Danişma hizmetleriNİn değİŞen yüZÜ: geleneksel danişma hizmetlerinden diJİtal danişma hizmetlerine danişma hizmeti

DANIŞMA HİZMETLERİNİN DEĞİŞEN YÜZÜ: GELENEKSEL DANIŞMA HİZMETLERİNDEN DİJİTAL DANIŞMA HİZMETLERİNE
DANIŞMA HİZMETİ

Kullanıcı hizmetleri ve danışma derneğinin verdiği tanıma göre danışma hizmeti, kütüphanedeki personel yardımı, yönlendirmesi, göstermesi gibi değişik formadaki bilgi hizmetlerini içeren ve kullanıcının ilgilendiği ve ihtiyaç duyduğu bilgi kaynağına erişimini ve yayımını sağlayan ve yol gösterici özelliği olan hizmetlere danışma hizmeti denir.

• 
  İlk kez danışma hizmetleri hakkında yazı yazan Samuel Green 1876 da yayınladığı makale ile uygulanıyor.
  
• 
  Modern danışma hizmetlerinin öncüsüdür.
  
• 
  Okuyucuya ve kullanıcıya rehberlik söz konusudur.
  
• 
  1877 Kütüphaneciler Okulu önemlidir.
  
• 
  Literatürde: William A. Katz’ın: Danışma Kaynaklarına(hizmetlerine) Giriş.
  
• 
  RUSA’nın (Reference and User Services Associations: Güncel araştırmaları ve makaleleri içermektedir
  
• 
  Reference Services Review: Bilgiye erişiminde destek
  
• 
  1960 Archiu: RUSA’nın yayınladığı dergi(yalnızca danışma hizmetlerine yönelik bilgi vardır.)
  
• 
  1981 The Referance Library: bireysel makaleleri içerir
  

SAMUEL GREEN’E (1876) GÖRE DANIŞMA HİZMETİNİN TEMELİ

1. 
   Kullanıcı sorularının yanıtlanması,
   
2. 
   Kullanıcıya bilgi kaynağı seçiminde yardım,
   
3. 
   Kullanıcı eğitimi,
   
4. 
   Kütüphanenin topluma tanıtımı
   
5. 
   Kullanıcının gereksinim duyduğu bilginin bulunması veya bilgiye kendisinin ulaşabilmesi için gerekli yardımın sağlanması,
   
6. 
   Bilgi okuryazarlığı becerilerinin kullanıcıya kazandırılması,
   

DEĞIŞEN BILGI ORTAMI VE DANIŞMA HIZMETI

• 
  Chandler (2001) bu değişimi Sutton’a (1996) dayanarak şu dört grup altında vermektedir:
  

1.Geleneksel dönem: Bilgi merkezlerindeki koleksiyonunun kitap, dergi gibi basılı kaynaklarla sınırlı olduğu dönem.

2. Otomasyon dönemi: Basılı ve elektronik ortamda kayıtlı bilginin bir arada yer aldığı dönem.

3. Karışık dönem: Basılı ortamın yanı sıra elektronik kaynakların da kullanılıdığı ve bunlara uzaktan erişimin mümkün olduğu dönem.

4. Elektronik dönem: Elle tutulur belli bir koleksiyona sahip olmaksızın, farklı iletişim araçları ile zaman ve coğrafik sınırlamalardan bağımsız, bilgiye erişilip dağıtımının yapıldığı dönem

DANIŞMA HİZMETLERİ TANIMI

Bilgi hizmetleri bağlamında kullanıcı ile bilgi kaynağını buluşturmaya yönelik yürütülen hizmetler danışma hizmeti olarak adlandırılmaktadır. Bu hizmetle insanlara bilgiye nasıl erişecekleri öğretilir.

DANIŞMA KÜTÜPHANECİLİĞİ

Özellikle 19. Yüzyılın 2. yarısında bilimsel olarak ortaya çıkan ve bireysel eğitimi de içeren kütüphanede yürütülen bir özel hizmet türüdür.

YAKIN TARİHTE DANIŞMA HİZMETLERİ

• 
  Samuel Green’in 1876 yılında American Library Journal (bugün Library Journal)’da yayımladığı “Okuyucular ve kütüphaneciler arasındaki kişisel ilişkiler” başlıklı makalesi ile modern danışma hizmetinin temellerinin atıldığı kabul edilmektedir
  
• 
  Green temel danışma hizmetlerinin fonksiyonlarının bilgi, rehberlik ve eğitim şeklinde olması gerektiğini ilk defa ifade ederek konuyu tartışmıştır.
  

