidek davom ettiriladi. Bunday (topshiriqni uyga vazifa qilib 
berish ham mumkin. Diktantning bu turidan ma’lum qoidalar sistemasini 
takrorlashda ham foydalanish mumkin. 
2. Mustahkamlanayotgan qoidaga mos b i r qancha so‘zlar beriladi. 
O‘quvchilar bu so‘zlar ishtirokida kichik hikoya yozadilar. Masalan, a va o 
unlilarining yozilishini mustahkamlash uchun o‘qituvchi mavsum, xo‘jalik, 
mehnat, odamlar, traktor, tamom kabi so‘zlarni doskaga yozadi va shu 
so‘zlar ishtirokida «Xo‘jalikda» mavzusida insho yozishni topshiradi. Uni 
uyga vazifa qilib berish ham mumkin. Darsda eng yaxshi ishlar namuna 
sifatida o‘qittiriladi. Bunda so‘zlarning to‘g‘ri talaffuziga ham e’tibor 
berilishi lozim. 
3. Berilgan matnni kengaytirish. Masalan, ozaytirma va kuchaytirma 
sifatlarning yozilishini mustahkamlash uchun o‘qituvchi Maktabimiz 
bog‘ida gullar ochildi. Tog‘ bag‘rida archalar yashnab turibdi kabi 
gaplarni yozuv taxtasi (doska) ga yozadi. Otlar oldiga kuchaytirma 

---

14 
sifatlardan mosini topib, matnni kengaytirib ko‘chirish o‘quvchilarga 
topshiriladi. O‘quvchilar birinchi gapdagi gullar so‘zini qip-qizil, ikkinchi 
gapdagi archa so‘zini ko‘m-ko‘k so‘zlari bilan kengaytirib, imlosini 
izohlaydilar. Daftarlariga ko‘chirib, sifatlarning ostiga chizadilar. Bunday 
ish uyga vazifa qilib berilishi ham mumkin. 
Umuman, 
ijodiy 
diktant 
o‘quvchilar 
umumiy 
bilimining 
rivojlanishiga, nutq madaniyatining o‘sishiga ham yordam beradi.