D230 saylı Blok üzrə Seysmik Tədqiqat

Cədvəl 8.2: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – Su səthinin neftlə çirklənməsinin transsərhəd konteksti

Neft dağılmasının modelləşdirilməsinə dair məlumatların xülasəsi
Dağılmanın ssenarisi / xüsusiyyəti	Seysmik tədqiqat gəmisindən dizelin dağılması – FS1 sahəsinə 800 ton dizelin dağılması
Ən pis dağılma ssenarisi 5 (Axıntı sahəsi FS1)
Müstəsna iqtisadi zonanın (MİZ) sularında orta sərhəd xətti	Kəsişmə ehtimalı (> 1%) və çatmaq üçün minimum vaxt (gün)
	5a ( FS1 yaz)		5b ( FS1 yay)			5c ( FS1 payız)
	Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət
Azərbaycan-İran	3	15		1	11
Azərbaycan-Qazaxıstan	5	1		3	2		2	2
Azərbaycan-Rusiya	1	26		1	10		1	10
Azərbaycan-Türkmənistan	6	1		2	2		2	2
Qazaxıstan-Türkmənistan	4	1		2	5		1	3
Rusiyan-Qazaxıstan	2	12
Türkmənistan-İran	3	15		1	11
Ən pis dağılma ssenarisi 5 (Axıntı sahəsi NS3)
Müstəsna iqtisadi zonanın (MİZ) sularında orta sərhəd xətti	Kəsişmə ehtimalı (> 1%) və çatmaq üçün minimum vaxt (gün)
	3a (NS3 yaz)		3b (NS3 yay)			3c (NS3 payız)
	Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət
Azərbaycan-İran				1	8
Azərbaycan-Qazaxıstan	2	2		1	4		1	5
Azərbaycan-Rusiya	2	10		2	5		2	6
Azərbaycan-Türkmənistan	2	8
Qazaxıstan-Türkmənistan	1	8
Rusiyan-Qazaxıstan	1	11
Türkmənistan-İran	1	16

Qeyd: İşarələnmiş xanalar Azərbaycan MİZ-dən kənarda suyun səthinin neftlə çirklənməsinin ən yüksək ehtimalını göstərir.

Müəyyən konsentrasiyadan artıq olduqda, su sütunundakı karbohidrogenlər su orqanizmləri üçün risk yaradır. Johnsen (2005)⁴ və Det Norsk Veritas (2008)⁵ tərəfindən aparılmış elmi-tədqiqat müxtəlif su sütunlarında karbohidrogen konsentrasiyalarının orqanizmlərə təsirini qiymətləndirmək üçün növlərin həssaslıq dozası – reaksiya əyrilərinin işlənib hazırlanması ilə nəticələnmişdir. Ümumi karbohidrogen konsentrasiyaları üçün 5-ci faiz ekvivalentinin ÖK_50⁶ bareldə 58 hissə olduğu müəyyənləşdirilərək potensial kəskin toksikoloji reaksiyalar üçün ən aşağı hədd kimi modelləşdirməyə tətbiq edilmişdir. >5% ehtimal diapazonunu nəzərdən keçirərkən, modelləşdirmənin nəticələri su sütununda ümumi miqdarı bareldə 58 hissədən artıq olan karbohidrogen konsentrasiyalarının lokallaşdırıldığını və axıntı sahəsi ilə məhdudlaşdırığını göstərir (Şəkil 8.5). Karbohidrogenlərin ümumi miqdarının bareldə 58 hissədən artıq olma ehtimalı <5% olan sahələr axıntı sahəsindən 50km-dən artıq məsafəyə uzanır, lakin təsir müddəti iki gün ilə məhdudlaşmaqla, zona əsas etibarı ilə Azərbaycan MİZ ilə məhdudlaşmışdır (Şəkil 8.6).

Şəkil 8.3: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – 5-ci ən pis ssenari üçün səthdə neftin qalınlığı (Payız)

Səthdə neftin qalınlığı (Ehtimal >1%)

Bonn Sazişində Neftin Görünüş Kodu (BSNGK) sisteminə əsasən səthdə neftin orta qalınlığı.