KÜTÜPHANE HİZMETİ

1887 yılında ilk, kütüphanecilik okulu Columbia College’da açılmış ve “Kullanıcılara Yardım” isimli bir ders müfredatında yer almıştır

20. YÜZYILDA DANIŞMA HİZMETLERİ

• 
  Bu yüzyılın ilk çeyreğinde danışma hizmeti uygulaması ve konsepti kütüphaneler arasında yaygınlık kazanmış ve danışma hizmeti özel bir hizmet olarak kütüphanelerde uygulanmaya başlanmıştır.
  
• 
  Bu yüzyılın ilk dönemlerinde halk kütüphanesinin danışma birimi telefonla bilgi ihtiyaçlarını karşılamaya başlamıştır.
  
• 
  Yine bu dönemde danışma hizmeti kütüphanelerde bir şube (branş) olarak verilmiş ve kütüphanede danışma hizmeti için özel yerler oluşturulmuştur.
  

İlk olarak halk kütüphaneleri danışma hizmetini telefonla yapmıştır.

Daha sonra radikal değişikliklere uğrayarak danışma masasında

• 
  Yüz yüze görüşme
  
• 
  Kullanıcı sorularına bire bir yanıt
  
• 
  Posta yoluyla hizmet sunma
  

**JAMES WYER tarafından üç teori ortaya atılmıştır.

1)Muhafazakâr/konservatif: rehberlik ve eğitimi savunur. Bu teori hazır danışma kaynaklarını kullanmanın sınırlı bir iş olduğunu vurgulamaktadır.
2)Liberal teori: yüksek seviyede sınırsız yardıma odaklanmıştır. Danışma kütüphanecileri kullanıcıların bilgi gereksinimi için girişimde bulunmalı.
3)Ilımlı teori: birçok danışma kütüphanecisi tercih etmiştir. Sonuçları pahalıdır.
DANIŞMA KÜTÜPHANECİLİĞİ LİTERATÜRÜ

Özellikle William A. Katz’ın “ Introduction to Reference Work, Volumes I and II” adlı eseri sürekli güncellenerek yayınlanmış ve bu alanın temel eseri olarak kabul edilmiştir.

DANIŞMA GÖRÜŞMESİNDE BİRBİRLERİNİ İZLEYEN ŞU ADIMLAR VARDIR

1. Görüşmeyi açma/başlama

2. Soruları tartışma

3. Bilgiyi arama

4. Kullanıcıya bilgiyi iletme

5. Görüşmeyi bitirme

DANIŞMA KÜTÜPHANECİSİNİN GENEL OLARAK ŞU ÖZELLİKLERE SAHİP OLMASI GEREKİR:

1. Disiplin

2. Yardım etmeye istekli olma

3. Duyarlılık

4. Sabır

5. Kapsamlı bilgi

KÜTÜPHANECİLİK ALANINDAKİ ETİK NORMLAR

İlk kez 1938 yılında, Amerikan Kütüphane Derneği (ALA) tarafından Amerika Birleşik Devletleri (ABD)'nde kabul edilmiştir.

• 
  Danışma hizmetleri ile ilgili literatüre erişim için şu indeksler
  
• 
  Research Strategies
  
• 
  Library Literature
  
• 
  Library and Information Science Abstracts
  
• 
  Current Index to Journal in Education (part of ERIC) ve
  
• 
  Social Science Citation Index
  

DANIŞMA HİZMETİ TÜRLERİ

1. 
   Hazır danışma soruları hizmeti
   
2. 
   Bibliyografik doğrulama hizmeti (toplu katalog, index)
   
3. 
   Kütüphaneler arası ödünç verme ve belge sağlama/gönderme hizmeti(LC ve ILL)
   
4. 
   Bilgi ve danışma hizmetleri
   
5. 
   Araştırma soruları hizmeti
   
6. 
   Ücretli hizmetler ve bilgi brokerliği (veri tabanı taraması, belge sağlama/gönderme, bibliyografya derleme, uzman danışmanlığı)
   
7. 
   Okuyucuya tavsiye edilme hizmeti
   
8. 
   Seçmeli bilgi yayımı
   
9. 
   Rehberlik
   
10. 
    Eğitim
    

BROKERLER

• 
  Elektronik ve basılı enformasyon kaynakları,
  
• 
  Bibliyografya derleme,
  
• 
  Belge sağlama ve gönderme,
  
• 
  Danışmanlık hizmeti,
  
• 
  Ticari marka ve patent araştırmaları,
  
• 
  Dosyaları (belgeleri) düzenleme,
  
• 
  Kurum içinde kütüphane ve bilgi hizmetleri inşa etme,
  
• 
  Seçmeli bilgi yayımı gibi hizmetleri sağlamaktadırlar.
  

