Dars-1 Mavzu: Maxsus pedagogika va psixologiya fanining maqsadi va predmeti Reja

O‘rtacha darajadagi aqli zaiflik. Bu kategoriyadagi insonlarda 3-5 yil aqliy rivojlanish orqada bo‘ladi. Tushunish qobiliyati sekin rivojlanadi. To‘liq rivojlanish chegaralangan. Ko‘pincha nutqiy nuqsonlar kuzatiladi. U uzuq-yuluq, tushunarsiz bo‘lib, so‘z boyligi kam va ko‘p ishlatiladigan so‘zlardan iboratdir.
Statik funksiyalarda rivojlanish ancha sust bo‘ladi. Aniq harakatlar va temp yo‘q, ular noo‘rin ishlatiladi, bemor sekin yuguradi, sakrashga qobiliyati bo‘lmaydi. Motor etishmovchiligi 90-100 % darajada. Aqli zaiflar hatto o‘smirlik davrlarida ham ancha qiyinchiliklar bilan biron-bir muayyan holatda tura oladilar va bu holat ularda bir necha soniyagina davom etishi mumkin.
Ba’zilarda harakatlanish organlari rivojlanmaganligi tufayli harakatlar sust, noo‘rin, noqulay kechadi. Ba’zilarda esa harakatlanish organlari juda tinib-tinchimas bo‘lib, ularning harakatlari juda betartibligi bilan ajralib turadi.
O‘z-o‘ziga xizmat qilish qobiliyati rivojlanishi natijasida, harakat organlarining ancha zaifligi sababli, ko‘pchilikda bar moqlarning ishlashi qiyinchiliklar tug‘diradi. Masalan: botinka ipini bog‘lash, tugma qadash, lentalarni bog‘lash va h.k. Ko‘pchilik bolalar umrlarining oxirigacha nazoratda yoki yordamga muhtoj, diqqatlari zaif bo‘lib qolishlari mumkin.
Ular jarayonlarga qiyinchilik bilan jalb qilinadilar va ko‘p hollarda chalg‘ib ketadilar. E’tiborning sustligi olddagi maqsadga erishishga yo‘l qo‘ymaydi. Shuning uchun har xil o‘yinlarda ham betoqatlik tufayli qatnasha olmaydilar.
Aqli zaif bolalarda tasavvur qilish qobiliyati sust bo‘ladi. Xotira va eslash, qabul qilish xususiyatlari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Bu toifadagi bolalarning ayrimlari mexanik xotira hisobiga maktab dasturini, ya’ni o‘qishni, yozishni, hisoblashni o‘zlashtiradilar. Egallagan ko‘nikmalarini qiyinchilik bilan tadbiq etadilar. Lekin, shu bilan birga, harakatchan, muloqotga loyiq, atrof-muhitdagilar bilan muomala qila oladilar, ijtimoiy mehnat bilan shug‘ullanishlari mumkin. Bunday inson(variabel)lar testdan o‘tganda, yuqori ko‘rsatkichlarni namoyon qiladilar. Boshqa sharoitlarda ba’zilar oddiy muomalaga kirisha oladilar, ba’zilari esa faqat elementar muomala-muloqotga, ya’ni eb-ichish, kiyinish, himoyalanish ma’nosidagina vosita sifatida so‘zlashadilar. Ba’zilarida nutq umuman rivojlanmagan bo‘lib, mimika, jestlar orqali muomalaga kirishadilar. Yosh bolalarning rivojlanishida oqsash bo‘lib, hayotga moslashish uchun tarbiyaviy tadbirlar va tibbiy aralashuvlardan foydalanish shart bo‘lib qoladi. Ayrim bunday bolalar mehribon, ayrimlari agressiv, yana birlari qaysar, yolg‘onshi, dangasa bo‘lib oladilar. Ko‘pshilik bolalarda axloq normalariga to‘g‘ri kelmagan hodisalarga moyillik tug‘ilganida, ulardan impulsiv harakatlarni kutish mumkin. Ba’zi bir bolalarda epilepsik tashlab yuborish hodisalari uchraydi. Bu parez va paralich holatlariga ham olib kelishi mumkin.
Aqli zaiflik odatda qo‘l-oyoq barmoqlari, bosh, teri, tishlar, ko‘z, quloq, ichki organlar rivojlanishida patologiyaga olib keli shi mumkin. Engil aqli zaiflik boshqa psixik kasalliklarga ham olib keladi. Lekin nutqning rivojlanmaganligi bolani atrofdagi kishilar yonida hamisha xijolatga solib turadi. Ko‘pgina aqli zaif bolalar oddiy ishlarni nazorat ostida bajarishlari mumkin. Ular ijtimoiy himoyaga muhtoj toifa hisoblanadi. Ular oila doirasida ham himoyaga muhtojdirlar. Ayniqsa shunisi e’tiborga molikki, qishloq xo‘jalik ishlari bilan shug‘ullanuvchilar orasida aqli zaiflar o‘zlarini yaxshi tutib, nazorat ostida mehnat qila oladilar.
Bu borada sog‘lom insonlar bilan aqli zaif insonlarning birga yashashlari yaxshi natija beradi. Olim Rudolf Shtayner tomonidan tashkil etilgan shunday uyushma (jamoa, lager)lar bor va ular Angliya, Norvegiya, Germaniya kabi mamlakatlarda faoliyat ko‘rsatadilar. Ular aqli zaif bolalarning sharoitlarini yaxshilash uchun izlanishlar olib boradilar, bu boradagi tajribalarini targ‘ib qiladilar.