Statistik xəritə: Səth: Orta müddəti müəyyənləşdirilmiş emulsiyanın maksimum qalınlığı (mm) NS5c (Payız)

Xəritənin şərti işarələri

Dağılma sahəsi Metal (5 – 50 um) DTOC (50 – 200 um) Ləkə (0,04 – 0,3 um) Göy qurşağı (0,3 – 5um) Səthdə neftin qalınlığı (Bonn sazişinə görə neftin görünüş kodu)

Şəkil 8.4: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – 5-ci ən pis ssenari üçün səthdə neftlə çirklənmənin təsir müddəti (Payız)

Suyun səthinin neftlə çirklənməyə məruz qaldığı maksimum müddət (Ehtimal >1%)

Səthdə neftin təsirinin günlər ilə maksimum müddəti.

Statistik xəritə: Səth: Maksimum təsir müddəti (gün) FS1 5c (Payız)

Xəritənin şərti işarələri

Sərhəd xətti Axıntı sahəsi Təsir müddəti (gün)

Şəkil 8.5: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – 5-ci ən pis ssenari üçün su sütununda dizel konsentrasiyalarının 58 µq/l (bareldə hissədən) artıq olması ehtimalı (Payız)

Su sütununda dizel konsentrasiyaları >58 µq/l (bareldə hissə) (Ehtimal >5%)

Su sütununda dizel konsentrasiyaların > 58 bareldə hissədən artıq olma ehtimalı (>5%). Bu yayılmış və həll olmuş dizel daxil olmaqla, ümumi konsentrasiyadır.

FS1 5c (Payız) Statistik xəritə: Su sütunu:Normadan artıq çirklənmə ehtimalı (ümumi konsentrasiyanın bareldə 58 hissəsi) (%)

Xəritənin şərti işarələri

Yayılmış + həll olmuş dizelin ehtimalı . 58 bareldə hissə Axıntı sahəsi Sərhəd xətti

Şəkil 8.6: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – 5-ci ən pis ssenari üçün suda dizel konsentrasiyasının 58 µq/l (bareldə hissədən) artıq olduğu müddət (Payız)

Su sütununun bareldə 58 hissədən artıq dizel konsentrasiyasına məruz qaldığı maksimum müddət (Ehtimal >1%)

(Yayılmış və həll olmuş) dizel konsentrasiyaların bareldə 58 hissədən artıq olduğu sahələrdə su sütununda maksimum təsirin günlərlə müddəti (Ehtimal >1%)

Statistik xəritə: Su sütunu: Maksimum təsir müddəti (gün) FS1 5c (Payız)

Xəritənin şərti işarələri

Axıntı sahəsi Sərhəd xətti Təsir müddəti (gün)

Sahilyanı zonaların neftlə çirklənməsi hadisəsinin təcrid olunmuş və daha uzaq məsafələrdə, o cümlədən, 1% ehtimal ilə Azərbaycandan kənardakı aşağıdakı təyin olunmuş / qorunan sahələrdə baş verə biləcəyinə baxmayaraq, sahilyanı zonanın neft ilə çirklənməsinin əsasən Abşeron yarımadasının şimal sahilləri boyu baş verəcəyi gözlənilir (Şəkil 8.7):

• 
  Rusiya Federasiyasında:
  

• 
  Çeçen adası və Aqraxan yarımadası MOS-nin şərq tərəfi – Bakıdan təqribən 420km şimal-şimal-qərbdə yerləşən ərazi rezident, çoxalan və köçəri quşlar, o cümlədən, hər ikisi Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin qırmızı siyahısında nəsli kəsilmək üzrə olan heyvanların sırasına salınmış bəzgək və ağgöz dalğıc (Aythya nyroca) üçün təbii mühiti təmin edir;
  
• 
  Sulakskaya gölü – təxminən 2000 hektar sahəni əhatə edən ərazi Bakıdan təxminən 400km şimal-şimal-qərbdə yerləşir. MOS bəzgəkin olması ilə diqqəti cəlb etmişdir;
  
• 
  Aqraxan müvəqqəti qoruğu - Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin (IUCN) IV kateqoriyasına aid olan, təxminən 390 km² ərazini əhatə edən sahə Bakıdan təqribən 420km şimal-şimal-qərbdə yerləşir. Sahənin sərhədi Çeçen adası və Aqraxan yarımadası MOS-nin şərq sərhədi ilə üst-üstə düşür; və
  