KÜTÜPHANELERİN ÜÇ TEMEL İŞLEVİ

1. 
   Bilgiyi sağlama
   
2. 
   Düzenleme
   
3. 
   Yaymadır.
   

• 
  Kütüphanenin türü ne olursa olsun danışma hizmeti kullanıcıların bilgiye erişiminde yardım isteğini karşılamaya yöneliktir.
  
• 
  Her tür sorunun yanıtlanması danışma bölümünün görevidir
  

GELENEKSEL DANIŞMA HİZMETLERİ(önemli)

• 
  Okuyucu-kütüphaneci yüz yüze (kullanıcıyı tanıma olanağı var)
  
• 
  Sınırlı saatlerde
  
• 
  Kütüphane içinde
  
• 
  Tanıtım broşürleri
  
• 
  Kullanıcı eğitimi
  

DİJİTAL HİZMETLER(önemli)

Tanım: Genel olarak, geleneksel danışma hizmetinin sayısal ortamda yeni boyutları ile yeniden tanımlanmasıdır.

• 
  Web üzerinde tanıtım
  
• 
  Web üzerinden kullanıcı eğitimi
  
• 
  Bilgilendirici-yönlendirici e-belgeler
  
• 
  Kullanıcı merkezli web sayfaları
  
• 
  Herkese / belli gruplara yönelik uygulamalar
  
• 
  E-sorular
  
• 
  Kütüphaneci veya bilgi uzmanı
  
• 
  Kullanıcı hizmetleri
  
• 
  Ara yüzü(web formu, e-posta, sohbet, video, konferans.)
  
• 
  Herhangi bir kullanıcı olabilir. (mevcut, potansiyel hedef grubu içinden veya dışından yeni kullanıcı)
  
• 
  Kullanıcı-kütüphaneci bir birinden bağımsız (kullanıcıyı kendisi istemezse tanıma olanağı yok, kimliğini saklayabilir)
  
• 
  Kullanıcı istediği zamanda ve bulunduğu yerden sorar
  
• 
  Kütüphaneci uygun zamanında ve bulunduğu yerden cevaplar
  

NOT: Dijital danışma hizmetinin farkı, yüz yüze gelmeden sohbet ve e-posta sanal ortam araçlarıyla hizmet vermesi en büyük farktır.
DİJİTAL HİZMETLERİN KULLANILAN HİZMETLER:

1)Eş zamanlı olmayan hizmetler

2)Eş zamanlı olan hizmetler

3)İş birliği ile oluşturulan dijital danışma hizmetleri

1)Eş zamanlı olmayan hizmetler:

Bilgi uzmanın ve kullanıcının aynı anda iletişim halinde olmadığı soru cevap arasındaki gecikmeli zaman içeren hizmettir. Kullanıcı istekleri e-posta ve web formları kullanılarak daha sonra kütüphaneci tarafından kendisine iletilmektedir.

Türleri:

E-posta hizmeti: kullanıcının kütüphaneciye bir soru veya bir istek göndermesi veya danışma hizmetine yönlendirilmiş ve isteklerin alınması hizmetidir. Popüler olmasında kullanışlı, ek yazılıma gerek olmaması, vb.

Web formları: doğrudan e-posta gönderme yerine kullanıcıların kütüphane web sayfası üzerinden form doldurarak kütüphaneciye sorması.

A’ya sor: ERIC’e soru sor, bir uzmana sor, bir kütüphaneciye sor.

Örnek: Ask ERIC

• 
  Ask question
  
• 
  Ask me
  
• 
  Virtual Reference Desk
  
• 
  Biritanica. com
  
• 
  Question Point
  

2)Eş zamanlı olan hizmetler

**Kullanıcının isteğine veya sorusuna hemen cevap veren danışma hizmetidir.

1. 
   Türleri:
   
2. 
   Metin tabanlı: Anında mesaj yazılımlarını kullanarak sundukları hizmettir(msn, yahoo, meeboovs)
   

• 
  Web ekranı bulunur
  
• 
  Bir ekranda kullanıcı soru sorabilir, diğer ekranda kütüphaneci cevap verebilir.
  
• 
  Mesaj şeklinde iletilebilir.
  

