Dağılmaların sinerqetikası və mexaniki xassələri

Yorğunluq çatlarının artması zamanı bifurkasiya (haçalanma) nöqtələrində K_1q giriş qiymətlərinin qarşılıqlı əlaqəsi. Artıq qeyd edildiyi kimi, bifurkasiya nöqtələrində dağılmanın mikromexanizminin və ya dayanıqsızlığın növünün dəyişilməsi, translyasiya dayanıqsızlığından rotasiya dayanıqsızlığına keçidi baş verir (və ya əksinə). Bu o mənaya gəlir ki, bifurkasiya nöqtəsində K₁ – in bu və ya digər mənasına mikroskopik sürətin iki səviyyəsi uyğun gəlir və bunu da A.A.Şanyavskinin eksperimental sübutlarına əsasən aşağıdakı formada təqdim etmək olar [30]:

(38)

(39)

Bundan da belə nəticə çıxartmaq olar ki,

(40)

Burada V^T və V^P – translyasiya və rotasiya dayanıqsızlığının realizasiyası zamanı mikroqopma vasitəsi ilə çatların artmasının mikroskopik sürətinin əldə edilməsinə uyğundur.

n göstəricisi ilə müəyyən edilən dl/dN çatlarının artmasının makroskopik sürəti bütün səthlərdəki çatın sıçrayışlar şəklində olan irəliləmə sahəsindəki mikroqoparmadan asılıdır. Bu hissə materialın əsas quruluşundan asılıdır. Son mərhələdə mikroqoparma vasitəsi ilə aparılan dağılma zamanı fərqlər meydana çıxır: bu və ya digər əsasda ərintilər üçün K₁ = K_1q zamanı dağılmanın artması belə halda quruluşun dağılmaya olan həssaslıq göstəricisi olan n₁ parametri vasitəsi ilə quruluşdan asılıdır [38].

Dağılmanın mikromexanizminin dəyişilməsinə uyğun gələn K₁ əhəmiyyətli hədləri arasındakı əlaqələrin araşdırılması belə göstərir ki, bu və ya digər əsasda ərintilər üçün bu əlaqə polad, titan ərintiləri və alümin ərintilər üçün 3 – cü şəkildə təsvir edilmiş şüa diaqramması ilə xarakterizə edilə bilər [27÷38].

Bu diaqramda n =n_min =2 mənası aşağı (minimum) kimi xarakterizə edilir, amma n =n_max K₁-lə nəzarət edilən kəsiyin dağılmasının (pozulmasının) həyata keçməsinin yuxarı həddi ilə xarakterizə edilir. n=4 – ün qiymətini dağılmanın artma sürətinin parametri üzrə özlü-kövrək keçid müəyyən edir. Belə halda, özlü-kövrək keçid dağılmanın artmasının kritik temperaturu ilə yox məhz kritik sürəti ilə müəyyən edilir. n=4 – ün qiymətini yüksək enerji sərf edən dissipativ strukturlardan aşağı səviyyədə enerji sərf edən dissipativ strukturlara keçidi ilə xarakterizə edilir. n=n_c dənələrarası dağılmaya keçidi xarakterizə edir. İki sağ şüa (K^Ф və K^Я) plastik deformasiyanın məhdudlaşdırılması mərhələsinin dəyişilməsi zamanı K_1c intervalının dəyişilməsini məhdudlaşdırır (ф – burada kəsiyin fərqli şərtlərdə realizə edilən mexanizmi üzrə çatlamağa start üçün K₁-in maksimal əhəmiyyətini kəsb edir).

K_1c və K₁₀ – un giriş qiymətini çatların qeyri-elastikli hərəkəti zamanı avtomodelliyin sərhədini xarakterizə edir.

K_1c və K₁₀ – un avtomodelliyinin ekstremal sərhədi aşağıdakı şərtlər əsasında müəyyən edilir:

(41)

Burada da K₁₀/K_1c=∆.. Buna görə də, K_1q/K₁₀ nisbətində ifadə edilmiş μ_L mislinin əmsalı K_1q = K₁₀ zamanı μ_L^min=1 qiymətlərindən μ_L^max=∆^-1-ə qədər dəyişiləcəkdir. ∆=0.11; 0.12 və 0.22 qiymətlərinin nəzərə alınması ilə polad, titan ərintiləri və alümin ərintilər üçün μ_L^max = 9.1; 8.3 və 4.7 uyğundur. Diaqramda μ_L^max qiymətinə 2 ≤n≤4-də K^Ф_1c şüası uyğun gəlir. n=4 qiyməti artıq qeyd edildiyi kimi K_1c qiymətinin K_1q-la əlaqədar olaraq sıçrayışlı şəkildə K^Ф_1c –dən K^p_1c-ə qədər dəyişildiyi özlü–kövrək keçidi xarakterizə edir [38]:

Burada n=2 və n_max = 6.8 və 9 polad, titan ərintiləri və alümin ərintilər üçün uyğundur. Diaqramda μ_L= const zamanı fərqli n və K^max_1q də avtomodelliyin sərhədlərinə cavab verən K_1c-nin qiymətləri rəqəmlərlə göstərilib.

Belə halda nümunə göstərilən diaqramlar kəsiklərlə dağılmanı nəzarətdə saxlayan bifurkasiya nöqtələrində ərintilərin fundamental mexaniki xüsusiyyətləri haqqında ətraflı məlumatları özündə ehtiva edir. K_1q və n arasındakı əlaqəni mövcudluğu tsiklik çatadavamlılığa dair aparılmış sınaqlarda n parametrinə uyğun olaraq K_1c-ni müəyyən edir.