• 
  İran İslam Respublikasında
  

• 
  Lisar qoruğu və MOS – Bakıdan təqribən 300km cənub-cənub-qərbdə yerləşir və təxminən 31000 hektar ərazini əhatə edir. Əraziyə Elbrus dağlarının tağının yaxınlığındakı mənbədən Xəzər dənizinədək Lisar çayının bütöv suayrıcısı daxildir. Sahədə müxtəlif növlər yerləşir və MOS kimi təyin edilmişdir. Sahilyanı quş növlərinə çay qaraquşu (Pandion haliaetus) və ağquyruq dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla) daxildir; Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyinin (IUCN) qırmızı siyahısında hər iki növ “az qayğı tələb edənlər”in kateqoriyasına aid edilmişdir;
  
• 
  Astaradan Qomişan MOS-a qədər Cənubi Xəzərin sahilləri – Təqribən 65000 hektar sahəni əhatə edərək, ərazi İranın bütöv Xəzər sahilləri boyu uzanır. Ərazi qışda geniş çeşiddə köçəri su quşları, dalğıc ördəklər və qağayılar və miqrasiya edən sternalar üçün əhəmiyyətlidir.
  

Şəkil 8.7: Sahilyanı zonanın 3 və 5-ci ən pis ssenarilər üçün ümumiləşdirilmiş neftlə çirklənmə ehtimalları


Sulakskaya gölü

Çeçen adası və Aqraxan yarımadasının şərq sərhədi

Aqraxan müvəqqəti qoruğu

Dəvəçi limanı (Akzibir gölü)

Yaşma adası

Abşeron arxipelaqı (şimal) və Pirallahı körfəzi

Şahdili burnu

Abşeron Milli Parkı

Şirvan Milli Parkı

Şirvan təbiət qoruğu

Şorgöl gölü / Şirvan qoruğu

Kürün deltası

Qızılağac

Kiçik Qızılağac

Lisar qoruq sahəsi

Cənubi Xəzər sahili, Astaradan Qomişana qədər

Sahilyanı zonanın neftlə çirklənmə ehtimalı (%)

D230 saylı Blok

3Ö seysmik tədqiqat profili sahəsi (əsas)

3Ö seysmik profillər (digərləri)

Qoruqlar

Şərti işarə

Aşağıdakı Cədvəl 8.3-də axıntı tarixindən sonra minimum 13 gün müddətində, dizelin Rusiya və İranın sahillərinə çatma ehtimalının 1% olası proqnozlaşdırılmaqla, modelləşdirmə əsasında proqnozlaşdırılan 3 və 5-ci ən pis dağılma ssenarilərinin hər ikisi üçün dizelin beynəlxalq sulara gəlib çatma ehtimalı və minimum çatma müddəti göstərilir.

Table 8.3: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – Transsərhəd kontekstdə sahilyanı zonanın neftlə çirklənməsi

Neft dağılmasının modelləşdirilməsinə dair məlumatların xülasəsi
Dağılmanın ssenarisi / xüsusiyyəti	Seysmik gəmidən dizelin dağılması – FS1 sahəsinə 800 ton axıntı
5-ci ən pis dağılma ssenarisi (axıntı sahəsi FS1)
Sahildə neftin çatacağı proqnozlaşdırılan sahələr	Sahilə çatma ehtimalı və çatma üçün minimum müddət (günlər)
	5a ( FS1 yaz)		5b ( FS1 yay)			5c ( FS1 payız)
	Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət
İran				1	15		1	15
Rusiya				1	18
5-ci ən pis dağılma ssenarisi (NS3 axıntı sahəsi)
Sahildə neftin çatacağı proqnozlaşdırılan sahələr	Sahilə çatma ehtimalı və çatma üçün minimum müddət (günlər)
	3a (NS3 yaz)		3b (NS3 yay)			3c (NS3 payız)
	Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət		Ehtimal	Müddət
İran				1	13
Rusiya	1	22

Azərbaycandan kənarda təyin olunmuş / qoruq sahələrdə neftin sahilə çatma ehtimallarının xülasəsi Cədvəl 8.4-də təqdim edilmişdir. Qeyd olunmalıdır ki, Rusiyada qoruq sahələrdə neftin sahilə çıxma hallarının yazda əlverişsiz hava şəraitlərində planlı tədqiqatın davam etdiyi müddətdən kənarda baş verəcəyi daha çox ehtimal olunur. Azərbaycandan kənarda ucqar sahilyanı sahələrə çata bilən dizelin aşağı həcmlərinin qısa müddət ərzində (bir neçə həftədən bir neçə ayadək) biodeqradasiya edəcəyi gözlənilir.