3. 
   Video konferans ve web kamera: uzaktan eğitim hizmetini de sağlar.
   
4. 
   Dijital referans robotları aracılığıyla hizmet: soruların cevaplanabilmesi için yapay bir zekâ kullanılması ilkesine dayanır en tanınmış türü Ask Jeeves’tir.
   

3)İş birliği ile oluşturulan dijital danışma hizmetleri

• 
  Dijital danışma hizmeti işbirliği(LC ve OCLC) =CDRS
  
• 
  The Virtual Referance Desk
  
• 
  Ask Librarian
  
• 
  SIFTER
  

MARDİKİAN VE KESSELMAN‘A (1995) DAYANARAK ŞU BEŞ BAŞLIK ALTINDA ÖZETLEMEKTEDİR

1. Kütüphane dışından erişilen kaynakların artışı

2. Kullanıcılar için coğrafik sınırlamaların ortadan kalkması, kütüphaneye gelme zorunluluğunun olmaması,

3. Farklı kullanıcılar için farklı hizmet tasarlama gereği ve buna bağlı bütçe sorunları,

4. Bilgi kaynaklarının çeşitlenmesi ve bireye özel bilgi ihtiyacı,

5. Danışma sorularının yanıtlanmasında yeni seçeneklerin ortaya çıkması.
KULLANICI İLE İLGİLİ İLKELER

• 
  Erişilebilirlik
  
• 
  Kısa sürede yanıtlama
  
• 
  Açıklık
  
• 
  Etkileşim
  
• 
  Eğitim
  

HİZMET GELİŞİMİ VE YÖNETİMİ İLE İLGİLİ İLKELER

• 
  Güvenilirlik
  
• 
  Personelin yetiştirilmesi
  
• 
  Gizlilik
  
• 
  Gözden geçirme
  
• 
  Bilgiye erişim sağlama
  

BİBLİYOGRAFİK DENETİM ARAÇLARI

Bibliyografyalar:

Bibliyografya, materyallerin bir kütüphanede bir araya getirilmiş dermeden farklı olarak içerik yönünden herhangi bir özellikle sınırlandırılmış listesidir.

Genel Bibliyografyalar: Yayınları herhangi bir konu sınırlaması yapmadan listeleyen bibliyografyalardır.

1. 
   Evrensel Bibliyografyalar: Dünyadaki tüm yayınları herhangi bir konu sınırlaması yapmadan tanıtmayı amaçlayan bibliyografyalardır
   
2. 
   Bibliyografyaların Bibliyografyası: Yayınlanmış bütün bibliyografik kaynakları bir ayrım yapmadan veren kaynaklardır.
   
3. 
   Ulusal Bibliyografyalar: Bir ülkenin bütün yayınlarını listeleyen bibliyografyalardır
   

f) Özel Bibliyografyalar: Özellikle konu bakımından sınırlama yapılarak oluşturulan yayın listeleridir.

• 
  Kişi Bibliyografyaları: Bir kimse tarafından ve/veya o kimse hakkında yazılmış eserleri listeleyen bibliyografyalardır.
  
• 
  Konu Bibliyografyaları: Yalnızca belli konulardaki yayınları tanıtan ihtisas bibliyografyalardır.
  

KATALOGLAMA

• 
  Alfabetik katalog
  
• 
  Sistematik katalog-Dewey, Bruxelles ve Library of Congress'dir.
  

OPAC (Elektronik kataloglama )

• 
  Bir defada tüm bibliyografik kayıt girişi
  
• 
  Entegre /bileşik
  
• 
  Otomatik dizin
  
• 
  Anında güncelleme (Otorite kayıtta yenileme yeterli)
  
• 
  Erişim esnek: İhtiyaç duyulduğu kadar Anında ve her yerden erişim
  
• 
  Metodolojik Tarama ve sorgulama, kapsamlı içerik
  
• 
  Evrensel paylaşım/Standart
  

MARC kaydı nedir

• 
  Makinece Okunabilir Kataloglama
  

BELİRTEÇLER

Tag: Her alanı ifade eden 3 haneli bir sayı bulunur. Tag alanı tanımlar ve türünü belirler.

İndikatör: Her tag’ı izleyen 2 karakter vardır. Bir ya da ikisi bu karakter konumlarının belirlenmesi için kullanılır.

Altalan: Alan içindeki her bir veri tipi altalanolarak ele alınır.

İçerik Tanımlayıcılar: Tag’ler, İndikatörler, alt alan kodları

Melvil Dewey ’in adını taşıyan ve ilk olarak 1872 yılında tasarlanmış bir kütüphane/bilgi sınıflama sistemidir.

