Darslik O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim Vazirligi tomonidan tasdiqlangan Dastur asosida ilk marotaba temir yo’l kollejlari uchun Davlat tilida bosmaga tayyorlandi

2.2. Yo’lning ostki tuzilishi. Er polotnosi va uning ko’ndalang kesimlari


Er polotnosi –er ustki qismiga ishlov berish natijasida yuzaga keladigan grunt inshootlari kompleksi bo’lib, temir yo’l ustki qurilmalarini qo’yish, yo’lning mustaxqamligini ta’minlash, uni atmosfera va er osti suvlari ta’siridan himoya qilish uchun mo’ljallanadi. Er notekis bo’lgani uchun unga temir yo’l to’g’ridan – to’g’ri yotqizilmaydi. Er polotnosi mustahkam, chidamli va uzoq muddat xizmat qiladigan, qurilish sarf-xarajatlari kam bo’lishi, uning holatini ta’minlash va ta’mirlash ishlarini keng mexanizatsiyalash imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Yuqorida aytilgan talablarni bajarish, er polotnosi uchun grunt tarkibini to’g’ri tanlash, qurilish vaqtida uni etarlicha zichlashtirish, er polotnosiga ostki suvlarni qochiruvchi va yon bag’irlarini mustahkamlovchi loyihaviy ko’rinish berish bilan olib boriladi.
Yo’lning bo’ylama o’q chizig’iga perpendikulyar kesim er polotnosining ko’ndalang kesimi deyiladi. Er polotnosining namunaviy va individual ko’ndalang kesimi ko’rinishlari farqlanadi. Namunaviy kesimning normal va maxsus turlari bo’lishi mumkin. Normal er polotnosi uni mustahkamligi etarlicha bo’lgan tabiiy sharoitlardagi gruntlarda qurishda qo’llanadi. Maxsus kesimlar esa murakkab sharoitlarda qo’llanadi (doimiy muzlik hududlarida, suriluvchi qumliklarda, qoyaliklarda, zax va balchiq joylar va sh.k.). Individual profillar murakkab topografik, gidrogeologik, geologik va iqlimiy sharoitlarda, hamda er polotnosi yon bag’ri balandligi 12 m dan ko’p bo’lganda qo’llanadi. Bunday profillarning barcha o’lchamlari maxsus xisoblar bilan asoslanadi.
2.2 – rasmda er polotnosi grunt to’kmasining namunaviy profili keltirilgan. Ballast, shpalalar, relslar yotqiziladigan ustki qismi asosiy maydoncha deb ataladi. Bir yo’llik uchastkalarda asosiy maydonchaning ustki qismi kengligi 2,3 m va balandligi 0,15 m bo’lgan trapetsiya shaklida, ikki yo’llik uchastkalarda esa balandligi 0,2 m bo’lgan teng yon tomonli uch burchak shaklida bo’ladi. Asosiy maydonchaning bunday tuzilishi unga ballast qatlami orqali o’tadigan yomg’ir va qor suvlarini qochirish uchun xizmat qiladi.