Karbohidrogenin təsirinin dağılma sahəsi ilə təmasda ola bilən plankton, bentik onurğasızlar, balıqlar, dəniz quşları və məməliləri daxil olmaqla, suyun və çöküntünün keyfiyyətinə, dəniz və sahilyanı flora və faunaya mənfi təsirlərə səbəb olacağı ehtimal olunur. Dağılmanın miqyasından və onun balıqçılıq sahələrinə yaxınlığından asılı olaraq, qida zənciri vasitəsilə balıq vətəgələrinə təsir və insan sağlamlığına dolayı təsir də mümkündür. Balıq vətəgələri daxil olmaqla, dəniz və sahilyanı reseptorların karbohidrogen dağılmalarına qarşı zəiflik əlamətlərinin xülasəsi 7-ci fəsildəki Cədvəl 7.4-də təqdim edilmişdir. Bütün bu reseptorlar, o cümlədən, qoruq sahələr və MOS-lar dağılmanın təsirinə məruz qala bilən beynəlxalq sularda və sahilyanı zonalardadır. Bununla belə, əsas yanacaq dağılmasının (800 ton) ərazi sularına (1-6%) və qonşu ölkələrin sahilyanı zonalarına (1%) proqnozlaşdırılan aşağı təsir ehtimalını, həmçinin, dəniz və sahilyanı reseptorları üzərində məhdud məkan təsirlərini və qısamüddətli təsirləri nəzərə alaraq, əsas yanacaq dağılmasının ümumi transsərhəd təsir potensialı əhəmiyyətli hesab olunmur.

Cədvəl 8.4: Ehtimal əsasında modelləşdirmənin nəticələri – Transsərhəd kontekstdə təyin olunmuş / qoruq sahələrin sahilyanı zonasının neftlə çirklənməsi

Təyin olunmuş / qoruq sahələr^1	Mühüm ornitoloji sahə	Təyinat	Ölkə	Sahilyanı zonanın neftlə çirklənmə ehtimalı
Çeçen adası və Aqraxan yarımadasının şərq sərhədi		MOS/MBS	Rusiya Federasiyası	1
Sulakskaya gölü		MOS/MBS	Rusiya Federasiyası	1
Aqraxan müvəqqəti qoruğu		Təbii mühitin / növlərin idarəetmə sahəsi IUCN kateqoriyası IV	Rusiya Federasiyası	1
Astaradan Qomişana qədər Cənubi Xəzər sahili		MOS/MBS	İran İslam Respublikası	1
Lisar qoruq sahəsi		MOS/MBS	İran İslam Respublikası	1

3. Yekun

D23- saylı Bokda təklif olunan seysmik tədqiqat fəaliyyətlərinin aşağıdakı transsərhəd təsirlər ilə nəticələnəcəyi ehtimal edilir:

• 
  İstixana qazları (İQ) emissiyalarının qlobal iqlim dəyişikliyinə və qazların turşu yağışına (kükürd dioksid və azot oksidləri) yardımı;
  
• 
  Ehtimal olunmayan qəza hadisəsi (yəni, gəminin toqquşması) zamanı iri yanacaq dağılmasının nəticəsində dənizin çirklənməsi.
  

(3.4.2 bölməsində müəyyənləşdirildiyi və 6-cı fəsildə təqdim olunan spesifik təsir qiymətləndirmələri vasitəsilə məlumat verildiyi kimi) Layihənin təsir zonasının seysmik məlumatların toplandığı ərazi və ətrafındakı təxminən 10 kilometr sahə ilə məhdudlaşdığını nəzərə alaraq, digər planlı seysmik tədqiqat fəaliyyətlərinin və cəhətlərinin (yəni, sualtı səsin əmələ gəlməsinin, gəmilərin və avadanlıqların fiziki mövcudluğunun; su fazasında atqıların, və s.) transsərhəd təsirlərə səbəb olma ehtimalı aşağı hesab edilir. Ən yaxın sərhəd təsir sahəsinin sərhədlərindən təxminən 6.8km məsafədə yerləşdiyindən, qonşu ölkələrdə MİZ-lərin heç biri Layihənin təsir sahəsi ilə üst-üstə düşmür.