Birincil Yayın Türleri

• 
  Kitaplar
  
• 
  Tezler
  
• 
  Süreli yayınlar
  
• 
  Patentler
  
• 
  Konferans, kongre v.b. yayınlar
  
• 
  Resmi yayınlar
  
• 
  Gazeteler
  

Danışma Kaynakları

• 
  Baştan sonra okunmazlar.
  
• 
  Bilgiye hızlı bir şekilde erişmeye yarayan kaynaklardır.
  
• 
  Danışma kaynaklarının içerdiği bilgiler:
  
  • 
    Yalnızca bilgi hakkında bilgi (bibliyografik bilgi),
    
  • 
    Yalnızca bilginin kendisini ya da aranılan bir sorunun direkt yanıtını (“ready Referance”),
    
  • 
    Ya da hem aranan bilgiye ait bibliyografik künye hem de aranan bilginin kendisini verebilen kaynaklardır.
    
  • 
    Bibliyografik bir kaynak aracılığı ile kim hangi konuda neler yazmış bilgisi alınabilir (→bibliyografik bilgi).
    
  • 
    Bir ansiklopediden bir sorunun direkt yanıtı alınabilir (→ready reference).
    
  • 
    Makalelere tam metin (full text) erişim sağlayan veri tabanları aracılığı ile hem kim hangi konuda ne yazmış bilgisi alınabilir hem de yazılan makalelerin tam metinlerine erişilebilir (→hem bibliyografik künye hem de bilginin kendisi).
    

• 
  Ansiklopediler
  

Genel Ansiklopediler

• 
  Encyclopedia Biritanica
  
• 
  Alman-Brockhaus Enzyklopadie
  
• 
  Encyclopedia Americana
  
• 
  Japonya- Kodansha Encyclopedia
  

Ansiklopediler seçilirken değerlendirilmesi gerekli başlıca noktalar şunlardır:

• 
  Kapsam:
  
• 
  Otorite
  
• 
  Bakış Açısı ve Yansızlık
  
• 
  Yazım biçimi
  
• 
  Güncellik/Geçerlilik
  
• 
  Düzen ve Girişler:
  
• 
  Format:
  
• 
  Maliyet:
  

• 
  Sözlükler
  
• 
  Biyografiler
  
• 
  Kronolojiler
  
• 
  Coğrafi kaynaklar
  
  • 
    Harita
    
  • 
    Atlas
    
  • 
    Gazetteer
    
  • 
    Turizm rehberleri
    
  • 
    Coğrafi ansiklopedi ve sözlükler
    
• 
  İstatistiksel kaynaklar
  
• 
  Hazır danışma (ready reference) kaynakları
  
  • 
    Almanak: Whitaker's Almanack
    
    • 
      Information Please Almanac
      
    • 
      The World Factbook
      
    • 
      World Almanac
      
    • 
      OECD Factbook
      
  • 
    Yıllık
    
  • 
    El kitapları: Kısa ve özet bilgi en temel bilgiyi verir
    
  • 
    Rehberler: kuruluşlar ve dernekler hakkında gerekli temel bilgiler verir.
    
  • 
    Research Centers Directory
    
  • 
    World of Learning
    
    • 
      Mevcut kitaplar rehberi
      
    • 
      Yayınlanmakta olan kitaplar rehberi
      
    • 
      Kurumlar ve kuruluşlar rehberi
      
    • 
      Kişi rehberleri:
      
    • 
      Araştırma projeleri rehberi
      
    • 
      Tez rehberleri
      
    • 
      Sözleşme rehberleri
      

İkincil Yayın Türleri

Bilgiye eriştiren ve yönlendiren danışma kaynakları

• 
  Öz dergisi ve indeksler, dizinler
  
• 
  Bibliyografyalar ve Özellikleri: Güncel bibliyografyalar; süreli yayın özelliği taşırlar
  
  • 
    Eksiksizlik: yalnızca erişilebilen kaynakları değil tüm kaynakları içermelidir.
    
  • 
    Erişim Noktası: Konu, eser adı, yazar adı, yayıncı, ISBN, v.b. gibi kaynağa ulaşmayı sağlayacak farklı erişim noktaları olmalıdır.
    
  • 
    Değişik Formlar:
    

**Bibliyografyalar üç temel amaç için kullanılır

1. 
   Belirleme ve Doğrulama: Books in Print, National Union Catalog, WorldCat
   
2. 
   Bulma/Elde Etme:
   
3. 
   Seçme
   

• 
  Kataloglar
  

Toplu kataloglar: National Union Catalog.

• 
  Bilgisayara dayalı bibliyografik hizmetler