(2016-ci ilin yerli İQ inventarının əsasında) təklif olunan tədqiqatın İQ emissiyalarının illik yerli emissiyaların təxminən 0,0214% təşkil edəcəyi hesablanmışdır. Xəzər dənizində gəmiçilik ilə əlaqədar ümumi emissiyalar ilə müqayisədə Layihə gəmilərinin kükürd oksidlərinin və azot oksidlərinin emissiyaları cüzi hesab edilmişdir.

İri yanacaq dağılması zamanı dağılmış dizelin Azərbaycan ilə qonşu ölkələrin ərazi sularına və sahilyanı zonalarına çatması ehtimalının aşağı (1-6%) olacağı proqnozlaşdırılmışdır. Dağılmanın modelləşdirilməsi həmçinin, dəniz və sahilyanı reseptorlar üzərində gözlənilən qısamüddətli (ən pis variant ssenarisi kimi açıq sularda 1-2 gün və sahilyanı təbii mühitlərdə bir neçə ay) təsir ilə təsirə məruz qalacağı ehtimal olunan ərazilərin sahələrinin məhdud olacağını göstərmişdir. Buna görə, iri yanacaq dağılmasının (tədqiqat gəmisindən 800 ton tam yanacaq inventarının itkisinin) ümumi transsərhəd təsiri əhəmiyyətli hesab edilmir.

Yekunda, Layihə fəaliyyətlərinin transsərhəd təsirləri əhəmiyyətli hesab edilmir.

1^ Hazırkı ƏMSSTQ sənədinin 2-ci fəslində müəyyənləşdirildiyi kimi Azərbaycan Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 616-IQ saylı, 1 fevral 1999-cu il tarixli fərmanı ilə Espoo Konvensiyasına qoşulmuş və Konvensiya eyni tarixdə qüvvəyə minmişdir.

2^ BP Eksploreyşn (Kaspian Si) Limited, 2015, BP-nin Azərbaycandakı fəaliyyətinə dair Davamlı İnkişaf Hesabatı, 2016-ci il

3^ BMT-nin İqlim Dəyişkənliyinə Dair Çərçivə Konvensiyası (UNFCCC), 2014. BMT-nin İqlim Dəyişkənliyinə Dair Çərçivə Konvensiyası üçün Azərbaycan Respublikasının ilk ikiillik yenilənmiş hesabatı. Tərəflərin BMT-nin İqlim Dəyişkənliyinə Dair Çərçivə Konvensiyasının Konfransında (COP) qəbul etdikləri 1/CP.16 saylı qərarına uyğun olaraq təqdim edilib. Bakı. Bu saytdan əldə edilə bilər: http://unfccc.int/resource/docs/natc/aze_bur1_eng.pdf?bcsi_scan_e956bcbe8adbc89f=0&bcsi_scan_filename=aze_bur1_eng.pdf Avqust 2015-ci ildə istifadə olunub

4^ Johnsen H, Nordtug T və Nilsen H. (2005). Təsadüfi atılmalar üçün ekoloji riskin idarə olunmasında tətbiq edilən su sütunu üçün proqnozlaşdırılan təsirsiz konsentrasiya (PTK) göstəricilərinin hesablanması. Statoil şirkətinin hesabatı C.FOU.DE.B02. Kəskin toksikliyə malik atqılarda riskin qiymətləndirilməsi üçün istifadə ediləcək su sütununda neft komponentləri üçün hədd göstəriciləri və risk funksiyalarının təsirinə məruz qalma

5^ DNV. (2008). Norveç Neft Sənayesi Assossiasiyası. Kəskin neft çirklənməsinin balıqlara olan təsirləri ilə əlaqədar risk qiymətləndirməsi üçün təlimatlar. Hesabat № 2007- 2075

6^ ÖK₅₀ ilə müəyyən vaxt müddəti ərzində təsirə məruz qalmış orqanizm növlərinin 50%-nin tələfatı ilə nəticələnərək su sütununda (həll olmuş və ya yayılmış) dizel konsentrasiyasına istinad edilir.

Dekabr 2018-ci il

Yekun variant